راهکار بهره مندی از رحمت و برکت الهی

بسم الله الرحمن الرحیم

هر کسی دوست دارد نه تنها از غضب الهی دردنیا و آخرت به دورباشد و گرفتار عذاب دنیوی و آتش دوزخ اخروی نشود، بلکه از رحمت الهی بهره مند شده و در دنیا و آخرت مورد عنایت الهی قرارگرفته و حسنات دنیوی و اخروی را به دست آورده و در زندگی از هر چه امکان دارد، به بهترین شکل بهره مند شده و در حقیقت در پرتو برکات الهی، زندگی سعادتمندی در دنیا و آخرت داشته باشد.

مشکل اساسی برای انسان آن است که به سبب جهالت عقلی و جهالت علمی یعنی ضعف ادراکی و گرایشی و سطوح متفاوت فهم و ادراک و سفاهت و سبک مغزی از یک سو، و نادانی علمی و عمل براساس ظن و شک از سوی دیگر، در بسیاری از امور به خطا می رود یا امور بر او مشتبه می شود یا به خطا مبتلا می شود و گناه هم می کند. این گونه است که نه تنها از رحمت الهی دور می شود، بلکه مورد غضب الهی در دنیا و عذاب الهی در آخرت می شود.

البته راهکارهایی را در آموزه های اسلامی از کتاب الله و سنت و سیره عترت طاهره معصومان(ع) برای بهره مندی ازرحمت الهی و رهایی ازغضب و عذاب الهی بیان شده که نویسنده بر اساس روایتی از امام کاظم(ع) به چند راهکار در این باره اشاره می کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

سه راهکار اساسی برای رهایی از غضب و بهره مندی از رحمت

از نظر آموزه های اسلامی، راهکارهایی برای دوری از غضب و عذاب الهی و بهره مندی از رحمت و برکت الهی بیان شده است. این راهکارها در آموزه های اسلامی که از سوی ثقلین بیان شده در اختیاراست. اما در این جا تنها به سه راهکاری اشاره می شود که از امام موسی کاظم (ع) نقل شده است. ایشان درروایتی می فرماید: اهل زمین مورد رحمت و برکت الهی هستند مادامی که خوف و ترس از گناه و معصیت داشته باشند؛ ادای امانت کنند؛ و حق را دریابند و بدان عمل کنند.

بر اساس این روایت که از امام موسی کاظم(ع) نقل شده است ایشان سه راهکار اصلی را برای این هدف بیان کرده است که در این جا به تحلیل و تبیین قرآنی آن ها پرداخته می شود تا مبانی و اصول قرآنی آن درک و فهم شود. این سه راهکار عبارتند از:

1. خوف از گناه و معصیت: از نظرآموزه های وحیانی قرآن، انسان مومن کسی است که زندگی خویش را بر پایه خوف و رجا، یا رهبت و رغبت، یا خوف و طمع ساماندهی کرده است. به نظر می رسد که انسان در گام نخست تحت تاثیر عظمت الهی قرار می گیرد و نوعی احتراز در دل پدیدار می گردد؛ زیرا خوف و خشیت از خدا در دل انسان تحت تاثیر اسمای جلالی الهی است؛ زیرا وقتی انسان عظمت الهی را دریابد، به طور فطری خود را برحذر می دارد تا از آسیبهای جلالی در امان ماند. گویی شخص وقتی در برابر کوهی عظیم چون دماوند قرار می گیرد، مبهوت عظمت قرار گرفته و از نزدیک شدن به آن خود را بازمی دارد؛ اما وقتی با احتیاط نزدیک می شود و رحمت و کرامت الهی را می یابد که از درون کوه عظیم برون می آید، مجذوب آن شده و خوف جای خودش را به طمع و رجا می دهد و به جای رهبت ، رغبت و گرایش در دل ایجاد می شود. به هرحال از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان می بایست هماره در برابر اسمای جلالی و اکرامی خدا(الرحمن، آیات 27 و 78) واکنشی میان خوف و رجا و رهبت و رغبت داشته باشد؛ زیرا این امر موجب می شود تا تعادل در شخص ایجاد شود؛ چرا که خوف و رهبت به تنهایی موجب ناامیدی در شخصی می شود که گناه و خطا می کند، اما وجود اسماء اکرامی موجب می شود تا به سوی خدا رغبت یابد و از خدا چیزی را طمع کند که مستحق آن نیست. بااین همه، شکی نیست که آن چه بازدارنده از گناه و خطا است، همان اسماء جلالی است که خوف یا خشیت عالمانه را در دل بر می انگیزاند و شخص از ارتکاب گناه و غضب الهی و ظهور اسمای جلالی باز می دارد. از نظر آموزه های وحیانی قرآن، کسی که تحت تاثیر اسمای جلالی و عظمت خدایی، حذر و تقوا پیشه می گیرد، دور گناه و گرد آن نمی چرخد و این گونه به تقوای اجتناب می رسد. همین تقوای اجتناب موجب می شود تا رحمت و برکات الهی بر اهل تقوا نازل شود و از آن بهره مند شود. از همین روست که خدا به صراحت می فرماید با تقوای الهی می توان از برکات الهی بهره مند شد.(مائده، آیه 96؛ نوح، آیات 10 تا 12)
2. ادای امانت: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان به طور فطری از نرم افزارهدایت تکوینی برخوردار است که او را در مسیر کمالی قرار می دهد که نهایت آن حق تعالی است و دست یابی به کمالاتی است که در ذات حق تعالی است و انسان بدان مزین می شود.(طه، آیه 50) ازنظر قرآن، این نرم افزار الهی به طور فطری و تکوینی توانایی ادراکی و گرایشی خاصی به انسان می دهد تا بتواند حق و مصادیق آن را از باطل و مصادیق آن بشناسد و افزون بر آن به حق و مصادیق آن گرایش واز باطل و مصادیق آن گریزش داشته باشد. از همین روست که به طور فطری نفس انسان مستوی و معتدل، به الهام الهی حق و باطل، خیر و شر، تقوا و فجور را می شناسد و به سوی حق و خیر و تقوا گرایش و از باطل و شر و فجور گریزش دارد.(شمس، آیات 7 تا 10)؛ البته این امر تا زمانی است که شخص، این نرم افزار باطنی و تکوینی الهی را تغییرنداده و نور صفات الهی و آثار آن را دفن و دسیسه نکرده باشد.(همان) پس نفس انسانی به طور تکوینی و فطری بر اساس نرم افزار الهی، با بهره گیری از عقل فطری به چنین فقاهت و ژرف اندیشی می رسد تا فراتر از ظواهر امور باطن هر چیزی را نیز درک کند و با تفکر در امور حقایق را کشف کرده و به سوی آن گرایش یابد.(اعراف، آیه 179؛ حج، آیه 46) از نظر قرآن، از آثار چنین نرم افزار فطری و عقلانیت فطری آن است که انسان حق و مصادیق آن از جمله عدالت، صداقت، امانت، وفا، شکر، خیر و مانند آنها را می شناسد و بدان گرایش دارد و نسبت به باطل و مصادیق آنها از جمله ظلم، کذب، خیانت، عهدشکنی، شرور و مانند آنها شناخت ادراکی کامل داشته و از آن ها گریزش دارد و هیچ گرایشی ندارد. از نظر آموزه های وحیانی قرآن، هر کسی حق و مصادیق آن را بشناسد و بدان گرایش داشته و براساس آن سبک زندگی خویش را سامان دهد به تقوای فطری عمل کرده است. چنین عملی او را به سوی هدایت تشریعی وحیانی اسلام و شرایع آن سوق می دهد و از آن به عنوان پاداش عمل بهره مند می شود.(بقره، آیات 2 تا 5 و 38) البته در میان این امور برخی ازآنها از اولویت خاصی در ساحت برکت وبهره مندی از عنایت و تفضلات الهی دارد. به عنوان نمونه موضوع امانت و پرهیز از خیانت تاثیر به سزایی در امر برکات و بهره مندی از آن دارد؛ زیرا بزرگترین امانت الهی که در اختیار انسان است، افزون بر فطرت وهدایت فطری، امانت دین اسلام و شرایع آن و نیز امانت ولایت الهی است.(نساء، آیه 58؛ احزاب، آیه 72؛ روایات تفسیری) کسی که به میثاق و عهد الست الهی(اعراف، آیه 172) عمل می کند وبه سبب هبوط در مهبط زمین از آن عهد غافل نمی شود، بلکه هم چنان بر ولایت الهی باقی می ماند، و نسبت به آموزه های وحیانی فطری و شرعی خیانت نمی ورزد، بلکه حتی نفس الهی خویش را به عنوان امانت اهلی به درستی مراقبت می کند، و در چارچوب عقل و نقل عمل می کند، از برکات و عنایت خاص الهی برخوردار می شود. بنابراین، امانت داری و زندگی براساس امانت بزرگ الهی یعنی همان شهادت بر ربوبیت الهی(اعراف، آیه 172) عامل اصلی برکت بخشی و رحمت یابی در زندگی انسان است.
3. شناخت حق و عمل به آن: از نظرآموزه های وحیانی قرآن، شناخت حق و مصادیق آن، و گرایش بدان و عمل مبتنی بر حقایق از مهم ترین عوامل رهایی از غضب الهی و بهره مندی از رحمت الهی است. البته از نظر قرآن، فطرت الهی انسان به حکم عقلانیتی که دارد شناخت کامل نسبت به کلیات حق و مصادیق اصلی آن و نیز باطل و مصادیق آن دارد. ازهمین روست که هر انسانی به طور فطری عدالت، صداقت، امانت، وفا، شکر، خوب، زیبا، خیر، نیک و مانند آنها را می شناسد و بدان گرایش دارد؛ چنان که مصادیق باطل از جمله ظلم، کذب، خیانت، عهد شکنی، کفران، بد، زشت، شر، پلید و مانند آنها می شناسد و از آن گریزش دارد؛ البته این تا زمانی است که فطرت و نور آن به سبب بدکاری و دریدگی و فجور دفن و دسیسه نشده باشد.(طه، آیه 50؛ شمس، آیات 7 تا 10) بر اساس همین شناخت و گرایش است که خدا در بسیاری از موارد خطاب را متوجه انسان می کند تا خود درباره اموری چون کوری و بینایی، جهل و عقل، علم و ظن، نور و ظلمت به قضاوت و داوری بنشیند و خود قضاوت کند که آیا شکر نعمت درست یا کفر نعمت؟ آیا عدل و ظلم مساوی است؛ حیات و ممات یکسان است؟ یا آفتاب و سایه یکسان است؟ یا خوبی و بدی مساوی است؟ یا نیکوکار و بدکار یکسان هستند؟ و پرسش های دیگر؛ زیرا همه این پرسش ها ارجاع به فطرت و شناخت و گرایش فطری انسان است.(رعد، آیه 16؛ فصلت، آیه 34؛ مائده، آیه 100؛ انعام، آیه 50؛ فاطر،آیات 19 تا 22؛ زمر، آیه 9؛ غافر، آیه 58) پس از نظر قرآن، فطرت هر انسانی از نظر شناختی و گرایشی به سوی حق و مصادیق آن گرایش دارد و از باطل و مصادیق آن گریزش. پس هیچ کس نمی تواند مدعی معنا باشد که نسبت به این امور شناخت نداشته یا گرایشی نداشته است، مگر آن که خود به عمد فطرت خویش را دفن کرده و تغییر داده و مطبوع و مختوم کرده باشد که در این صورت از نظر شناختی دچار مشکل شده و از نظر گرایشی حتی ممکن است به اضداد حق گرایش داشته باشد که از نظر قرآن کافران و منافقان و مشرکان این گونه هستند.(اعراف، آیه 179؛ حج، آیه 46؛ بقره، آیات 7 تا 15) از نظر قرآن، کسی که به حق مطلق سبحان تعالی گرایش داشته باشد(فصلت، آیه 53) به مصادیق حق نیز گرایش دارد و اینگونه است میان ایمان به خدا و گرایش به مصادیق حق نسبت و ملازمه حقیقی برقرار است؛ زیرا مومن معنا ندارد که عادل و مقسط نباشد؛ بلکه این کافر است که قاسط و ظالم است.(جن، آیات 14 و 15) بنابراین، اگر کسی بخواهد از غضب الهی در امان باشد و در آخرت نیز عذاب دوزخ را نچشد می بایست به حق تعالی ایمان آورده و براساس هر چیزی که خدا در تکوین و تشریع بیان کرده عمل کند؛ زیرا تنها خاستگاه حق و مصادیق آن همان حق تعالی است.(بقره، آیات 26 و 147) پس هر انسان مومن و متقی به شرایع الهی که توسط عقل و نقل کشف می شود، از غضب الهی در امان بوده و رحمت و برکات الهی بر او نازل می شود.(اعراف، آیه 96؛ هود، آیه 48؛ نوح، آیات 10 تا 12) البته از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مومنان هماره به قضای حتمی و قطعی الهی راضی هستند و آن را هر چند که در ظاهر مکروه و ناخوش دارند، ولی به اعتبار آن که از سوی خدای سبحان نازل شده می پذیرند و به آن تن می دهند و از خدا می خواهند تا هر چیزی که سخت و دشوار است بر آنان آسان سازد و بتوانند به توفیق الهی از ابتلائات و مشکلات آن عبور کنند. از همین روست که آنان هماره منقاد اوامر الهی در تشریع و پذیرای قضای الهی در تکوین هستند که بر اساس مشیت حکیمانه مقدر شده است. آنان در زندگی چنان مطیع و منقاد هستند که اگر بر اساس مشیت الهی چیزی تاخیر افتاد آن را می پذیرند و تعجیل آن را نمی خواهند و اگر چیزی تعجیل یافت در حالی که دوست دارند تاخیر بیافتد باز هم تن به قضای الهی می دهند و آن را می پذیرند و هر گز محبوب خدا را مکروه و ناخوش نمی دارند و هرگز مکروه خدا را برای خودشان خیر نمی یابند؛ زیرا می دانند که خدا هر چیزی دهد و گیرد به حکمت و مصلحت است. چنین نگاهی به حقایق هستی و واقعیت های امور از آن روست که خدا را حاکم بر همه هستی می دانند که به تقدیر و قضای خویش هستی را به سوی کمال رهنمون می کند. پس نه داده های الهی فرحناک می شوند و هیجان زده گرفتار افراط در شادی و عمل نمی شوند، و نه از گرفته های الهی محزون و مایوس می شوند و می دانند که داده ها و گرفته ها از سوی خدا همه به حکمت و مشیتی است که پیش از خلقت مقدر شده است.(حدید، آیات 22 و23)