زمینه های شهادت ساز از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

عاقبت به خیری با شهادت، بزرگ ترین آرزوی مومنان صادق در راه خدا است. مردانی که در انتظار شهادت لحظه شماری می کنند و برای تحقق این تقدیر الهی بسترسازی می کنند. از نظر قرآن، شهیدان از چنان مقام و منزلت عالی در پیشگاه خدا برخوردار هستند که هر مومنی دوست دارد به این «فضل عظیم شهادت» و «کرامت بزرگ» دست یابد و با تن خونین به ملاقات خدا برود و این گونه هم چون اسوه های حسنه الهی خویش که همگی با شمشیر یا زهر به شهادت رسیده اند(بحار الأنوار ، ج ۲۷، ص ۲۱۷، ح۱۸)، به شهادت برسند؛ و با افتخار هم چون امام سجاد(ع) بگویند: اَلْقَتْلُ لَنا عادَةٌ وَ كَرامَتُنَا الشَّهادَةُ؛ کشته شدن برای ما عادت و شهادت کرامت ماست.( بحار الأنوار، ج 45، ص 118؛ ملهوف (لهوف)، ص 202؛ اعیان‌الشیعه، ج 1، ص 633)

مومنان خود را متعهد می دانند که به عهد خویش با خدا صادقانه عمل کرده و به یکی از دو نیکی عظیم پیروزی یا شهادت برسند.(توبه، آیه 52؛ احزاب، آیه 23) بنابراین، انتظار شهادت بودن برای آنان افتخاری است و آن را فرصتی بس بزرگ می دانند که به انتظارش لحظه شماری کرده و متربص فرصت هستند تا او را به آغوش بکشند؛ چنان امیرمومنان امام علی(ع) متربص شهادت و در انتظار آن بود.(همان؛ شواهدالتّنزيل، حاكم حسكانى، ج 2، ص 5؛ تفسير نورالثقلين، ج 4، ص 258، ح 50)

مومنان بر این باورند که شهادت «فضل الهی و اجر عظیم» است که هر کسی به آن دست نمی یابد(نساء، آیه 95)، بلکه تنها کسانی به آن نایل می شوند که به تقدیر الهی، مرگشان را شهادت رقم خورده باشد؛ چرا که بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، شهادت در راه خدا، از مقدّرات الهى است(آل عمران، آیات 154 و 156؛ توبه، آیات 50 و 51)؛ بنابراین، از خدا می خواهند تا تقدیر ایشان را شهادت قرار دهد و از این فضل الهی و اجر عظیم خداوندی بهره مند شوند.

از نظر قرآن، کسانی آرزوی شهادت را دارند و به انتظار آن می نشینند که شرایطی را داشته باشند. البته برخی از این امور بستگی به افکار و رفتارهای مومنان دارد که شایستگی و لیاقت شهادت برای آنان رقم می زند و تقدیر الهی این گونه برای آنان نوشته می شود.

بسترها و زمینه های شهادت از نظر قرآن

در آموزه های وحیانی قرآن، امور و عواملی به عنوان بسترها و زمینه های شهادت معرفی شده است که توجه و اهتمام به آن ها می تواند انسان را در مسیر شهادت قرار دهد و این فضل الهی برای آنان رقم بخورد. از مهم ترین این امور می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. ایمان کامل: انسانی به درجه رفیع شهادت می رسد که از ایمان کامل برخوردار باشد و در آزمون های الهی توفیق یافته و سربلند بیرون آمده باشد. از همین روست که کسانی در طول تاریخ بر اساس گزارش های قرآنی به شهادت رسیده اند که در آزمون سخت پیروز و سربلند بیرون آمدند و دشمنان نتوانستند ایمان ایشان را مخدوش سازند و سستی و ضعف در ایمان و عمل ایشان ایجاد کنند. ساحران از جمله کسانی هستند که در آزمون سخت بلایایی که فرعون بر سر آنان آورد و تهدیدهایش سربلند شدند و به فیض عظیم شهادت رسیدند.(اعراف، آیات 120 تا 126؛ طه، آیات 70 تا 72) هم چنین آسیه همسر فرعون نیز با ایمان محکم و استوار خویش شکنجه های فرعونی را تحمل کرد و به شهادت رسید.(تحریم، آیه 11؛ الدّرّالمنثور، ج 8 ، ص 229؛ مجمع البيان، ج 9 – 10، ص 479) مومنان مسیحی نیز پس از تحمل هوکاست و آتش سوزی در کوره های آدم سوزی یهودیان به فیض عظیم شهادت رسیدند(بروج، آیه 10) هم چنین حبیب نجار به دست قوم انطاکیه شکنجه و با حفظ ایمان خویش به رسولان مسیحی، به درجه رفیع شهادت نایل شد.(یس، آیات 20 تا 27؛ مجمع البيان، ج 7 – 8 ، ص 658 – 659)
2. دفاع از ارزش های دینی: مومنان نه تنها خود اهل ایمان بودند، بلکه به اسلام اجتماعی اعتقاد داشته و برای رهایی دیگران از کفر و شرک و ظلم به دعوت و تبلیغ و توصیه دیگران پرداختند و آنان را به حق و صبر دعوت نمودند. اینان بر این باور بودند که نجات خودشان بستگی به دعوت اجتماعی از دیگران دارد تا آنان نیز به کمال برسند؛ چرا که اهل حق و علم مامور و مکلف هستند تا اهل باطل و جاهلان را به حق و علم دعوت کنند و راه نجات را به دیگران نشان دهند. این گونه است که نه تنها بر باورهای ایمانی و اعتقاد حق خویش باقی ماندند، بلکه به مسئولیت و وظیفه اجتماعی خویش عمل کرده و دیگران را به حق و دین اسلام دعوت کردند و در این راه شربت شهادت را نوشیدند و به فیض عظیم آن دست یافتند.(یس، آیات 20 تا 26)
3. امر به معروف و نهی از منکر: در همین چارچوب عمل به وظایف اجتماعی، مومنانی که منتظر شهادت هستند و بدان عشق می ورزند، به امر به معروف و نهی از منکر قیام می کنند و برای دفاع از ارزش های الهی و اخلاقی که نقل معتبر و عقل سلیم آن را کشف می کند، تلاش و کوشش می کنند و هیچ گاه از جهاد علمی و فرهنگی دست نمی کشند؛ زیرا آنان می دانند که انسان در دنیا می بایست علیه هر گونه ظلم و جهل از جمله ظلم فرهنگی و علمی همانند ظلم های اجتماعی و نظامی و بردگی قیام کنند و به کمک مستضعفان فکری و فرهنگی و غیر آنان بشتابند و برای نجات آنان تلاش و کوشش کنند و علیه ظالمان و مستکبران دست به شمشیر برده و به مقاتله و جنگ بپردازند. در حقیقت جهادهایی اکبر تزکیه نفس، جهاد کبیر علمی و فرهنگی و جهاد اصغر نظامی و مالی را سر لوحه اعمال خویش قرار دهند تا به فیض عظیم پیروزی یا شهادت برسند.(نساء، آیه 75؛ فرقان، آیه 52) امیرمومنان (عليه السلام) در ذیل آیه 217 سوره بقره فرمود: مراد از آيه، مردى است كه در راه امر به معروف و نهى از منكر كشته مى شود.(مجمع البيان، ج 1 – 2، ص 535) بنابراین شهادت در انجام مسئولیت و تکالیف اجتماعی از جمله امر به معروف یکی از آرزوهای مومنان است. پس باید گفت که امر به معروف و نهی از منکر مومن را برای کسب مقام رفیع شهادت آماده می کند و تقدیر شهادت را برایش رقم می زند.
4. جهاد در راه خدا: چنان که گفته شد همه انواع جهادهای اکبر و کبیر و اصغر بسترساز برای شهادت انسان مومن است. بنابراین، مومنان زمانی می توانند به فیض عظیم شهادت برسند که اهل جهاد و مجاهدت در حوزه ها و ساحات گوناگون باشند و هرگز از جهاد تزکیه نفس، جهاد علمی فرهنگی و جهادهای مالی و نظامی غافل نشوند، تا تقدیر آنان با شهادت رقم بخورد.(آل عمران، آیات 140 و 146 و 154 و 156 و 195؛ نساء، آیه 74؛ فرقان، آیه 52 )
5. هجرت در راه خدا: مومنانی که از خانه و کاشانه خویش هجرت می کنند و به شهرها و روستاهایی می روند تا بتوانند دین خدا را عمل کنند و به تبلیغ آن بپردازند و آسایش و آرامش را در هجرت به سوی خدا می دانند، زمینه شهادت را برای خویش فراهم می کنند و تقدیر شهادت شاید برای آنان رقم بخورد.(آل عمران، آیه 195؛ توبه، آیات 20 تا 22؛ حج، آیه 58)
6. آرزوی شهادت: مومنان می بایست آرزوی شهادت را داشته باشند و در طلب آن و به انتظار تحقق شهادت فعالیت و کارهایی را انجام دهند که موجب شهادت آنان می شود. این آرزو می بایست با طلب و انتظار شهادت آمیخته شود؛ یعنی تنها یک آرزو نباشد که شخص برای آن تلاشی نمی کند، بلکه همانند یک منتظر واقعی می بایست برای ایجاد بسترهای شهادت تلاش کند.(آل عمران، آیه 143) امام باقر(عليه السلام) درباره آيه مذكور فرمود: «فإنّ المؤمنين لما أخبرهم اللّه بالّذى فعل بشهدائهم يوم بدر و منازلهم من الجنّة رغبوا فى ذلك فقالوا اللّهمّ أرنا القتال سنشهد فيه؛ به راستی که مومنان وقتی اخباری را از خدا شنیدند که خدا با شهدای روز بدر چه کرده و برای آنان منازلی در بهشت داده است، آنان رغبت به شهادت پیدا کردند و گفتند: خدایا برای ما مقاتله و جهاد را قرار ده تا ما در آن به شهادت برسیم». (تفسير قمى، ج 1، ص 119)
7. دعا و نیایش: همان طوری که گفته شد شهادت را باید خدا تقدیر کرده و مقدر سازد تا شخص به شهادت برسد. شکی نیست که از عوامل و اسباب و وسایل مهم در تغییر سرنوشت، دعا و نیایش است. بنابراین، کسانی که خواهان شهادت هستند می بایست اهل دعا و نیایش باشند و از خدا بخواهند تقدیر آنان را شهادت قرار دهد؛ چنان که حضرت آسیه از چهار زن برتر هستی چنین دعا کرد: إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ؛ هنگامی که گفت : پروردگارم برایم در نزد خود خانه ای بساز در بهشت و مرا از فرعون و عملش نجات دهد و مرا از قوم ظالم برهان!(تحريم ، آیه 11؛ روح المعانى، ج 15، جزء 28، ص 243)
8. انتظار و طلب شهادت: چنان که گفته شد، برای تقدیر شهادت باید شرایط را آماده کرد و شخصی که خواهان شهادت است در انتظار شهادت به طلب آن بشتابد و هر چه را که عامل تغییر تقدیر می شود به کار گیرد و برای دست یابی به شهادت کوه و دشت و دمن نشناسد و به هر چیزی که اسباب و وسایل تغییر تقدیر است تمسک جوید تا شهادت برایش رقم بخورد و سرنوشت و تقدیرش با شهادت به پایان برسد.(آل عمران، آیه 143؛ تحریم، آیه 11)
9. معامله جان با خدا: سوداگران شهادت می بایست برای کسب مقام رفیع شهادت با خدا معامله کرده و به سودای بهره مندی از فیض و درجه شهادت، جان و مال خویش را با خدا معامله کنند.(توبه، آیه 111)
10. گام در راه خدا: کسانی به فیض شهادت می رسند که هماره در راه خدا گام بردارند و در آن استقامت ورزند و هرگز از راه خدا دور نشوند و گامی در بیراهه نگذارند.(آل عمران، آیه 157)
11. استقامت در سایه ربوبیت الهی: کسب مقام رفیع شهادت به استقامت در راه خدا و قرار گرفتن تحت ربوبیت الهی است تا شهادت برای شخص رقم بخورد.(فصلت، آیه 30؛ احقاف، آیه 13) این افراد مومن هرگز از راه خدا جدا نشده و علیه ظالمان و مستکبران عمل می کنند و با جان و مال خویش برای اقامه عدالت مبارزه می کنند.(تحریم، آیه 11) و از کشته شدن در راه خدا ترس و هراسی ندارند و شجاعانه در میدان مبارزه علیه باطل و ظلم می مانند.(بروج، آیات 5 تا 8)
12. رضایت الهی: مومنانی به شهادت می رسند که دنبال رضایت الهی هستند و رضایت کسی دیگر را نمی خواهند و نمی جویند.(بقره، آیه 207) در روايتى از امام باقر(عليه السلام) آمده آيه ياد شده در مورد على(عليه السلام) نازل شده، آن زمان كه حاضر شد به جاى رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در بستر حضرت بخوابد و جان خود را فدا كند. (البرهان، ج 1، ص 206، ح 7)
13. شوق شهادت: انسان اگر آرزوی شهادت دارد می بایست این آرزو را به شوق و اشتیاق عملی تبدیل کند و در عمل و رفتارش آن را نشان دهد. در حقیقت هر کسی به این افراد نگاه می کنند به این مهم می رسند که اینان شهیدان زنده هستند که در انتظار شهادت لحظه شماری می کنند. شهید زیستن در میان مردم موجب می شود تا تقدیر شهادت برای انسان مومن رقم بخورد.(آل عمران، آیات 143 و154؛ مجمع البيان، ج 1 – 2، ص 863) این افراد به استقبال شهادت می روند و وقتی می بینند که دوستان ایشان شهید شدند اشتیاق آنان برای شهادت دو چندان می شود و سر از پا نمی شناسند.(بروج، آیات 4 تا 8؛ توبه، آیه 52؛ احزاب، آیه 23؛ اعراف، آیات 120 تا 125؛ تحریم، آیه 11)
14. اطاعت از ولایت الله: مومنانی به شهادت می رسند که اطاعت از خدا و رسول الله (ص) را سرلوحه زندگی خویش قرار دهند و با عشق و محبت به ولایت الله زندگی خود را سامان می دهند و این گونه به عنوان کسانی که در صراط مستقیم هدایت قرار گرفته و از مصادیق «منعم علیهم» به درجات عالی از جمله درجه شهادت نایل می شوند.(نساء، آیه 69)