غفلت از خدا و آخرت، عوامل و آثار آن

بسم الله الرحمن الرحیم

غفلت غیر از نسیان و فراموشی است؛ زیرا غافل کسی است که به سبب عدم یا کمی مراقبت و مواظبت نسبت به چیزی بسیار مهم، کاری را انجام می دهد که تبعات و پیامدهای جبران ناپذیری به دنبال دارد؛ مثلا کسی که در دنیا سرگرم زندگی دنیوی می شود و از خدا و آخرت غافل می شود، برای خویش دوزخ می خرد و از بهشت محروم می شود.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، با آن که انسان پیش از نزول به عالم دنیا، با همه هستی خویش ربوبیت خدا را شهادت می دهد، اما پس از نزول به دنیا، چنان سرگرم دنیا می شود که از حقیقت وجودی خویش یعنی ربوبیت خدا، غافل می شود و این گونه فلسفه و سبک زندگی غیر الهی را در پیش می گیرد که سعادت دنیوی و اخروی او را به مخاطره می اندازد.

بنابراین، شناخت عوامل و بسترهای غفلت بسیار مهم  است؛ زیرا اگر انسان بداند چه چیز یا چیزهایی او را گرفتار غفلت می کند، تلاش می کند تا از آن عوامل اجتناب و پرهیز کند.

هم چنین از نظر قرآن، آگاهی و شناخت آثار گوناگون و متنوع و متعدد غفلت خود بیانگر این معنا خواهد بود که انسان چگونه با غفلت خویش می تواند زندگی بلکه ابدیت خود را تباه سازد. از همین روست که بخشی از آموزه های وحیانی قرآن به بیان آثار زیانبار غفلت به ویژه غفلت از خدا و آخرت اختصاص داده است.

آثار زیانبار غفلت

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، غفلت از نظر قرآن، دارای آثار زیانباری است. این آثار بخشی به ساحت اندیشه و انگیزه و بخشی دیگر به ساحت عذاب های دنیوی و اخروی باز می  گردد.

از نظر قرآن، کسی که گرفتار غفلت می شود نه تنها شناختی درست از خویش و موقعیت خود درهستی و زندگی ندارد، بلکه در رفتار اخلاقی نیز سقوط می کند و رفتاری را پیش می گیرد که آسیب جدی به خود و دیگران وارد می سازد.

از نظر آموزه های قرآنی برخی از آثار زیانبار غفلت عبارتند از: گمراهی و عدم پذیرش راه رشد و تعالی(اعراف، آیه 179)، شرک ورزی نسبت به خالقیت و ربوبیت خدا(مومنون، آیات 84 تا 86)، غفلت از آخرت(اعراف، آیات 50 و 51؛ طه، آیات 124 تا126)، ترک عبادت خدا و گرفتاری به عبادت غیر خدا(انبیاء، آیات 97 و 98)، ارتداد(نحل، آیات 106 تا 108)، انکار آخرت(واقعه، آیات 61 و 62)، تردید در معاد و استبعاد آن(مومنون، آیات 82 و 83)، پیروی از هواهای نفسانی به جای عقل فطری و نقل وحیانی(کهف، آیه 28)، ظلم به خود و دیگران(انبیاء، آیه 97)، تکذیب رسالت پیامبران(زمر، آیات 25 تا 27)، ترک دستورهای الهی(مومنون، آیات 53 و 54)، گرایش به دنیا بلکه ترجیح دنیا به آخرت و زندگی ابدی در بهشت(کهف، آیه 28)، انحطاط و سقوط انسان از انسانیت تا سطح حیوانیت بلکه نبات و جماد(اعراف، آیات 146 و 179)، مسخ شدن به حیواناتی چون خوک و بوزینه(اعراف، آیات 163 تا 166)، نابودی به عذاب هایی چون زنده به گور شدن(قصص، آیات 76 تا 81)، تکبر و خودبرتربینی(اعراف، آیه 146)، فریفتگی و سرگرم شدن به زینت های دنیوی و اصالت بخشی به آن(انعام، آیات 130 و 131)، خسران و زیان ابدی و از دست رفتن فرصت عمر(نحل، آیات 107 تا 109)، حسرت در قیامت به سبب از دست دادن فرصت عمر(مریم، آیات 37 و 39؛ انبیاء، آیه 97)، تنگی معیشت در زندگی دنیوی(طه، آیه 124)، کوری در آخرت(همان)، گرفتاری در انواع گناه و اعمال زشت و ناروا(یونس، آیات 7 و 8)، جرات بر گناه و کردارهای زشت و منکرات(فصلت، آیات 21 و 22؛ مومنون،آیات 62 و 63)، مانع ایمان آوری(اعراف، آیه 146)، مانع بصیرت (طه، آیات 124 تا 126؛ یس، آیات 3 تا 9)، مانع تاثیر از انذارهای الهی پیامبران(مریم، آیه 39؛ یس، آیات 3 تا10؛ مریم، آیه 39)، مانع رشد و رسیدن به کمال(اعراف، آیه 146)، محرومیت از شناخت و مهر شدن راه های شناختی و ادراکی(نحل، آیات 107 و 108)، محرومیت از عنایت خدا(طه، آیات 122 و 124) و نصحیت ناپذیری و عدم پذیرش خیرخواهی ناصحان(حجر، آیات 70 تا 72) و مانند آنها.

از نظر قرآن، غافلان چون از حق و حقیقت دور هستند نمی بایست از آنان اطاعت کرد؛ زیرا آنان به جای آن که تابع عقل فطری و نقل وحیانی باشند، تابع هواهای نفسانی هستند و در هر کاری افراط دارند و از اعتدال به دور هستند.(کهف، آیه 28)

غافلان در حال غفلت به عذابی ناگهان در دنیا گرفتار می شوند(اعراف، آیه 95؛ زمر، آیه 25)؛ زیرا گوششان به هشدار و انذارهای الهی بسته و مختوم است و توجهی به انذار نسبت به عذاب ناگهانی سخت ندارند.(انعام، آیات 24 تا 27؛ انبیاء، آیات 38 و 40؛ شعراء، آیات 201 و 202)

از نظر قرآن، غافلان نمی توانند هیچ عذر و بهانه ای برای غفلت خویش بیاورند؛ زیرا خدا در روز الست از آنان عهد و میثاق گرفته تا به گونه ای در دنیا زندگی کنند که از اصول غافل نشوند و زینت های دنیوی آنان را از اصول باز ندارد و با اهتمام به آن اصول خود را از غفلت باز دارند.(اعراف، آیه 172) البته اگر اتمام حجتی نسبت به آنان نشده باشد و خدا افزون بر عهد الست با آنان دوباره در دنیا اتمام حجت نکرده و ایشان را به هدایت وحیانی به سوی حق و اصول الهی دعوت نکرده بود، آنان می توانستند بهانه و عذری داشته باشند، اما خدا با اتمام حجت ایشان هر گونه بهانه و عذری را از آنان ستانده است.(انعام، آیات 130 و 131)

از نظر قرآن، انذارهای پیامبران و نیز پیامبر اکرم(ص) نسبت به «یوم الحسره» هر گونه بهانه ای را از آنان ستانده است و آنان نمی توانند مدعی این معنا باشند که یک بار در الست با ما عهد بسته شده و ما در دنیا به سرگرمی غافل شده ایم؛ زیرا خدا دوباره به آنان اتمام حجت کرده و انذارهای لازم و کافی و وافی را داده است.(مریم، آیه 39) غافلان چنان مشغول و سرگرم دنیا می شوند که اصولا دعوت پیامبران را گوش نمی دهند، بلکه حتی گاه بدتر به تمسخر می گیرند و خواهان تعجیل در عذابی می شوند که پیامبران می دهند؛ در حالی که همین تمسخرکنندگان چنان ناگهان به دام مکر و کید الهی می افتند که نمی فهمند از کجا و چگونه خورده اند و به عذاب دنیوی و ابدی گرفتار آمده اند.(عنکبوت،آیه 53؛ شعراء، آیات 200 تا 202)

زمینه های و بسترهای غقلت

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مهم ترین عامل غفلت انسان نسبت به حقایق هستی پیش رو، سرگرمی به زینت های دنیوی، و غفلت از اهداف خلقت از جمله عبادت و عبودیت و فعالیت برای سعادت اخروی و قرار گیری در مقام خلافت الهی است. این سرگرم شدن به دلیل تاثیر هواهای نفسانی از شهوت و غضب، و وسوسه های شیطانی و فریبکاری و غرور اوست. بنابراین، می توان گفت که همه بسترها و زمینه های غفلت را می بایست جزو مصادیق این امور دانست.

از نظر قرآن، اموری چون سرگرمی به آرزوهای ناچیز(حجر، آیات 2 و 3)، برخورداری از نعمت های دنیوی و عمر طولانی(انبیاء، آیات 42 و 44)، عدم تعقل و اندیشه ورزی(انعام، آیه 32؛ اعراف، آیه 169)، تزیین گری اعمال زشت توسط شیطان(انعام، آیات 42 و 43)، دنیادوستی و سرگرم شدن به آن(نحل، آیات 107 و 108؛ عنکبوت، آیه 64؛ انسان، آیه 27)، سطحی نگری و ظاهربینی در زندگی دنیوی(روم، آیه 7)، فریبندگی ظواهر دنیوی(همان؛ انعام، آیه 32)، موقعیت برتر اقتصادی و اجتماعی(مریم، آیات 73 و 75)، مهر و مختوم شدن قوای ادراکی(نحل، آیات 106 تا 108؛ اعراف، آیه 179) و مانند آنها از اموری است که انسان را از حقایق و اهداف اصلی خلقت غافل می کند و به جای عبادت خدای رب العالمین و تلاش برای سعادت اخروی، در دام عبادت شیاطین و بتان و سرگرم شدن به دنیا و زشتکارها می افتد.

از نظر قرآن، کسانی که گرفتار غفلت از حقایق و اصول اساسی زندگی و فلسفه آن می شوند، نسبت به اموری چون حقیقت ربوبیت و خالقیت خدا(اعراف، آیا 172 و 134 و 135؛ یونس، آیه 12)، قیامت و حسابرسی آن(مریم، ایه 39؛ انبیاء، آیه 1؛ ص، آیه 26)، ثبت اعمال در دنیا(عنکبوت، آیات 62 تا 64)، غفلت از آیات الهی(انعام،آیه 131)، غفلت از رضوان الهی(حدید، آیه 20)، غفلت از عذاب الهی در دنیا و آخرت(شعراء، آیات 200 و 201)، غفلت از دین و معارف الهی(اعراف، آیات 176 و 179)، غفلت از دعوت پیامبران(انعام، آیات 42 و 43)، غفلت از فطرت الهی و گرایش آن(انعام، آیات 40 و 41 و 63 و 64)، غفلت از عهد الست(اعراف، آیه 172)، غفلت از علم الهی(نجم، آیه 32)، غفلت از قرآن(انبیاء، ایات 1 تا 3)، غفلت از مرگ و بازگشت به آخرت(منافقون، آیه 10) و مانند آنها می شوند. این گونه است که دنبال مال و ثروت و قدرت دنیوی می روند و برای آنان اصالت می یابد و به تجارت و خرید و فروش بدون در نظر گرفتن آخرت می پردازند(نور، آیه 37) و تکاثر و جمع ثروت و قدرت برای آنان اصالت می یابد(تکاثر،آیات 1 و 2) به قدرت و ثروت و امتیازات های اجتماعی تفاخر می ورزند(همان) و غرق انواع گناهان می شوند(مائده، آیات 90 و 91) و به این نکته توجه ندارند که اگر وضعیت خوبی از نظر اقتصادی و سلامتی و مانند آنها دارند چیزی جز گرفتاری در سنت استدراج و امهال نیست.(انعام، آیه 44؛ اعراف، آیات 94 و 95)

از نظر قرآن، کسی که گرفتار غفلت از خدا می شوند، خدا را از دلش می راند و متذکر به خدا نیست و یادی از خدا نمی کند؛ زیرا دنبال تجارت و دنیاگرایی و مانند آنها است.(کهف، آیه 28؛ نور، آیه 37)