حج، تنظيم كننده رفتار اجتماعي
بي گمان حج به عنوان يكي از پنج گانه هاي اسلام در كنار نماز و روزه و مانند آن از مهم ترين و اساسي ترين نمادهاي دين اسلام است و هر مسلماني به آن شناخته و معرفي مي شود، از اين حجه الاسلام به معناي امر واجبي است كه پس از استطاعت به عنوان نمادي از اسلام شخص مطرح مي شود.
اگر فلسفه احكام اسلامي را در تقرب جويي به خداوند بدانيم و عبوديت را هدف آفرينش مطرح كنيم كه باطن آن ربوبيت بشر و در نتيجه جواز خلافت و ولايت الهي او است، به خوبي روشن مي شود كه حاجي واقعي چه خصوصيات و ويژگي هايي بايد داشته باشد.
خداوند در آيه 203 سوره بقره و نيز آيات 72 و 82 سوره حج، فلسفه و علت حكم حج را ذكر و ياد كرد خدا و دست يابي به تقوا مي شمارد. به اين معنا كه شخص در اين دوره عملي و كلاس هاي تمريني كوتاه مدت، خود را براي دست يابي به مهار و كنترل نفس آماده كرده و زمينه تقويت عقل و شرع در بينش و نگرش و رفتارهاي هنجاري را فراهم مي آورد.
مجموعه آموزه هاي دستوري كه در حج براي حج گزار بيان شده است اين فرصت را به وي مي بخشد تا رفتار اجتماعي خويش را سامان داده و در يك برنامه جامعه پذيري، فرهنگ جديدي را تجربه و براساس آن زندگي كند.
در اين برنامه همه چيز از وي سلب مي شود و تنها پارچه اي سفيد را بر تن مي كند تا خود را با ديگران، يگانه بشمار آورد. در محور يك خانه حركت كرده و در يك مسير با توده هاي مردم از شهري و روستايي و ثروتمند و فقير و بينوا بي هيچ امكان شناسايي و تشخصي گام بر مي دارد تا وحدت و يگانگي و نيز اتحاد انساني را تجربه كند و وحدت مسير و محوريت خداوند و توحيد را بيازمايد و به شكل عملي باور نمايد.
براين اساس مي توان حج گزار واقعي را انساني دانست كه در حوزه بينش به باور توحيد در عبادت رسيده و در حوزه عمل اجتماعي، خود را همانند ديگران در يك جامعه و شرايط، مساوي دانسته كه تنها تقواي الهي موجب برتري و اكرام ايشان مي شود.
ويژگي هاي يك حاجي
اهل بخشش و صدقه و نيكوكاري است و از هرچه خداوند نعمت او كرده به ديگران به ويژه سائلان و محرومان و نيازمندان مي بخشد.
اهل تعاون و همكاري با ديگران است و مي كوشد تا دست ديگران را گرفته و نيازهاي روحي و رواني و مادي و معنوي آنان را برآورده سازد.
در خود هيچ گونه برتري احساس نمي كند و تفاوت هاي ظاهري از رنگ و پوست و لباس و مانند آن را امري جداي از ذات بشر مي شمارد و آن را معيار سنجش و داوري هاي خويش قرار نمي دهد.
بنابر اين قايل به هيچ طبقات اجتماعي و اعتباري نيست و در عمل اين گونه نشان مي دهد كه برادري ديني او بازتابي از برادري خوني و باديگران به حكم وحدت نفس انساني است كه خداوند در آيه اول سوره نساء آن را بيان داشته و فرموده است كه همه شما از يك پدرو مادر آفريده شده ايد و هيچ گونه تفاوت و برتري نژادي بر ديگري نداريد.
حاجي واقعي با مردم است و هر جا مردم گام بر مي دارند با آنان مي رود و براي خود و ديگران استغفار مي كند و از خداوند مي خواهد تا زمينه هاي بازگشت كامل وي را به سوي خود فراهم آورد. (بقره آيه 199)
در جستجوي فضل و رحمت و رضوان الهي است و هر كاري كه انجام مي دهد براي رضا و خشنودي خداوند است و امنيت و آرامش و آسايش را براي همگان مي خواهد. (مائده آيه 2)
ياد قيامت و احترام به آفريده هاي خدا
هنگامي كه خود را در ميان حاجيان و مراسم آن مي يابد به ياد قيامت و روز حشر مي افتد و جانش به سوي آخرت پرواز مي كند و اعمالش را براي دست يابي به آرامش ابدي انجام مي دهد و اين روزها را نمادي از روز بزرگ رستاخيز مي شمارد. (بقره آيه 203)
به ديگران از انسان و حيوان و گياه به عنوان آفريده هاي الهي احترام مي گذارد و از هرگونه هتك حرمت حريم بشر و قداست انسان دوري مي ورزد (مائده 2) و محيط زيست را حفظ كرده و از فساد و تباهي در آن جلوگيري مي كند (مائده آيه 49 و آيات ديگر) زيرا خود را مسئول در برابر همه آفريده ها و مامور به خلافت مي داند كه بايد هر موجودي را به كمال لايق و شايسته اش برساند و از سوي ديگر خود را مامور به آباداني زمين مي شمارد و به خود اجازه تعدي و فساد در خشكي و دريا و گياه و جاندار نمي دهد.
از هيچ كمك ونيكي از آب رساني (توبه آيه 91) و ديگر كارهاي نيك دريغ نمي ورزد (بقره آيه 197) و از اين طريق در جلب رضايت خداوند مي كوشد. (مائده آيه 2)
بنابر اين اهل احسان و نيكوكاري است و خلق و خوي او نسبت به همه موجودات رفتاري پسنديده و نيك است و با حفظ حرمت ها احترام هر موجودي را به جا مي آورد و حق هر موجودي را ادا مي كند.
در رفتارهاي اجتماعي خويش به گونه اي رفتار مي كند كه دور از هرگونه كبر و تكبر و استكبار و تفاخر است، زيرا خود را همانند ديگران، بشري مخلوق مي داند كه هيچ چيز، براي او امتيازي نمي آفريند. (بقره آيه 125 و 199 و سوره حج آيات 52 تا 72)
در همه اعمال خويش اخلاص را در نظر مي گيرد و براي منت گذاري به كسي و يا ريا، عملي را انجام نمي دهد و تنها خداوند را در كارهاي خويش در نظر دارد. (بقره آيه 196 و نيز ال عمران آيه 79)
اهل تولي و تبري است و نسبت به حق، تولي داشته و نسبت به دشمنان حق و اهل باطل از مشرك و كافر، اعلان برائت مي كند و مرزهاي ايمان خويش را از كفر در هر شكل و شمايل مشخص مي سازد. در اين اعلان برائت و شفاف سازي، به مساله ولايت كبراي اهل بيت عصمت و طهارت ايمان دارد و آن را اعلان مي دارد؛ زيرا هر گونه عملي به دور از حكم اطاعت اولي الامر را سرپيچي از اطاعت خدا و رسول مي شمارد و پذيرش و تولي طاغوت را عين كفر به ايمان مي داند. (توبه آيه 3)
از هرگونه بيهوده گويي و باطل سرايي اجتناب مي ورزد (حج آيه 03) و در يك كلمه نمايشي از انسان كامل را در يك محدوده زماني و مكاني به اجرا در مي آورد تا بتواند پس از بازگشت از اين دوره تمرين عملي، در زندگي روزانه خويش در موطن خود آن را ادامه داده و تكميل نمايد. از اين رو خداوند از اين دوره محدود و كوتاه زماني و مكاني و كلاس هاي عملي و آموزش نظري و عملي، به عنوان شعائر الله ياد كرده و آن را بزرگ داشته است. (حج آيات 72 تا 23 و آيات ديگر)
اين ها خصوصيات و ويژگي هاي يك حج گزار واقعي است كه به اجمال بيان و خصوصيات ديگري نيز در هر يك از اين كليات وجود دارد كه آيات و روايات بدان پرداخته كه مجال بيان همه آن ها در اين مختصر نيست.
