حورالعین در قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

حورالعین یک اصطلاح قرآنی است که برخی آن را زنان سیه چشم و برخی دیگر زنان سفیدچشم و گروه سوم سیه چشمان یا سفید چشمان با حذف جنسیت معنا کرده اند. به نظر دسته اخیر سیه چشمان یا سفید چشمان می توانند زن یا مردم باشند. نویسنده در این مقاله با مراجعه به آموزه های قرآنی بر آن است تا حقیقت و ماهیت حور العین را تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

تنوع شگفت زن در بهشت

در آیات قرآنی وقتی از اهل بهشت سخن به میان می آورد، غیر از انسان ها و جنیان، موجوداتی را نام می برد که برای انسان ها و جنیان ساخته شده اند. این موجودات غیر انسانی و جنی، شامل مرد و زن می شود. از مردان غیر انسانی و جنی با نام ولدان مخلدون(واقعه، آیه 17؛ انسان، آیه 19) و غلمان یاد کرده است.(طور، آیه 24) غلمان در لغت به نوجوانانی اطلاق می شود که حدود 10 تا 15 ساله هستند که به بلوغ نرسیده اند؛ زیرا وقتی به بلوغ می رسند از آنان به «فتی» تعبیر می شود. این ها جوانانی هستند که در خدمت اهل بهشت از مرد و زن از جن و انس هستند و با کاسه ها و جام ها پذیرایی می کنند. به نظر می رسد که ولدان مخلدون یعنی پسران جاودان خاص طبقات و درجات برتر بهشت هستند. از این روست که خداوند این گروه را برای مقربان و ابرار خلق کرده و آفریده است. (واقعه، آیه 17؛ انسان، آیه 19) این که تعبیر به پسرکان می شود بیانگر آن است که ارتباط معنوی و روحی میان مالک بهشت و این پسرکان است؛ اما در اصحاب یمین تنها غلمان است که ارتباط میان آنان و مالک بهشت ، ارتباط سازمانی و حقوقی است.

پس اگر از مرد و زن انسانی و مرد و زن جنی بگذریم، موجودات دیگری هستند که در شکل مرد و زن در خدمت انسان و جن هستند. اینان از جنس فرشتگان نیستند که در بهشت به استقبال هر بهشتی از انس و جن می آیند، بلکه موجوداتی هستند که ویژه بهشت و در حکم نعمت های الهی برای انسان و جن هستند.

در آیات قرآنی وقتی از جنس مونث و مذکر خدمتکاران بهشتی سخن به میان می آید، از اصطلاحاتی استفاده می شود که نشان دهنده تنوع ماهیتی آنان است؛ یعنی این به اصطلاح مردان و زنان بهشتی، از یک ماهیت نیستند و تنوع شگفتی دارند؛ چرا که با توجه به مراتب بهشت و اهل بهشت، این مردان و زنان از نظر ماهیت فرق می کنند. از نام هایی که خداوند در قرآن به مردان و زنان بهشتی و جنس مذکر و مونث داده بر می آید که از نظر ساختار، سن، شاکله، ماهیت و پوشش و امور دیگر با هم فرق دارند و تفاوت فاحشی میان آن هاست.

به این معنا که اگر ما هشت بهشت داشته باشیم و اهل بهشت به هشت درجه متفاوت بخش می شوند، نوع و کیفیت بهشت آنان با هم فرق دارد و بر همین اساس نیز زنان از جنس بهشت با هم فرق دارند. یعنی همان طوری که برخی از بهشت ها و اهلش میوه های تازه را می خورند، ولی درختی ندارند که از آن بچینند و برخی دیگر اهل قصر و درختان میوه متنوع هستند، مردان و زنان بهشتی خاص آن سرزمین ها و بهشت ها نیز متفاوت است.

درباره مردان خاص بهشت، دو نام ولدان مخلدون و غلمان آمده است که جنس نخست برای مقربان و ابرار و سابقون است که در عالی ترین مرتبه بهشت هستند و غلمان به دیگر اهل بهشت یعنی هفت بهشت دیگر تعلق دارد.

هم چنین در آیات قرآنی از زنان بهشتی با توجه به مراتب اهل بهشت، با نام های متفاوت و گوناگونی یاد شده است. به عنوان نمونه در سوره واقعه وقتی از زنان خاص بهشتی برای مقربان و ابرار سخن به میان می آورد با نام حور عین(واقعه، آیه 22)، و از زنان خاص بهشتی برای اصحاب یمین و دیگر اهل بهشت با نام فرش مرفوعه(واقعه، ایه 34) یا عربا اترابا(واقعه ، آیه 37) نام برده است.

فرش مرفوعه با تفسیری که خداوند در ادامه آیه بیان می کند، همخوابگانى بلند بالا و رفیع و ارجمند هستند که از انشائات خداوند برای آن سرزمین مقدس بهشت است؛ زیرا می فرماید که ما آنان را پديد آورده‏ايم پديد آوردنى! یعنی سابقه ای برای آنان نیست از این روست که از آن به انشاء تعبیر می کند همان طوری که در هنگام دمیدن روح به جنین و تبدیل شدن به انسان از آن به انشاء تعبیر کرده است.(مومنون، آیه 14) خداوند در ادامه می فرماید که ما این زنان بهشتی را دوشيزه گردانيده‏ايم.(واقعه، آیات 35 و 36) در برخی از روایات آمده که این بکارت و دوشیزگی همیشگی است و از میان نمی رود هر چند که تماس جنسی برقرار شود.

از دیگر ویژگی این زنان بهشتی آن است که شوى دوستِ همسال همسران خویش هستند. به این معنا که عشق ورزان به همسر و هم سنّ و سال آنان هستند.(واقعه، آیه 37)

از این آیات به دست می آید که دست کم دو دسته از مردان و زنان بهشتی هستند که از نظر ماهیت با هم فرق می کنند و از برکات سرزمینی آن بهشت هستند. به این معنا که هر بهشتی برای خود یک سرزمین خاصی است که محصول و میوه ها و فراورده هایش با بهشت های دیگر فرق می کند. از این روست که در مواد غذایی و قصر و درخت و نهر و هم چنین در کنیزکان و نوکران متفاوت است.

اقسام متنوع زنان بهشتی

چنان که گفته شد تنوع بهشت و درجات آن مقتضی آن است که خدمت کاران و نوکران و کنیزکان و زنان آن نیز متفاوت و متنوع باشد؛ هر سرزمینی ویژگی خود را دارد و از آن جایی که هر خاکی محصول و میوه خاصی دارد، سرزمین های متنوع بهشت نیز این گونه است.

از جمله زنان بهشتی که برای بهشت های متنوع و متعدد و هشت بهشت است می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. حور العین که برترین و کامل ترین زنان بهشت را تشکیل می دهند. یعنی پس از زنان انسانی که خود صاحبان بهشت هستند؛ زنانی در بهشت هستند که پس از ایشان زنی به مرتبه و درجه ایشان نمی رسد. البته تفاوت زن بهشتی و زن انسانی که در بهشت رفته روشن و قابل ذکر نیست؛ چرا که زن انسانی خود مالک و سازنده بهشت است که از جمله حور العین و غلمان و ولدان مخلدون از ساخته اوست؛ اما زن بهشتی چون حورالعین ساخته چنین انسانی است.
2. این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که اهل بهشت عالی دارای همه نعمت های بهشت های پایین تر از خود هستند با این تفاوت که آنان نعمت های خاصی دارند که اهل بهشت های دیگر از آن محروم هستند. از این روست که گفته شد برای بهشت عالی باید سرعت و سبقت جست. پس چون که صد آمد نود هم پیش ماست. پس بهشتیان مقرب و سابق و ابرار از زنان دیگری که گفته می شود نیز می توانند بهره مند شوند.
3. فرش مرفوعه: اینان همخوابگان رفیع و بلند مرتبه و خوش اخلاق و هم سن و سال شوهران خود هستند که برای اصحاب یمین ساخته می شوند. اینان از جنس سرزمینی همان بهشت اصحاب یمین هستند از این روست که خداوند از انشاء آنان سخن به میان می آورد.(واقعه، آیات 34 تا 37)
4. قاصرات الطرف: اینان نوعی دیگر از زنان بهشتی هستند که پیش از این هیچ مرد انسی و جنی با آنان هم خوابگی نداشته است. (رحمن، آیه 56) اینان هم از نظر درجه سفیدی به حورالعین نزدیک هستند، ولی به حد و پایه آنان نمی رسند. از این روست که خداوند در بیان سفیدی و درخشندگی تن ایشان می فرماید که آنان همچون تخم شترمرغ زير پَر گرفته شده(صافات، آیات 48 و 49) و یا یاقوت و مرجان هستند بدون این که در حفاظی باشند(رحمن، آیات 56 و 58)، در حالی که حور العین ها در درخشندگی چون مروارید در صدف هستند.(واقعه، آیات 22 و 23) کسانی که اهل خوف از مقام پروردگارشان باشند از این نوع زنان بهشتی سود می برند.(رحمن، آیات 46 و 56) در برخی از روایات کم ترین درجه بهشت را از جنس یاقوت دانسته است. این نشان می دهد که در طبقات پایین حوریان نیز از جنس همان خاک بهشت خواهند بود. مرجان طبقه دوم یا بعدی آن است که به طور طبیعی با جنس مروارید که جنس بهشت عالی است تفاوت خواهد داشت.
5. البته باید توجه داشت که سابقون هم اهل خوف هستند، ولی این خوف از دوزخ نیست، بلکه خوف از مقام عظمت الهی است که با خوف از دوزخ فرق دارد؛ زیرا این خوف از مقام خشیت بیرون آمده است و عظمت اوست که عالم مقرب را خوفناک ساخته است نه ترس از آتش دوزخ.
6. خیرات حسان: اینان نیز نوعی از زنان بهشتی همانند حور العین هستند. دو ویژگی آنان همان خیرات و حسان است یعنی اخلاق خوب و خیررسان و نیکویی در سیرت و صورت است که زیبایی خاصی به آنان می دهد. اما تعبیری که قرآن دارد این است که اینان «حور» بی هیچ قیدی هستند.(الرحمن، آیات 70 تا 72) البته می توان گفت که شاید این گروه همان حور العین هستند که خداوند در این جا به توصیف خلق و خوی آنان نیز توجه داده است.
7. عرب اتراب: البته برخی این را نوعی دیگر از زنان بهشتی دانسته اند که دوشیزگان هم سن و سال شوهران و همسران خود هستند؛ ولی چنان که گذشت اینان همان فرش مرفوعه هستند که خداوند ویژگی هایی آنان را بیان کرده است؛ یعنی این زنان خاص اصحاب یمین، هم خوابگانی بلند و رفیع قامت و ارجمند و هم سن و سال با شوهران خویش هستند. خداوند در آیات 31 تا 33 سوره نباء بیان می کند که این زنان ویژه مردانی هستند که دارای حدیقه و باغ انگور هستند. پس برای اصحاب یمین تاکستان است نه بوستان. این نشان می دهد که ایشان از سابقون ، مقربان و ابرار نیستند؛ زیرا آنان دارای جنات و بوستان هستند نه حدیقه که به معنای بوستانی چون تاکستان است چنان که با تاکید بر انگور این معنا تصریح شده است؛ در حالی که جنات به معنای پردیس و جایی با درختان انبوه همانند جنگل است.

اگر ما اهل بهشت را بر اساس نوع عبادت تقسیم کنیم دو دسته اصلی خواهیم داشت؛ دسته اول مقربان یا همان ابرار و سابقون که خداوند را از روی محبت و حب می پرسند، در اوج قرار می گیرند و بهشت و زنان آن نیز خاص خواهد بود؛ مرتبه دوم کسانی هستند که خداوند را به طمع بهشت یا خوف از جهنم می پرسند. اینان بهشت هم شان عبادت خواهند داشت و امکانات بهشت و سازه های آن چون زنان بهشتی نیز درهمان حد و اندازه خواهد بود.

ویژگی های حور العین

واژه حُور جمع «حَوَر، احور و حوراء» است. در معنای آن چند قول است: 1. حَوَر به معناى شدت سفيدى چشم و شدت سياهى آن است.( ترتيب العين، ج 1، ص 441، «حور»)؛ 2. برخى گفته اند: حَوَر به معناى پديدار شدن اندكى از سفيدى چشم از ميان سياهى آن است(مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص 262)؛ 3. هم چنین برخی گفته اند که «حور» و به معناى شدّت سفيدى است و اختصاصی به سپیدی چشم ندارد بلکه مراد سفیدی همه بدن آنان است؛ پس حورالعين زنهايى سفيد چهره یا سپید تن هستند.( مجمع البيان، طبرسی، ج 9 ـ 10، ص 104)؛ 4. برخی دیگر نیز گفته اند: «عين» جمع «عيناء» يعنى زنانى كه چشمانشان فراخ باشد.( مجمع البيان، ج 9 ـ 10، ص 104)

اهل بهشتی که متقین و در مقام امین از بهشت هستند و از بهشت و نعمت های خاص چون جنات پر درخت و چشمه ساران متنوع هستند، بر تخت های ردیف هم نشسته اند، با این حور العین ها ازدواج می کنند.(دخان، آیات 51 تا 54؛ طور، آیات17 تا 20 )

در آیات قرآنی از تزویج میان حور العین این دسته از متقین سخن به میان آمده است. این بدان معناست که این زنان نیز از ویژگی مهمی برخوردار هستند که خداوند آنان را به زوجیت آنان در آورده است. در حقیقت نوعی هم شانی و هم مقامی میان آن به عنوان کفو بودن برقرار است. از این روست که ازدواج و زوجیت مورد تاکید است تا نشان دهد که با زنان بهشتی دیگر متفاوت هستند.

مهم ترین ویژگی های آنان این است:

1. این حوریان بهشتی، در نهايت صفا و طراوت، زيبا و جذّاب، درخشندگی و ارزشی هم چون یاقوت و مروارید هستند که در صدف حجب و حیا نهان شده اند.(واقعه، آیات 22 و 23)
2. حوريان بهشتى، داراى بدنى سفيد و دلربا هستند.(صافات، آیات 48 و 49؛ دخان، آیه 54؛ طور، آیه 20؛ واقعه، آیه 22)
3. بكارت و دوشيزگى، از ويژگيهاى حوريان بهشتى است.(رحمن ، آیات 56 و 72 و 74؛ واقعه، آیات 34 تا 36) البته این بکارت دایمی و همیشگی است.(واقعه، آیات 22 تا 26)
4. پرده نشینی از دیگر ویژگی های حوريان بهشتى است؛ زیرا آنان مستور در خيمه ها و پنهان از ديد مردان بيگانه هستند. (رحمن ، آیات 56 و 72 و 74)
5. حوريان بهشتى، داراى چشمانى زيبا و جذّاب هستند که آدم را حیران خود و محو خویش می کند.(صافات، آیات 48 و 49؛ دخان، آیه 54؛ طور، آیه 20؛ رحمن، آیه 72؛ واقعه، ایه 22)
6. حوريان بهشتى، در اوج كمال و زيبايى هستند. (طور، آیه 20؛ واقعه، ایه 22)
7. حوريان بهشتى، زنانى فراخ چشم هستند.(واقعه، آیه 22)

البته موارد دیگری نیز در قرآن برای زنان دیگر بهشتی بیان شده که به طور کامل آن را می توان در این زنان درجه عالی بهشت مشاهده کرد.