در مطلب كوتاه زير نويسنده با تشريح كاركردهاي سه گانه استغفار به چگونگي و زمان مناسب انجام اين عمل اشاره كرده كه با هم آن را از نظر مي گذرانيم.
كاربردهاي سه گانه استغفار
استغفار به معناي درخواست آمرزش از خداوند است. اين اصطلاح از واژه غفر گرفته شده كه چندين اسم خداوند نيز از آن مشتق شده كه از آن ميان مي توان به اسم غفار و غفور اشاره كرد. از واژه غفر اسم مغفر را درست كرده اند كه به معناي كلاه خود است كه نوعي پوشش دفاعي و حفاظتي است.
بر اين اساس، كسي كه استغفار مي جويد و نام غفار و يا غفور را مي خواند تا خداوند از ميان آن همه اسماي حسناي خودش به اين اسم بر او تجلي كند، بي گمان مي خواهد از چيزي درامان ماند و از گرفتاري و مشكلي خود را بپوشاند تا آسيب نبيند و يا كم تر آسيب ببيند. از اين رو ارتباط تنگاتنگي ميان گرفتاري ها و استغفار مي توان يافت.
در آيات قرآني براي استغفار سه كاربرد اساسي بيان شده است كه عبارتند از: دفع و رفع و جلب.
1-دفع، به معناي جلوگيري و پيش گيري است. كسي كه احتمال مي دهد با گناه و خطا و اشتباهي ممكن است تبعات و آثار آن دامن گير و وبال گردن او شود مي تواند با استغفار، خود را از آثار و پيامدهاي آن درامان نگه دارد و در حقيقت گرفتاري و عذاب و بدبختي را از خود دفع كند. اين همان نقش پيشگيري و واكسينه كردن است كه براي استغفار گفته اند.
2-رفع، آن است كه گرفتاري و بلا و عذاب نازل شده و انسان مي كوشد تا خود را به هر شكلي از آن برهاند. به سخن ديگر، گناه و خطا و اشتباهي صورت گرفته و اين امور موجب شده كه بلايايي نازل شود و حالا او مانده كه با اين آثار گناه و خطا چه كند و چگونه از استمرار آن جلوگيري نمايد و آن را از سر خود بردارد؟ در اين جا نيز خداوند از انسان مي خواهد كه به خدا پناه برده و با استغفار خويش، در پوشش كامل اسم غفور در آيد و از شر استمرار آثار گناه و عذاب در امان ماند.
3-جلب، به معناي اين است كه انسان نعمت و بركتي را مي خواهد داشته باشد كه در حال حاضر از آن محروم است. حالا مي خواهد به شكلي، محبت الهي را به سوي خود جلب كند تا خداوند به اسم رحمان و رحيم بر او ظهور يابد و از در پوشش كرامت و رحمت خويش بر او وارد شود. در اين جا نيز نقش استغفار براي جلب اين نعمت ضروري است؛ زيرا انسان ناخواسته و به خطا و اشتباه، عملي را انجام مي دهد كه هر چند از نظر تكليفي، گناهي نكرده ولي از نظر تكويني، آن خطا و اشتباه گرفتاري ها و تبعاتي را به همراه مي آورد. اين مانند آن است كه آدم ناخواسته داروي خواب آور بخورد ولي اين جهل و خطا و اشتباه موجب نمي شود تا داروي خواب آور تاثير نگذارد و شخص را به خواب نبرد؟ بلكه او را به خواب خواهد برد.
در زندگي نيز انسان ناخواسته خطاها و حتي گناهاني را مرتكب مي شود كه در عالم تكوين تاثير وضعي مي گذارد و از آن جايي كه اين آثار مي تواند مخرب باشد، بايد با پناه بردن به اسم غفار و غفور، خود را در پوشش امنيت خداوندي قرار دهد تا آثار را دفع و يا رفع نمايد و او را به مسير كمالي سوق دهد. اين گونه است كه خود موجب جلب نعمت و بركتي مي شود كه ناخواسته به عنوان تبعات و آثار طبيعي عملي ضد آن را به سوي خود جلب كرده و خود را گرفتار فقدان نعمت و يا بركتي نموده بود. در آيات قرآني براي افزايش قدرت و يا دست يابي به فرزند و يا نعمت هاي ديگر استغفار به عنوان يك راهكار كامل مطرح شده است كه از جمله مي توان به آيات 10 تا 12 سوره نوح اشاره كرد.
البته برخي از گناهان و خطاها شخصي است و تبعات و آثار آن به خود شخص باز مي گردد و برخي نيز اجتماعي است كه جامعه نيز در معرض خطر قرار مي گيرد. چنان كه برخي از گناهان و اشتباهات نيز كاملا شخصي و اخلاقي است ولي برخي ديگر هنجاري و رفتاري است و ديگر از آن آسيب مي بينند.
اگر عملي تنها مربوط به حق الله باشد مي توان با استغفار صرف البته واقعي، از آثار و تبعات آن در امان ماند ولي اگر اين عمل مربوط به حق الناس باشد مي بايست افزون بر توبه و استغفار، به رد حقوق مردم پرداخت و با اصلاح عملي كه انجام داده، رحمت خدا را جلب و جذب نمود. از اين رو خداوند در برخي از آيات سخن از اصلاح پس از استغفار مي گويد.
براي اين كه ريشه هر خطا و اشتباه و تبعات آن را برداريد، مي توانيد با عمل نيك و صالح اين كار را انجام دهيد؛ زيرا به حكم آيه الحسنات يذهبن السيئات؛ نيكي ها ريشه زشتي ها را مي كند و لذا در قيامت بدون گناه ظاهر مي شويد و در ترازوي عمل شما اين گناه كه با حسنات و نيكي ها برداشته ايد، باقي نمي ماند. بنابراين آيه كريمه هر مثقال ذره اي از خير و شر بازخواست دارد شامل او نمي شود؛ زيرا كسي كه با عمل نيك خويش آن ذره بد و زشت را از ميان برده، در ترازوي خويش عمل زشتي ندارد تا بازخواست شود.
چگونگي استغفار
اما چگونه اين كار را انجام دهيم و اهل استغفار شويم و از بركات و آثار سه گانه دفع و رفع و جلبي آن بهره مند گرديم؟
قرآن نخستين اصل را ايمان به خداوند و ربوبيت و پروردگاري وي برمي شمارد. پس از اين كه به اين مساله ايمان واقعي آورده شد، مي توان با بيان كلمات مبارك «استغفرالله ربي و اتوب اليه» و يا «استغفرالله من كل ذنب اذنبته و من كل خطيئه اخطاتها» خود را در پناه اسم غفار و غفور درآورد. براي دست يابي سريع و تندتر به هدف و مطلوب و ظهور خداوند به اين اسم، بهتر است كه از اولياي الهي و پيامبران به عنوان واسطه بهره مند شد؛ زيرا آبروي ايشان مي تواند به كمك آيد و اين همان توسل و تمسك به اولياي الهي است كه خداوند در آيات چندي در ارتباط با مساله استغفار بيان داشته است.
ضرورت استغفار دائمي
بهتر اين است كه شخص همواره استغفار كند، زيرا ناخواسته كاري مي كند و يا كلامي را بر زبان مي آورد كه موجب رنجش ديگران و يا خشم و غضب خداوند مي شود. استغفار دايمي موجب مي شود تا عذاب و بلايي دفع و يا رفع شود و نعمتي جلب گردد.
بهترين زمان براي استغفار نيز سحرگاهان به ويژه سحرگاهان جمعه ها و شب هاي قدر و ماه هاي مباركي چون ماه رمضان است. پس بكوشيم در اين ماه ها و در اين روزها دست كم از مستغفرين بالاسحار شويم كه خداوند آن را به عنوان صفت بهشتيان ستوده است.
