چهره‌های حیوانی برای ملکوت اعمال

 در روایت است: «یُحشر بعض الناس على صورهًْ تحسن عندها القردهًْ والخنازیر»، برخی از مردم به صورت‌هایی محشور می‌شوند که صورت میمون و خوک در برابرش خیلی زیباتر است (علم‌الیقین ‌فى‌ أصول‌الدین، الفیض الکاشانی، ج 2، ص1099؛ الحکمهًْ المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، صدر الدین محمّد الشیرازی، ج 5، ص 228).
از براء بن عازب نقل شده است که معاذ بن جبل در منزل أبو ایوب انصاری نزدیک رسول خدا (ص) نشسته بود.
معاذ عرض کرد: یا رسول اللّه! نظر شما درباره این آیه که می‌فرماید: «یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأتُونَ افْواجا؛ روزی که در صور دمیده می‌شود و فوج فوج می‌آیید» (نبأ: آیه 18) چیست؟ فرمود: ‌ای معاذ مطلب بزرگی را پرسیدی.
سپس اشک از چشمان آن حضرت جاری شد و فرمود: ده صنف از امّت من پراکنده محشور می‌شوند و خداوند آنان را از دیگر مسلمانان جدا کرده و چهره‌هایشان را مسخ نموده است.
بعضی از آنان به صورت میمون، بعضی به صورت خوک، بعضی واژگون که پاهایشان بالا و رویشان به طرف پایین است و به همین وضع کشیده می‌شوند، بعضی کورهای سرگردانند، بعضی کر و گنگند که هیچ چیز را درک نمی‌کنند، بعضی زبان‌های خود را می‌جوند و چرکی از دهانشان سرازیر می‌شود که اهل محشر از آن متنفّر می‌شوند، بعضی دست و پا بریده‌اند، بعضی بر شاخه‌هایی از آتش آویخته‌اند، بعضی بوی گندشان از مردار بدتر است و برخی به لباس‌هایی از مس یا روغن گداخته پوشانده می‌شوند که از فرط داغی به بدن‌هاشان می‌چسبد.
آنگاه رسول خدا فرمود: آنان که به صورت میمون محشور می‌شـوند سخن‌چینان هستند، آنان که به صورت خوک وارد می‌شوند کارشان حرام و رشوه‌خواری است، آنها که واژگون هستند رباخوارانند، آنها که کور وارد می‌شوند کسانی هستند که در حکومت و قضاوت ستم می‌کنند، کسانی که کر و گنگ محشور می‌شوند افرادی هستند خودپسند که شیفته کارهای خویشند، کسانی که زبان خود را می‌جوند علما و قاضیانی هستند که کردارشان مخالف گفتارشان است، دست و پا بریدگان آنهایند که همسایگان خود را اذیت می‌کنند، آویختگان به شاخه‌های آتش ‍، جاسوسان و سعایت کنندگان از مردم نزد پادشـاهانند، آنها که بوی گندشان از مردار بیشتر است فرو رفتگان در شهوات و لذّات دنیا هستند و حقوقی را که خدا در اموالشان قرار داده نمی‌پردازند، آنان که به  لباس‌های گداخته پوشانیده می‌شوند متکبّران و سرکشان هستند. (بحارالانوار، ج7، ص89)
با این روایات و مانند آن می‌توان آیه سوره حشر را معنا کرد که خداوند می‌فرماید: «إذا الوحوش حشرت؛ هنگامی که وحوش محشور می‌شوند».
این وحوش همان انسان‌ها هستند که با شکل شیر و شغال و پلنگ و مانند آن محشور می‌شوند. البته گاه ممکن است صورت و حقیقت تجسم یافته آنان در قیامت ترکیبی از چند حیوان باشد مانند شتر گاو پلنگ و یا خر سگ و مانند آن.
خداوند درآیه 176 سوره اعراف عالمی چون بلعم باعورا را به سگ تشبیه کرده و در آیه 5 سوره جمعه نیز عالمی را به خر تشبیه می‌کند.
به نظر می‌رسد که عالمی که دانش او در ظرف اخلاق و ایمان نباشد و شخص در بعد فردی از علم خود بهره نبرد و بر فضیلت خویش نیفزاید به خری تشبیه شده که فقط بار کتاب بر پشت دارد نه علمی در قلب و درون؛ و نیز کسی که در بعد اجتماعی از آن فضیلت برای رشد جامعه استفاده نمی‌کند، به «کلب» تشبیه شده که همیشه زبان درازی می‌کند. این حالات تمثیل نیست بلکه واقعا در قیامت صورت تحقق خواهد یافت.