اخلاقی - تربیتیاعتقادی - کلامیروان شناسیعرفانمعارف قرآنی
ویژگی‌های صاحبان عزم در قرآن
چیستی مفهوم اولوا العزم
واژه اولوا العزم در قرآن به معنای صاحبان اراده آمده است، زیرا اولوا در عربی به معنای صاحب و دارنده و عزم به معنای آهنگ و قصد کاری کردن است به گونه‌ای که تصمیم براي انجام آن قطعی و به دور از هرگونه شک و تردید باشد.
از این رو قاطعیت و جدیت در کار و انجام عملی، به عنوان مؤلفه و عنصر اصلی و اساسی در عزم مورد تأکید قرار می‌گیرد. (لسان العرب ابن منظور ج 1 ص 187 و ج 9 ص 193 و مقايیس اللغه ج 4 ص 308 و التحقيق ج 8 ص 120)
بنابراين اولوا العزم كساني هستند که در تصمیم خویش قاطع و در اراده خود استوار هستند و در انجام کاري کوتاه نمی‌آیند و تا به مقصد و مقصود نرسند دست از کار نمی‌کشند.
این واژه به صورت ترکیبی در قرآن تنها یک بار در آیه 35 سوره احقاف آمده است که در آنجا خداوند به پیامبر خویش دستور می‌دهد که در کار دعوت، همانند پیامبران دارای عزم و اراده، شکیبایی داشته باش: فاصبر كما صبر اولوا العزم من الرسل.
اینان کسانی هستند که عزم خویش را جزم کردند تا بر پیمان خویش با خدا باقی و برقرار باشند و در راه او هیچ کوتاه نیایند. با توجه به آیه 7 سوره احزاب که می‌فرماید: و از اخذنا من النبيين ميثاقهم و منك و من نوح و موسی و عيسي ابن مريم و اخذنا منهم ميثاقا غليظا؛ (به‌خاطر آور) هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم، و (همچنین) از تو و از نوح و ابراهیم و موسی و عیسی‌بن‌مریم، و ما از همه آنان پیمان محکمی گرفتیم (که در ادای مسئولیت تبلیغ و رسالت کوتاهی نکنند!)، مي‌توان گفت که پیامبران اولوا العزم که در آیه 35 سوره احقاف از آنان یاد شده است همین پنج تن مي‌باشند.
این دسته از پیامبران دو ویژگی خاص دارند که عبارتند: از داشتن شریعت و قانون جدید و مستقل (شورا آيه 13) و ديگري کتابی که مشتمل بر آموزه‌ها و احکام و قوانین الهی است که به شکل صحف (اعلي آيه 19) و یا کتاب (مائده آيات 44 و 48) و غير آن (بقره آيه 213 و شورا آيه 13) می‌باشد. (تفسیر صافي ج 5 ص 18 و الميزان ج 18 ص 218)
ویژگی‌های صاحبان عزم
برخورداری از صبر
ویژگی‌ای که منظور قرآن از بیان اولوا العزم است صبر و امور دیگری است که پیامبران دیگر از خود بروز داده‌اند و دارا بودن کتاب و شریعت مستقل به این معنا نیست که این مولفه‌ها از شروط ایجادي اولوا العزم است.
بنابراین بر ماست تا با بازخوانی وضعیت این مصادیق کامل و تام، به ویژگی‌هایی دست یابیم که نشان می‌دهد که چگونه این افراد به این درجه کمالی رسیده‌اند که سرمشق جهانیان شده‌اند.
قرآن در آیه 35 احقاف به مهم‌ترین ویژگی آنان اشاره می‌کند که همان شکیبایی ایشان است. بنابراین می‌توان مهم‌ترین و اساسی‌ترین ویژگی صاحبان عزم را داشتن صبر دانست. صبر در اندیشه و بینش قرآنی نه تنها یک فضیلت اخلاقی بلکه ویژگی اساسی برای انسان است که بی‌آن، انسانیت مفهوم درست و واقعی نخواهد یافت. صبر در بینش قرآنی، هم مقاومت فعال و سازنده است و هم تقویت روحیه و قدرت بازدارندگی و مهار و کنترل هواي نفسانی.
به این معنا که هم شخص را بر اعمال سازنده و مفيد وامی‌دارد و هم در برابر مشکلات و مصیبت‌ها وي را محدود می‌سازد تا بتواند با درایت و اندیشه کامل عمل کند و بر پایه عواطف و احساسات،کاری را انجام ندهد و یا واکنشی نادرست از خود بروز ندهد.
در آیات قرآن به مؤمنان فرمان داده شده که در زندگی خویش از دو عنصر اساسي یاری بجویند. این دو عنصر عبارت از صبر و نماز است: استعینوا بالصبر والصلاه. (بقره آیه 45) بنابراين صبر به عنوان عنصر اساسی زندگی سالم مطرح می‌باشد. البته در برخی از روایات صبر را به روزه تاویل برده‌اند که می‌توان آن را از باب تبیین مصداق کامل و تمام آن بر شمرد.
به این معنا که روزه‌داري مصداق کاملی از صبر است؛ زیرا شخص روزه‌دار با خودداري از اعمالی که گرایش طبیعی انسان به آنهاست خود را مهار می‌کند و زمام امور نفسش را به‌دست می‌گیرد که در نتیجه آن، تقوا که همان مهار و بازدارندگی و واهمه قدسی است پدیدار می‌شود و شخص به‌سادگی مهار امور و واکنش‌های خود را نیز در دست می‌گیرد و عواطف و احساسات و خواسته‌هاي نفساني، وي را به هرسو نمی‌کشاند.
از این رو در برابر کنش‌هاي زشت و ناپسند دیگران واكنش‌هاي انفعالی و ناپسند بروز نمی‌دهد، بلکه و اکنش‌هاي وي بر پایه عقلانیت و تدبیر و اصول اخلاقی (شرعی و عرفی) خواهد بود.
شکیبایی بر هر آنچه انسان بدان گرفتار می‌شود از مهم‌ترین ویژگی‌های صاحبان عزم است که در آیه 17 سوره لقمان بدان این‌گونه اشاره می‌شود: و اصبر على ما اصابک ان ذلك من عزم الامور؛ بر آنچه بدان گرفتار مي‌شوي صبر کن که آن از نشانه‌های عزم و اراده تو در کارهاست.
داشتن تقوا
از دیگر ویژگی‌های صاحبان عزم، تقوا است. ارتباط تنگاتنگ میان تقوا و صبر و روزه نشان می‌دهد که هدف از آن مدیریت نفس و مهار و کنترل آن است. کسی که اهل تقواست در حقیقت نفس خود را مدیریت می‌کند و نمی‌گذارد تا نفس بر او چیره شود و وي را به هر سو بکشاند.
از این‌رو می‌توان این سه‌گانه را از باب تصریف آیات و تکثیر اسئله دانست که یک حقیقت را به اشکال و انواع مختلف بیان می‌کند و راه‌های متفاوت و به ظاهر گوناگونی را برای رسیدن به یک هدف و حقیقت بیان می‌کند.
به هر حال قرآن از تقوا به عنوان ویژگی صاحبان اراده یاد می‌کند و می‌فرماید: و ان تصبروا وتتقوا فان ذلك من عزم الأمور؛ اگر صبوری کنید و تقوا داشته باشید (به هدف رسیده‌اید)؛ زیرا این دو، نشانه عزم و اراده قوی است.(آل‌عمران آيه 186)
گذشت نسبت به دیگران
از دیگر ویژگی‌های صاحبان عزم قوی گذشت نسبت به دیگران است. قرآن بیان می‌کند که شخص داراي عزم کسي است که در برابر مصیبت‌ها و گرفتاری‌ها صبر می‌کند و اگر در حق وي کوتاهی انجام گرفت، اهل گذشت و چشم‌پوشی است. از این‌رو در آیه 42 سوره شورا پس از بیان اولوا العزم از پیامبران می‌فرماید: و لمن صبر و غفر، ان ذلك لمن عزم الامور؛ از ویژگی‌ها و خصوصیات صاحبان عزم، صبر و گذشت در حق دیگری است.
انسانی که می‌کوشد در مسیر تکاملی پیامبران به مقصد رسیده، قرار گیرد باید از این دو ویژگی اساسي يعني صبر (و نیز تقوا) و گذشت و غفران برخوردار باشد. این دو ویژگی صبر و گذشت است که در کارها و زندگی روزمره بسیار تاثیرگذار است.
تأکید آیات بر مسئله امور(عزم الامور) از آن‌روست که انسان‌ها بیشتر در حوزه عمل با مشکلات دشوار مواجه می‌شوند.
در حقیقت در زمان عمل است که کنش‌ها نیازمند اراده جدی و عزم قوي و قاطع است و در هنگام واکنش‌های مختلف و گاه زننده برخي‌ها، باید تقوا و مهار نفس را در دست گیرد و از رفتارهای زشت و نامناسب برخی نیز چشم‌پوشی کند.
بنابراین هر کسی که در حوزه عمل قرار می‌گیرد باید از این دو ویژگی بهره گیرد؛ ویژگی‌هایی که زندگی بشر و شخصیت سالم و کامل فردي و اجتماعی را تضمین می‌کند و از بروز رفتارهای زشت و نابهنجار و واکنش‌هاي انفعالي و عاطفي حفظ می‌کند.
