نگاهی به ویژگی‌های اصحاب‌الیمین

نویسنده در مطلب حاضر به پاره‌ای از ویژگی‌ها و شاخصه‌های اصحاب یمین و جایگاه و موقعیت آنان در بهشت بر اساس آیات قرآن اشاره کرده است.

دسته‌بندی انسان‌ها در سه گروه
خداوند در آیات قرآن به طور مشخص از پایان زندگی انسان به سه وجه سخن به میان می‌آورد. انسان‌ها همان‌گونه که در زندگی اجتماعی بر اساس بینش‌ها و نگرش‌ها به سه دسته مومنان و کافران و منافقان دسته‌بندی می‌شوند، در نهایت سیر خویش نیز به سه گروه تقسیم می‌شوند. با این تفاوت که دو گروه کافران و منافقان به عنوان یک گروه واحد به نام اصحاب شمال معرفی و مومنان به دو دسته سابقون و اصحاب یمین تفکیک می‌شوند.
سابقون به سبب شمار اندکشان، کسانی هستند که تمام سیر و حرکت وجودی و تکاملی خویش را در دنیا انجام داده و به سبب مظهریت یافتن از خداوند، در عالی‌ترین مقامات نشسته‌اند. بسیاری از این گروه را پیامبران و معصومان و اولیای خاص الهی تشکیل می‌دهند. از این‌رو در آیات سوره واقعه و سوره‌‌های دیگر از آنان به عنوان گروه اندک یاد شده است: ثله من الاولین و قلیل من الاخرین.
در کنار این گروه از مومنان، گروهی دیگر معرفی می‌شوند که سیر تکاملی خود را به طور ناقص انجام داده و به کمالی دست یافته‌اند ولی هرگز این کمال را به تمامیت نرسانیده‌اند لذا آنان به اصحاب یمین نامیده می‌شوند.
اگر سابقون در بهشت رضوان الهی و در مقام قدس از همه پاداش‌های مختلف مادی و معنوی بهره می‌برند و در مقام رضا و جنت ذات (جنتی) نشسته‌اند، در مقابل، اصحاب یمین در بهشت‌هایی قرار می‌گیرند که پایین‌تر از مرتبه بهشت رضوان است.
قرآن در آیاتی چند از جمله در سوره واقعه تبیین می‌کند که بسیاری از مردمان از امت‌های گذشته و آینده در این گروه قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های اصحاب‌الیمین
اصحاب یمین به کسانی گفته می‌شود که نامه اعمال خود را در روز رستاخیز در دست راست می‌گیرند که در برابر اصحاب شمال قرار دارند که نامه اعمالشان در دست چپ‌شان گذاشته می‌شود. اصحاب یمین، انسان‌هایی هستند که به برکت و نعمت خاصی رسیده‌اند، زیرا در دنیا توانسته‌اند از توفیقات الهی بهره‌مند شوند و گام‌های بلندی را برای خودسازی و متاله شدن بردارند.
از ویژگی‌های این گروه این است که اهل عمل و کارهای درست و نیک بوده‌اند. آنان با بهره‌گیری از آموزه‌‌های وحیانی و ایمان واقعی، عبودیت خویش را نشان داده و از اطاعت ولایت سربلند بیرون آمده‌اند. این گونه است که در رفتارهای فردی و معنوی خویش اهل فضایل اخلاقی و تزکیه و خودسازی هستند.
خداوند هنگامی که از وضعیت ایمانی اصحاب یمین نسبت به هستی و خداوند سخن می‌گوید به خوبی تبیین می‌کند که آنان از نظر مراتب یقینی در چه درجه‌ای از یقین نشسته‌اند. از آیات قرآن به دست می‌آید که بیشتر آنان در مرتبه علم‌الیقین و برخی در مقام عین‌الیقین هستند و هیچ کدام از ایشان به مقام حق‌الیقین که مرتبه انسان‌های کامل و اولیای مطلق خداست نرسیده‌اند.
اصحاب یمین، اصحاب اهل برکت و میمنت نیز می‌باشند؛ زیرا یکی از معانی یمین و میمنه چنان‌که اهل تفسیر و لغت گفته‌اند، مبارک بودن و برکت یافتن است. (نگاه کنید مفردات الفاظ قرآن کریم راغب اصفهانی، مجمع‌البیان طبرسی، ذیل آیه 18 سوره بلد)
قرآن هنگامی که درباره ویژگی‌های اصحاب یمین سخن می‌گوید بیشتر به اعمال و رفتارهای نیک آنان نسبت به دیگران توجه می‌دهد. بر این اساس مهم‌ترین ویژگی اصحاب یمین کمک و دستگیری دیگران و خدمت به خلق است که یکی از وجوه و مظاهر عبادت الهی و تجلی ربوبیت خداوند در ذات و رفتارهای آدمی است.
خداوند در آیات 13 و 18 سوره بلد یکی از صفات پسندیده اصحاب یمین را آزادسازی بردگان بیان می‌کند؛ چرا که آنان انسان‌هایی هستند که نسبت به دیگران بسیار مهربان هستند و رحم‌آوری به دیگران را نه تنها عمل می‌کنند بلکه حتی دیگران را نیز به این کار تشویق می‌‌کنند. (بلد آیات 17 و 18)
به سخن دیگر، مهربانی و دل رحمی نسبت به دیگران از خصوصیات این افراد است و از نظر عاطفی و احساسی بسیار لطیف و مهربان می‌باشند. همین مسئله موجب می‌شود که نسبت به دربند بودن انسا‌ن‌های دیگر و حتی جانوران واکنش نشان دهند و تلاش کنند تا آنان را از بند برهانند.
ویژگی دل‌ رحم بودن و مهربانی آنان موجب می‌شود که نسبت به یتیمان توجه ویژه‌ای مبذول دارند و هرگونه کمکی را نسبت به آنان روا دارند. این توجه نسبت به یتیمان خویشاوند بیشتر است و حتی در زمان‌هایی که خود در سختی و قحطی هستند از مال و خوراک خویش می‌گذرند و به اطعام یتیمان خویشاوند اقدام می‌کنند. (بلد آیات 14 و 15 و 18)
بردباری و شکیبایی از دیگر ویژگی‌های اصحاب یمین است. آنان در برابر مشکلات و سختی‌ها صبر را از دست نمی‌دهند و مقاومت می‌کنند. از این رو از هر مشکل و سختی سربلند بیرون می‌آیند و فشار سختی‌ها و مشکلات آنان را به بیراهه و گمراهی نمی‌کشاند و رفتارهایشان را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، بلکه با امید به خداوند و امدادهای  الهی به ادامه کار خوب و درست خویش مشغول می‌شوند و حتی دیگران را نیز به صبر و شکیبایی در برابر مشکلات دعوت و سفارش می‌کنند. (و تواصوا بالصبر و تواصوا بالمرحمهًْ؛ بلد، آیات 17 و 18)
آنان با درجه‌ای که از معرفت و یقین یافته‌اند، سلامت خویش را در این گونه رفتارهای درست و نیک می‌جویند و می‌کوشند تا با خدمت به خلق و نیز شکیبایی، عبادت خود را گسترش دهند و گام در طریق کمالی سابقون بگذارند و رفتاری همگون ایشان در پیش گیرند. آنان می‌دانند که سابقون الگوهای درست زندگی هستند پس می‌کوشند همانند آنان عمل کنند. ایمان و اعمال صالح آنها موجب می‌شود تا در خود نوعی احساس آرامش و  امنیت بیابند و ترسی از آینده و اندوهی از گذشته نداشته باشند. از  آنجا که رفتارها و کردارهای خیرخواهانه و نیک آنان در مسیر الهی  قرار دارد، ترسی از بازخواست خداوند نسبت به اعمال خویش در این حوزه ندارند و از نوعی مصونیت و عصمت در عمل برخوردار می‌شوند. (مدثر آیات 38 و 39).
جایگاه اصحاب یمین در بهشت
خداوند برای تشویق انسان‌ها به قرار گرفتن در مسیر کمالی اصحاب یمین، گزارشی از وضعیت آنان در بهشت ارائه می‌دهد. در این گزارش که در سوره‌های چندی بیان شده می‌توان این معنا را به دست آورد که اصحاب یمین با درستکاری خویش به نوعی از آرامش و آسایش دست می‌یابند که می‌تواند کف خوشبختی و سعادت واقعی باشد. این کف بودن به سبب سطح عالی خوشبختی و سعادت سابقون است؛ زیرا فراتر و برتر از مقام آنان نمی‌توان یافت.
با این همه، همگان می‌توانند این امید را داشته باشند که از بهشت و سعادت‌‌های آن حتی در مراتب پائین‌تر بهره‌مند شوند. اصحاب یمین پس از آن که نامه اعمالشان را به دست راست می‌دهند چنان شاد می‌شوند که به سرعت به سوی خویشان و دوستان بازمی‌گردند تا موفقیت و سربلندی خود را اعلان کنند (حاقه آیه 19 و انشقاق آیات 7 تا 9)
در حقیقت اعلان رهایی و سلامتی از دوزخ موجب میشود که از سوی خویشان با استقبال گرمی مواجه شوند و دوستان و بستگان و آشنایان نیز در این شادی و سرور با آنها همراه شوند. (همان و همچنین آیات 90 و 91 سوره واقعه)
آنان پس از ورود موفقیت‌آمیز از دروازه‌های بهشت، به فکر مجرمانی می‌افتند که روزگاری با آنان زندگی کرده و آنها را به خیر دعوت می‌نمودند ولی آنان به این دعوت‌ها و سفارش‌ها بی‌توجه بودند. (مدثر آیات 39 تا 42) با توجه به اینکه خداوند نسبت به اصحاب یمین بسیار اغماض کرده و بسیاری از آنان با شفاعت اولیای الهی و امامان معصوم و دیگر شفیعان بویژه پیامبر(ص) وارد بهشت شده‌اند، از این همه آسان‌گیری نسبت به اعمال خویش خوشحال هستند، زیرا اگر خداوند به عدل خود نه به فضل خویش آنان را مواخذه می‌کرد و نسبت به اعمال آنان حسابرسی سختی داشت میبایست همراه مجرمان در دوزخ می‌بودند. این‌گونه است که خداوند در آیات 7 و 8 سوره انشقاق از حسابرسی آسان نسبت به آنان سخن می‌گوید تا انسان‌ها را تشویق کند و از نومیدی برهاند: فسوف یحاسب حسابا یسیرا.
در آیات و روایات بسیاری از آسان‌گیری حسابرسی نسبت به  اهل ولایت و محبت به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) سخن به میان آمده است؛ زیرا بسیاری از مردم به سبب محبت به اهل بیت(ع) به بهشت می‌روند.
این افراد از بهشتی بهره می‌برند که در آن آبشارها و سایه‌های پیوسته و دائمی (واقعه آیات 30 و 31 و 38) با بهشت‌های عالی‌رتبه که بوستان معلق در میان آسمان و زمین دارد (حاقه ٰ‌آیات  19، 21 و 22) با خشنودی تمام زندگی می‌کنند (حاقه آیات 19 و 21) سایه خنک درختان و طراوت آب و هوای آن موجب می‌شود تا خود را در وضعیت عالی و مطلوبی بیابند (واقعه آیات 29 و 38) برخی از این درختان از سدر بی‌خاری است که سایه‌های آن بسیار لذت‌بخش می‌باشد (واقعه آیات 27 تا 30)
از نظر غذا و خوراک نیز با بهترین خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های بی‌ضرر و زیان‌ پذیرایی می‌شوند (حاقه آیات 19 و 24) بهره‌مندی از زنان زیبا با ویژگی‌های استثنایی و خلقت ویژه و دوشیزگان شیرین سخن و خوش گفتار (واقعه آیات 34 و 38) و بسترهای نرم و ارزشمند (همان) و میوه‌های فراوان در دسترس (واقعه آیات 32 تا 38 و حاقه آیات 19 تا 23) از دیگر نعمت‌ها و پاداش‌های الهی است که خداوند به آنان به فضل خویش می‌بخشد.
از آیات قرآن برمی‌آید که همین معرفت اندک و شناخت ابتدایی که بیشتر مومنان نسبت به خدا و اهل بیت(ع) و ولایت ایشان دارند، با کم‌ترین اعمالی چون توجه به خورد و خوراک یتیمان خویشاوند و کمک و دستگیری از نیازمندان می‌تواند آدمی را به بهشت وارد سازد و از اصحاب یمین قرار دهد. این همان ظن در بینش و خدمت به خلقی است که در این آیات مورد توجه و تاکید است. باشد دست‌کم در این جرگه قرار گیریم و با کم‌ترین هزینه، بیشترین بهره را ببریم و از خداوند و فضل الهی و عنایت اهل بیت و محبت ایشان(ع) محروم نشویم.