مومن حقیقی و حقوق الهی

بسم الله الرحمن الرحیم

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مومنان از نظر درجه ایمانی یکسان نیستند، بلکه در درجات و مراتب گوناگونی از ضعف و شدت قرار دارند. برخی چنان در ایمان بالا رفته اند که می توان گفت ایمان در آنان ثابت شده و حقیقت یافته است، در حالی که برخی دیگر، هنوز ایمان در آنان ثابت نیست و حتی ممکن است کارهایی را انجام دهند که در تضاد با ایمان است.

از نظر قرآن، کسی که ایمان در آنان ثابت و حقیقت یافته، حقوقی در نزد خدا دارند که بازتابی از حقانیت ایمان ایشان است؛ چنان که «حق» و «حقوقی» نیز برای  دیگر مراتب ایمان است که نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن بر آن است تا این حقوق را تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

ویژگی های مومنان حقیقی

از نظر قرآن، هر گاه ایمان در شخصی، حقیقت یافت و ثابت شد، آن ایمان حقیقی را می توان در عقاید و رفتار و قول و فعل او ردگیری کرد؛ زیرا قول و فعل هر کسی تابع شاکله شخصیتی اوست؛ چنان که خدا می فرماید: کل یعمل علی شاکلته؛ هر کسی بر اساس شاکله شخصیتی خویش عمل می کند.(اسراء، آیه 84)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مومنان حقیقی کسانی هستند که ایمان آورده، هجرت کرده و در راه خدا جهاد نموده و دیگر مومنان را مأوی و نصرت داده اند؛ چرا که  اینان در درجه نخست همان «المومنون حقا» ؛ یعنی مومنان حقیقی هستند که ایمان در آنان ثابت و حقیقی شده و خدا به پاداش ایمان نیز آنان را تحت مغفرت خویش قرار داده و رزق کریم را در دنیا و آخرت برایشان ثابت دانسته است.(انفال، آیه 74)

البته گروه دیگری نیز به این دسته از مومنان ملحق می شوند و آنان نیز به عنوان مومنان حقیقی هستند؛ این گروه دوم همان کسانی هستند که از نظر دوره زمانی پس از گروه اول ایمان آورده و هجرت و جهاده کرده اند و به یاری گروه اول شتافته اند.(انفال، آیه 75)

بنابراین، مومنان حقیقی کسانی هستند که ایمان را با انجام اعمالی سخت چون هجرت و جهاد به نمایش گذاشته و نشان داده اند که برای ایمان خویش چنان ارزشی قائل هستند که همه هستی خویش از جان و مال را در راه ایمان خویش می دهند.(انفال، آیه 72)

هم چنین از نظر قرآن، اطاعت از خدا و رسول الله، وجل قلوب هنگام ذکر الله، افزایش و ازدیاد ایمان هنگام تلاوت آیات قرآنی، توکل بر خدا، اقامه نماز و انفاق مالی از جمله نشانه هایی است که برای مومنان حقیقی است.(انفال، آیات 1 تا 4)

هم چنین از نظر قرآن مومنان حقیقی کسانی هستند که به عنوان تائب، عابد، حامد، سائح و صائم، راکع، ساجد، آمر به معروف، ناهی از منکر و حافظ حدود الهی شناخته می شوند.(توبه، آیه 112) پس نمی توان از ایمان حقیقی سخن گفت، در حالی که شخص به این صفات و ویژگی ها شناخته نشود.

از نظر قرآن کسانی که ایمان حقیقی نداشته باشند، در هنگام شرایط سخت، رفتاری را نشان می دهد که گواه از ضعف و سستی ایمان آنان است؛ ممکن است که آنان منافق نباشند، و ایمان را به عنوان «جُنّه» و سپر به کار نبرده باشند(منافقون، آیات 1 تا 2؛ مجادله، آیه 16) اما در عمل «صبر» را به نمایش نمی گذارند و سختی ها و تلخی ها را برای رضایت خدا به جان نمی خرند، بلکه گاه در شرایط سخت از میدان جهاد در می روند و گاه دیگر برای اموال دنیوی مسئولیت های میدانی را ترک می کنند. از نظر قرآن، چنین افراد را نمی توان مومنان حقیقی دانست و اگر خدا ایشان را عذاب نمی کند، به سبب سنت الهی و حکم «کتاب من الله سبق» است؛ و گرنه می بایست به سبب اعمال نادرست و خلاف ایمان، مجازات می شدند.(انفال، آیات 67 و 68)

این افراد سست ایمان در امور حق با پیامبر(ص) مجادله می کنند و هنگامی که امر جهاد به آنان داده شود، گویی فرمان مرگ به آنان داده شده و از آن به کراهت دارند.(انفال، آیات 5 و 6)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مومنان در یک سطح نیستند؛ و از آن جایی که ایمان افراد در اعمال و رفتار خودش را نشان می دهد، می بایست در شناسایی مراتب ایمان به شاخصه های رفتاری و اعمالی توجه کرد. یکی از مهم ترین شاخصه ها همان تقوای الهی است. از نظر قرآن، مومنان حقیقی می بایست در سطح «حق تقاته» تقوای الهی را نشان دهند.(آل عمران، آیه 102) این حق تقاته در قالب اعتصام به حبل الله یعنی ثقلین از کتاب الله و عترتی خود را نشان می دهد و شخص در رفتار اجتماعی با مومنان با الفت نسبت به یک دیگر و سخت گیری و شدت علیه دشمن نعمت های الهی را در علم و عمل شکرگزاری می کند(آل عمران، آیه 103) و با امر به معروف و نهی از منکر توصیه به حق و صبر در راه ایمان را به نمایش می گذارد.(آل عمران، آیه 104)

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، کسانی که مدعی ایمان هستند ولی میان خدا و رسولان جدایی می افکنند یا می گویند به بعضی ایمان داشته و نسبت به بعضی ایمان نداریم، و می خواهند این گونه راهی دیگر میان آن را برای خویش برگزینند، این گونه تفرقه خود گواهی روشن است که ایشان کافر هستند و هیچ ایمان ندارند؛ از همین روست که خدا آنان به عنوان کافران حقیقی معرفی می کند که در برابر مومنان حقیقی قرار می گیرند.(نساء، آیه 151)

حقوق متقابل الهی و مردمی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، حقوق ثابت را می بایست به دو دسته حقوق الهی و حقوق مردمی تقسیم کرد. حقوق الهی همان واجباتی است که انسان می بایست به آن عمل کند(توبه، آیه 112)؛ چنان که حقوق مردمی حقوقی است که خدا برای انسان قرار داده تا از آن بهره مند شوند.

خدا در قرآن، نگارش و کتابت وصیت برای والدین و نزدیکان به عنوان یک حق الهی بر مومنان به عنوان عمل تقوایی مطرح کرده و از متقین می خواهد با چنین رفتاری را نشان دهند که تابع قوانین الهی به عنوان حق الله هستند که البته این حق الله سودش به خود مردم می رسد؛ زیرا وصیت کردن موجب می شود تا هر یک از والدین و فرزندان و خویشاوندان به حقوق مادی خویش برسند.(بقره، آیه 180)

هم چنین از نظر قرآن، انفاق به زنان مطلقه به عنوان یک حق بر مومنان در سطح محسنین مطرح شده و از آنان خواسته می شود تا به عنوان محسنین به انفاق در چارچوب عرف اجتماعی بپردازند.(بقره، آیات 236 و 241) این حق نیز به نفع مردمان به ویژه زنان است تا بتوانند از وضعیت مالی و اقتصادی مناسبی برخوردار شوند و مشکلات اقتصادی نداشته باشند؛ زیرا مهم ترین وظیفه مردان در قبال زنان تامین معشیت آنان  است و از همین روست که خدا مردان را به سبب همین وظیفه و تکلیف الهی به عنوان «قوامون» معرفی می کند.(نساء، آیه 34)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، خدا در قرآن به این نکته توجه می دهد که مردمان با ایمان و عمل صالح می توانند از حقوقی برخوردار شوند که از جمله آن ها بهشت اخروی است که به عنوان «وعد الله حقا» در قرآن مطرح شده است.(نساء، آیه 122؛ انفال، آیه 4)

مومنان حقیقی با بهره مندی از این حق می توانند فلاح و رستگاری ابدی را داشته باشند؛ چرا که خدا به آنان وعده داده و این وعده الهی حق و ثابت است و هرگز تبدیل و تحویلی در آن را نمی یابد. از نظر قرآن، وقتی مومنان در قیامت با این وعده حق الهی مواجه می شوند، احساس رضایت و خشنودی می کنند؛ در حالی که وقتی کافران با وعده حق عذاب مواجه می شوند و آن را حق می یابند، بسیار ناراحت خواهند شد؛ زیرا آنان گمان نمی کردند که آخرت و عذابی دایم و باقی برای آنان باشد و بر این باور بودند که چنین چیزی بعید و غیر قابل تحقق است؛ اما وقتی با آن مواجه می شوند خود را در بدترین وضعیت می یابند که راه بازگشت و برگشتی برای آنان نیست تا به اصلاح امر فاسد خویش بپردازند.(اعراف، آیه 44)

پس از نظر قرآن، وعده حقیقی خدا مختص مومنان نیست، بلکه شامل مومنان و کافران می شود؛ چرا که خدا وعده حق داده که مومن به بهشت و کافر به دوزخ می رود.(یونس، آیه 4)

بنابراین، از نظر قرآن، مومن حقیقی با ایمان و عمل بر اساس آموزه های اسلامی و شرایع آن، در قیامت با وعده حق الهی مواجه می شود و بهشت را برای خویش می سازد؛ او با خدا با جان و مالش معامله می کند و به جهاد علیه دشمن می پردازد و می کشد و کشته می شود و با شهادت خویش به بهشتی می رود که خدا در کتب آسمانی از جمله تورات و انجیل و قرآن وعده حقیقی داده است. پس هر کسی که به عهد خویش با خدا وفا کند از این فوز بزرگ و عظیم بهشت بهره مند می شود.(توبه، آیات 111 و 112؛ لقمان، آیات 8 و 9)

البته از نظر قرآن، وعده های حق الهی مختص به آخرت نیست، بلکه در همین دنیا نیز خدا وعده های حقی به مومنان داده که با آن مواجه می شوند. به عنوان نمونه از وعده های حق الهی، وعده نجات مومنان در دنیا از شرور دشمنان و مشکلات و ظلمات است؛ چرا که خدا وعده حق داده که رسولان و مومنان را نجات دهد و این  کار را هم می کند.(یونس، آیه 103)

هم چنین از نظر قرآن، نصرت و پیروزی مومنان بر دشمنان نیز از وعده های حق الهی است که تحقق خارجی آن قطعی و یقینی است.(روم، آیه 47)

باید توجه داشت که تحقق خارجی امری خود از مصادیق حقانیت است؛ از همین رو، تحقق خارجی رویا به عنوان «حق» معرفی می شود.(یوسف، آیه 100) هم چنین از مصادیق حق می توان به وعده بعثت و معاد در قیامت اشاره کرد که پس از آن اعمال خوب و بد و نیکوکاران از بدکاران جدا می شوند و هر کسی نتیجه عمل خویش را می بیند.(نحل، آیات 38 و 39)

وعده الهی درباره آخرالزمان و نابودی سد ذوالقرنین در آن زمان نیز یکی از مصادیق وعده حق است که تحقق خواهد یافت.(کهف، آیه 98)