همه ما از دشمن درون و بيرون آگاهيم و بي گمان بسياري از مصيبت ها ، گرفتاري ها و مشكلات خود را ريشه در اين امور مي دانيم. به اين معنا كه بر پايه بينش و نگرش توحيدي مي دانيم كه همه چيزهاي هستي به هم ارتباط و پيوند تنگاتنگي دارند. از اين رو، اگر دچار تنگي معشيت هستيم ريشه آن را دوري از يادخدا و ذكر الله مي دانيم؛ زيرا خداوند به صراحت بيان داشته است: وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى؛ و هر کس که از ياد من اعراض کند ، زندگيش تنگ و سخت شود و در روزرستاخيز كور و نابينا محشورش سازيم.(طه، آيه 124)
بر اساس همين نگرش و باور است كه براي رهايي از بسياري از مشكلات و گرفتارهاي نيايش ودعا مي كنيم و زكات و صدقه مي دهيم و بر زبان ما استغفار و توبه همواره جاري است.
با اين همه، بسيار پيش آمده است كه درانديشه آنيم كه از دشمن درون و بيرون رهايي يابيم؛ به ويژه كه دشمن بيرون ما با بهره گيري از ستون پنجم دشمن يعني دشمن دروني به ما بسيار ضربه هاي كشنده و خطرناكي وارد مي سازد.
اگر نفس اماره ما را به سوي كفر و شرك مي كشاند به وسوسه شيطان بيروني است كه نخست گناه را براي ما زيبا جلوه مي دهد تا فرصت ها از دست رود و ظرفيت ها و استعدادها تباه شود و زمينه غرور و تكبر و تفاخر فراهم آيد.
مساله مهم در اين ميان آن است كه ابليس كه آن را به نام شيطان ياد مي كنيم به عزت الهي سوگند خورده است كه همه بشر را گمراه ساخته از راه حق و حقيقت دور كرده و در راه راست ايشان نشسته و آنان را به هلاك افكند.(ص آيه 82)
اين دشمن آگاه و پنهان از نظرها ، دشمني سوگند خورده و آشكاري است كه خداوند براي تعيين مرز انسانيت و عبوديت از كفر و شرك فرمان مي دهد كه او را دشمن گرفته و به طور رسمي دشمني وي را به خود و ديگران ابلاغ كنيم. به اين معنا كه چون شيطان دشمن سوگند خورده است مي بايست ما نيز او را دشمن قرار دهيم و مانند برخي نباشيم كه با اعلان رسمي دولت آمريكا نسبت به دشمني ايران و ايراني ، هنوز با وي به عنوان يك دوست بنگريم و با او مراوده و معاشرت داشته باشيم.
به سخن ديگر چون به يقين مي دانيم كه شيطان دشمن سوگند خورده همه بشريت است ما نيز مي بايست او را به عنوان دشمن شناسايي و با او همين معامله را داشته باشيم.(فاطر آيه 6)
دشمن شيطاني بسيار فريبكارانه و نيرنگ بازانه است. از اين روست كه مواجه شدن با وي نيازمند اطلاعات و نيز بازسازي ظرفيت ها وتوانمندي ها و به كارگيري همه ابزارها و قدرت هاي سرشته در ذات آدمي است. ابليس براي دست يابي به هدف تعيين شده گمراه سازي بشر، سياست گام به گام را به مورد اجرا مي گذارد. از اين رو نمي بايست در دام سياست هاي گام به گام او افتاد و عقب نشيني هاي تاكتيكي و يا همراهي هاي وي را به عنوان تغيير راهبرد و هدف ارزيابي كرد. ابليس براي دست يابي به راهبرد اساسي گمراه سازي از هرگونه تاكتيك و سازوكاري بهره مي گيرد و نظام سياسي خويش را براي دست يابي به هدف بر پايه سياست گام به گام مانند نقشه راه آمريكا طراحي كرده است. خداوند در آيه 21 سوره نور به صراحت از اين سياست ابليسي پرده بر مي دارد و به انسان ها چنين هشدار مي دهد: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ وَمَن يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَا مِنكُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَن يَشَاء وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛ ای کسانی که ايمان آورده ايد ، پای به جای پای شيطان مگذاريد و هر، که پای به جای پای شيطان گذارد، بداند که او به فحشا و منکر فرمان می دهد و اگر فضل و رحمتی که خدا بر شما ارزانی داشته است نمی بود ، هيچ يک از شما هرگز روی پاکی نمی ديد ولی خدا هر کس را که بخواهد پاکيزه می سازد و خدا شنوا و داناست.
همين معنا را مي توان از آيات ديگري چون 168 و 208 سوره بقره و نيز آيه 142 سوره انعام به دست آورد كه به سياست گام به گام در راستاي راهبرد گمراه سازي بشر توجه مي دهد.
راه رهايي ونجات
خداوند همان گونه كه راه رهايي از فشارهاي نفس اماره اين دشمن دروني را بيان مي كند به تبيين راه هاي رهايي از دست شيطان نيز توجه دارد. اين گونه است كه در آيات قرآني شماري از راه ها را بيان كرده و هم چنين در سخن پيامبرش(ص) آن راه ها را تبيين وتشريح نموده است.
يكي از مهم ترين راه هايي كه قرآن بيان مي كند، استعاذه به خداوند است كه در آيه 36 سوره فصلت بيان شده است: وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛ پس هرگاه از وسوسه شيطان به تو رنجي رسيد به خدا پناه بر.
در اين آيه افزون بر اين كه راه رهايي از وسوسه هاي او را بيان مي كند هم چنين نشان مي دهد كه چگونه مي توان از رنج و گرفتاري هايي كه به سبب وسوسه هاي ابليس پديد مي آيد رهايي يافت و از آثار طبيعي و پيامدهاي تكويني آن نجات پيدا كرد.
از ديگر راه هايي كه قرآن پيشنهاد مي دهد توكل كردن به خداوند است. خداوند در آيه 99 سوره نحل در اين باره مي فرمايد: إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ؛ همانا شيطان نسبت به كساني كه به خدا ايمان آورده و براو توكل مي كنند، سلطه و چيرگي ندارد.
در حقيقت ياد كرد خداوند و ذكر اوست كه حافظ انسان از ابليس و وسوسه هاي اوست و انسان اين گونه مي تواند از شر او ايمن باشد و از توطئه ها و دشمني هايش رهايي يابد.
در روايتي از پيامبر گرامي اين معنا تبيين شده است كه انسان چگونه مي تواند از ابليس رهايي يابد و در مقام عصمت از او قرار گيرد. آن حضرت مي فرمايد: ثلاثة معصومون من ابليس و جنوده : الذاكرون لله و الباكون من خشية‌الله و المستغفرون بالاسحار؛ سه دسته هستند كه از ابليس و لشكريانش در عصمت مي باشند: كساني كه خداوند را بسيار ياد مي كنند و كساني كه از خشيت الهي گريان مي باشند و كساني كه در سحرگاهان به استغفار مشغول مي باشند. (مستدرك وسايل الشيعه ، ج 2 ، ص 351)
اين حديث در حقيقت تبيين كننده ذكر و ياد خداوند مي باشد كه به اشكال مختلف تحقق مي يابد.
براي اين كه شيطان را از مرزهاي زندگي خويش دور سازيم و اجازه ندهيم تا در درون مرزها ويا كنار مرزهاي ما زندگي كند و هر دم به ما ضربه زند، پيامبر(ص) توصيه و سفارش مي كند كه چند عمل را مواظبت كنيم: الا اخبركم بشي ان انتم فعلتموه تباعد الشيطان عنكم كما تباعد المشرق من المغرب . قالوا : بلي. قال (ص) : الصوم يسود وجهه و الصدقة تكسر ظهره و الحب في الله و الموازرة علي العمل الصالح يقطعان دابره و الاستغفار يقطع وتينه ؛ آيا به شما خبردهم از چيزي كه اگرآن را انجام دهيد شيطان از شما دور مي شود چنان دور بودن مشرق از مغرب؟ گفتند: آري. آن حضرت (ص) فرمودند: روزه گرفتن روي شيطان را سياه مي كند و صدقه دادن پيشت او را مي شكند و دوست داشتن به خاطر خدا و مواظبت بر انجام عمل صالح ريشه او را قطع مي سازد و استغفار كردن رگ حيات او را قطع مي كند.(بحارالانوار ،ج 69 ص 380 و نيز ج 93 ، ص 276)
خداوند در آيه 17 سوره اعراف از روش هاي شيطان و سخنان وي اين گونه نقل مي كند كه ابليس گفت : ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ؛ آنگاه از پيش و از پس و از چپ و از راست بر آنها می تازم و بيشترينشان ، را ناسپاس خواهی يافت.
امام باقر(ع) در تفسير از زبان شيطان نقل مي كند: من بين ايديهم اهون عليهم الاخرة و من خلفهم آمرهم بجمع الاموال و منعها عن الحقوق لتبقي لورثتهم و عن ايمانهم افسد عليهم امر دينهم بتزيين الضلالة و تحسين الشبهة و عن شمائلهم بتحبيب اللذات و تغليب الشهوات علي قلوبهم؛ شيطان مي گويد كه از رو به رو كار آخرت را بر آنان آسان جلوه مي دهم و از پشت سر به آنان مي گويم مال گردآورند و حقوق آن يعني خمس و زكات را نپردازند تا براي وارثان باقي ماند و از سمت راست به سبب زيبا نشان دادن گناهان وگمراهي ها و نيكو جلوه دادن شبهات دين ايشان را تباه و فاسد سازم و از سمت چپ به سبب دوست داشتن و جلوه دادن لذات و گناهان و چيرگي دادن شهوت ها بر دلهايشان موفق به گمراه كردن آنان مي شوم.(تفسير برهان ،ج 2 ص 5 و مجمع البيان ج 2 ،ص 404 ذيل آيه)
اين كه شيطان از شش جهت به دو سمت آسمان و زمين اشاره نكرده است، از آن روست كه هر چه از آسمان آيد جز خير نيست و اين كه دست هاي انسان اگر به سوي آسمان دراز شود ذكر خداوند است چنان كه زمين سجدگاه انسان است و شيطان از سجده آدمي بسيار مي ترسد و آن را ناخشنود شمارد. بنابراين يكي از راه هاي رهايي از شيطان دست به آسمان و نگاه به دان سو داشتن و ديگري سجده كردن براي خداوند است.
اگر آدمي اين گونه رفتار كند اميد است كه از ابليس و وسوسه هايش ايمن شود و جان به سلامت برد. اين مطلب در زمان ما كه زمان آخر زمان مي باشد بسيار مهم و ضروري تر است؛ زيرا زمينه براي فساد و تباهي بيش تر و بستر گمراهي و ابزارهاي ابليس و شيطان آماده تر و بيش تر است.
از پيامبر گرامي(ص) روايت شده كه فرمود: اقل ما يكون في آخر الزمان اخ يوثق به او درهم من حلال؛ كم ترين چيزي كه در آخر زمان يافت شود دو چيز است : يكي برادر و دوستي كه مورد اطمينان باشد و ديگر پول حلال است.(بحارالانوار ؛ج 77 ، ص 157)
حال در اين شرايط چه كسي مي تواند به دور از آموزه هاي وحياني اسلام خود را از ابليس رهايي بخشد و در دام وي گرفتار نيايد؟
