در سفر آفريقا به بيشتر كشورها كه وارد مي شديم نكته اي برايم جالب بود. در برخي از نقاط با مردمي مواجه مي شويم كه زندگي ايشان هفتگي است. به اين معنا كه تمام برنامه ريزي ايشان براي يك هفته است. با برخي از ايشان وقتي به گفت و گو مي نشيني بيان مي دارند كه هدف ايشان از زندگي گذراندن روزها به يك شنبه است. تمام تلاش و كوشش خود را بر اين متمركز مي كنند تا پايان هفته اي خوب و خوشي داشته باشند. يك هفته تمام كار و كوشش مي كنند تا مبلغي فراهم آورند و در يك شنبه اي آن را هزينه كنند. خوشي آن ها چيزي جز يك شب در دانسينگ گزارني نبود. در آن پايان هفته از غروب تا بامدادن مي خورند و با رقص و جشن همه توان و انرژي خود را به پايان مي رسانند. از روز دوشنبه به اميد روز يك شنبه همان كار تكرار مي شود. اين داستان مردمي است كه چنين عمر خود را مي گزارنند.
در برخي ديگر از نقاط با مردمي مواجه شدم كه براي شب برنامه داشتند و زندگي ايشان روزانه بود. به اين معنا كه تلاش ايشان به اين بود كه روز خود را بگذرانند و شبي را خوش باشند. بيش از همان روز برنامه اي نداشته و تلاشي بيش از آن نمي كردند و ثروتي نمي اند وختند. اينان مردم بومي اين قاره بودند و اين گونه مي زيستند . تلاش براي گذران روز خود و رسيدن به خوشي شب و جشن و سرور شبانه اش. اينان همواره تكرار مي كردند مورا مورا( يعني آهسته آهسته) در هيچ كاري شتابي نداشتند و هيچ تلاشي براي فردا به عمل نمي آوردند. البته وضع در همه آفريقا سياه اين گونه نبود بلكه در نهايت مي توان به اين نتيجه رسيد اميد زندگي در ايشان به روز و هفته و ماه در نهايت ختم مي شود. البته شايد اين نگاه ما به مساله باشد و از نظر ايشان اين گونه تحليل و تبيين نشود. شايد به نظر ايشان زندگي آن گونه نيست كه برنامه اي براي ماه و يا سال و يا سالها و يا نسل ها داشته باشيم.
در همان آفريقا با مردمي مهاجر رو به رو مي شويم كه از اروپا و آسيا آمده اند. ايشان هم مديران جوامع آفريقايي را تشكيل مي دهند و هم سرمايه داران آن جا را. از اين رو ايشان بر خلاف تفكر حاكم آفريقا با فرهنگي ديگر همه تلاش ها را براي سال ها و بلكه نسل ها تنظيم و تدوين كرده اند. اين گونه است كه هر چه آفريقا كم تر در انديشه جمع كردن و انباشت است ايشان در فكر انباشت ثروت هستند. خانه ها آنان از كاه و گل و برگ هاي درخت نارگيل و موز است و خانه ايشان از سنگ خارا و سيمان و بتون مقاوم. اين گونه است كه دو فرهنگ متضاد در افريقا در كنار هم قرار مي گيرد. آن يكي كم كاري مي كند و آن ديگري مي چاپد و بي گاري مي كشد.
اكنون پرسش من اين است. ما ايرانيان كه براي نسل ها برنامه ريزي داريم چگونه كار خويش را توجيه مي كنيم؟ آيا اهل توكل هستيم و يا اهل تكاثريم؟
واقعا كدام بينش درست است و كدام مفيد است؟
در بينشي مي توان به فرهنگ ايراني و اسلامي خود اين گونه پرداخت كه از اميرمومنان (ع) روايت شده است: اعمل لدنياك كانك تعيش ابد الدهر و اعمل لاخرتك كانك تموت غدا؛ آن چنان براي دنيا خود كار كن كه گويي هميشه روزگار زنده اي و چنان براي آخرت خود تلاش كن كه گويي فردا مي ميري .
در اين جا روشي را بيان مي كند كه جمع ميان دو نظر است. براي آخرت چنان بايد حركت و عمل كرد كه گويي فردا روز بازرسي و حساب و كتاب است و براي دنيا و آباداني آن چنان تلاش كن كه گويي كه همواره زنده اي.
بنابراين نه روش آفريقايي درست است و نه روش آسيايي و اروپايي ، بلكه بايد روش اسلامي را اختياركرد كه هم براي دنيا با نگاه آخرتي و هم براي آخرت با نگاه دنياي عمل كرد. يعني همان زمان كه براي ابدالدهر برنامه ريزي مي كني بايد با اين اموال و ثروت توشه آخرت خود را فراهم سازي و از انفاق و كمك باز نيايستي .
