بازگشت مکر زشت به صاحب آن

بسم الله الرحمن الرحیم

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، فتنه گران و مکاران همانند چاه کنی هستند که خود هماره در ته چاه گرفتارند. پس همان طوری که «چاه کن همیشه ته چاه گرفتار است»، باید گفت: مکاران همیشه گرفتار مکر خویش هستند، ولی مکر آنان پیش از آن که به دیگران زیان برساند، به خود آنان آسیب می رساند.

از نظر قرآن، مکر و نیرنگ شیوه ای است که کافران و مشرکان از آن بهره می گیرند تا بدان به اعتقاد و قول خودشان خدا یا مومنان دور بزنند و اهداف پلیدشان را تحقق بخشند؛ اما هماره مکر ایشان به دست خدای خیر الماکرین، از میان می رود و نتیجه ای نمی گیرند؛ چرا که سنت الهی براین قرار گرفته که ظالمان و مستکبران نتوانند در مکر خویش به مقصود برسند و خدا مکر آنان را به خودشان بازمی گرداند و مکر ایشان خودشان را در برمی گیرد و به آنان آسیب می رساند. بنابراین، مومنان می بایست بدانند که نیرنگ و مکر دشمنان نه تنها تاثیر زیانباری جز در چارچوب مشیت حکیمانه الهی ندارد، بلکه مکاران در دام مکر ونیرنگ زشت و بد خودشان گرفتار هستند.

مواجه دایمی میان مکر کافران و مکر خیر الماکرین

خدا در قرآن، بارها از مکر خویش و دشمنان سخن به میان آورده  و در مقام مقایسه، خود را «خیرالماکرین» دانسته که بهترین مکر و نیرنگ را به کار می گیرد تا جایی که دشمن کافر و مشرک گمان می کند در کارش موفق است، اما ناگهان با چیزهایی مواجه می شود که آنان را مبهوت می سازد و تمام کاسه و کوزه های آنان را درهم می شکند.

به عنوان نمونه خدا درباره مکر مشرکان و کافران علیه حضرت عیسی بن مریم(ع) می فرماید که دشمنان خواستند آن حضرت(ع) را به صلیب بکشند؛ و نیرنگ ها زدند، اما خدا او را به آسمان بالا برد و آنان کسی دیگر را که شبیه حضرت(ع) بود به صلیب کشیدند؛ آنان خواستند که آن حضرت را خوار و ذلیل کنند و خدا به او رفعت بخشید و پیروان ایشان را بر دشمنان به ویژه یهودیان برتری و فضلیت بخشید.(آل عمران، آیه 55) از این روست که خدا به صراحت می فرماید: ومکروا و مکر الله و الله خیر الماکرین؛ دشمنان مکرورزیدند و خدا نیز مکر ونیرنگ زد؛ و خدا بهترین نیرنگ بازان است.(آل عمران، آیه 54)

هم چنین خدا در جایی دیگر درباره مکر دشمنان پیامبر(ص) می فرماید: اذ یمکر بک الذین کفروا لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک و یمکرون و یمکرالله والله خیر الماکرین؛ چون کسانی که کافر شدند خواستند با مکر خویش تو را ثابت کرده و قدرت تحرک را از تو سلب کنند یا تو را بکشند یا تو را از سرزمین بیرون رانند؛ آنان مکر می ورزیدند و خدا مکر می ورزید؛ و خدا خیر الماکرین است.(انفال، آیه 30)

از این آیه نیز به دست می آید که دشمنان نه یک بار بلکه بارها مکر ورزیدند؛ از همین روست که با آوردن فعل مضارع «یمکرون» نشان می دهد که آنان دایم درحال مکر و نیرنگ بودند تا یکی از اهداف آنان از تثبیت و قتل و اخراج برآورده شده و تحقق یابد؛ اما هر بار مکر آنان با مکر الهی مواجه می شود و آنان به نتیجه ای نمی رسند و مقصود آنان بر آورده نمی شود؛ زیرا مکر آنان دایم با مکر الهی مواجه بود که دست برتر را داشت؛ زیرا خدا خیر الماکرین است.

دشمنان مکار در مُحاق مکر خویش

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مکر و نیرنگ دشمنان، در هر سطح و مرتبه ای باشد، نمی تواند در تقابل با مکر الهی به جایی برسد؛ زیرا مالک هستی خدا است. پس اگر به ظاهر مکر دشمنی کارگر می افتد تنها در مواردی است که بر اساس مشیت حکیمانه الهی می بایست آن مکر اثری بگذارد؛ چنان که اگر سحر ساحران تاثیرگذار است تنها در همان سطحی است که ماذون به اذن الهی و مقدرات اوست.(بقره، آیه 102)

بر اساس سنت الهی، مکر مستکبران در زمین، اگر تاثیری دارد، بر اساس «نظره» الهی است؛ یعنی خدا در چارچوب مشیت حکیمانه اذن داده تا تاثیری کوتاه مدت واندک داشته باشد تا جایی که مکاران گمان کنند در کارشان موفق بوده و نیرنگشان کارگر افتاده است.(فاطر، آیه 43)

از نظر قرآن، گاه خدا بر اساس همین سنت امهال و استدراج و فتنه، شرایط را برای دشمنان چنان آسان می کند که دشمن گمان می کند که وضعیت او خوب شده است؛ بنابراین، با مکر و نیرنگ خویش کارش را می خواهد پیش برد؛ در حالی که این خود مکر الهی است که دشمنان بدان توجه ندارند؛ به عنوان نمونه خدا گاهی ضرر و زیانی به شخص می رساند؛ و سپس رحمتی را به او می چشاند؛ و شخص گمان می کند که از ضرر در رفته و مکر می ورزد ؛ در حالی که همین جا خدا مکر ورزیده و مکرش به خودش بازگشته است.(یونس، آیه 21)

به سخن دیگر، دشمنان نیرنگ باز براساس سنت امهال و استدارج در دام «کید متین» الهی افتاده اند و خدا به آنان مهلت می دهد تا هر چه در انبان دارند بیرون افکنند و مکر و کید خویش را به کار گیرند؛ بلکه بر اساس سنت استدراج به آنان درجه ای می دهد تا با امکان بیش تر و بهتر مکر و کید ورزند تا این گونه در حد استطاعت و نهایت توش و توانشان نیرنگ ورزند؛ اما نه تنها آنان به آن نتیجه دلخواهشان نخواهند رسید، بلکه مکر و کید به خود آنان باز می گردد و خود آنان را تباه می کند و می سوزاند.(قلم، آیات 44 تا 46؛ اعراف، آیات 182 و 183)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، همه هستی تحت امساک الهی است(فاطر، آیه 41) و سنت الهی بر این قرار گرفته که در مقام «نظره» به دشمنان مهلت و درجاتی داده شود تا هرکاری از دستشان بر می آید در محدوده مشیت الهی انجام دهند. تحت برمشیت الهی برآن است که این آزادی عمل و تاثیرگذاری عمل تنها در محدوده ای است که مشیت حکیمانه الهی اقتضا می کند. بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، این گستره این محدوده تا جایی است که به اصول و مبانی زیان و ضرری نرسد و حکمت اصلی از خلقت انسان تحت تاثیر قرار نگیرد. پس هر گاه به اصولی چون توحید و اسلام و مومنان ضرر و زیانی برسد که غیر قابل جبران باشد، این مکر و کید دشمنان دیگر تاثیرگذار نخواهد بود.

به سخن دیگر، تاثیرات مکر دشمنان تا جایی است که «قرح» و «جرح» به مومنان از باب «ابتلاء و فتنه» وارد شود(آل عمران، آیات 140 و 141) تا «طیب از خبیث»(انفال، آیه 37) یا «مومن از منافق»(آل عمران، آیات 166 و 167) یا «صادق از کاذب»(عنکبوت، آیه 3) باز شناخته شده یا موجب «ازدیاد ایمان» مومنان شود.(احزاب، آیه 22)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، همان طوری که ابتلائات و فتنه های الهی با امور خیر انجام می شود، گاه با امور شر و بد اتفاق می افتد که فتنه های جنگ و جهاد یکی از آن ها است.(توبه، آیه 49) بنابراین، وقتی دشمن حمله می کند و حکم جهاد داده می شود، افتادن در فتنه ای است که با مکر دشمنان ولی با مشیت و اذن الهی ایجاد شده است. حضور مومنان در میدان جهاد موجب «تمحیص» و پاکسازی آنان شده؛ چرا که موانع رشد برداشته می شود و نور خلوص ایمان در آنان ظهور می یابد؛ دربرابر نیز دشمنان در «محاق» می روند و از هر سو به اتمام حجت الهی در احاطه قرار می گیرند و حکم کفر آنان قطعی و عذاب مسجل می شود؛ ازهمین روست که خدا درباره تاثیرات فتنه جهاد به صراحت می فرماید: لیعلم الله الذین آمنوا… و لیمحص الله الذین آمنوا و یمحق الکافرین… و لما یعلم الله الذین جاهدوا منکم و یعلم الصابرین؛ تا خدا بداند کسانی که ایمان آورده اند و … و نیز خدا تمحیص کند کسانی که ایمان آوردند و کافراین را در محاق برد … و به تحقیق بشناسد کسانی از شما را که جهاد کردند و صابرین را بشناسد.(آل عمران، آیات 140 تا 142)

اصولا گاه خدا انسان به ویژه مومنان در شرایط فتنه قرار می دهد و همه امکانات را چنان فراهم می آورد که شخص نتواندبه سادگی و آسانی از آن بگریزد. از این روست که وقتی زمان فتنه و ابتلاء الهی برسد، شرایط زنا به آسانی فراهم می آید یا شرایط شکار چنان آسان می شود که شکار نزدیک نیزه و تیرکمان می آید تا به سادگی و آسانی شکارشود. در آن زمان است که مومن واقعی و حقیقی شناخته می شود؛ زیرا زنا و شکار نمی کند و از خدا خشیت و خوف نهان دارد و هرگز دنبال این امور نمی رود.(مائده، آیه 94)

به هر حال، سنت الهی براین قرار گرفته تا مکر و کید دشمنان کافر در محدوده مشیت الهی تاثیراتی داشته باشد؛ زیرا فلسفه و هدفی برای این تاثیرگذاری محدوده و موقت است که برخی از آنها بیان شد. بر اساس سنت های الهی، مکر زشت کافران نیز تاثیراتی در میان مومنان خواهد داشت؛ ولی این گونه نیست که این تاثیرات عمیق باشد یا اصول و اهداف حکیمانه الهی را مخدوش سازد یا تخریب کند یا از میان ببرد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، سنت های ثابت است و هیچ تبدیل و جایگزین یا تحویل برای آن نیست؛ بنابراین، یکی از سنت های الهی این است که مکر زشت کافران آنان را در محاق بگیرد و خود آنان در دام مکر خویش گرفتار آیند و مکر و نیرنگ آنان خود آنان را محاصره کرده و آنان را احاطه نماید؛ چنان که خدا به صراحت درباره مکر مستکبران کافر می فرماید: فلما جاءهم نذیر ما زادهم الا نفورا استکبارا فی الارض و مکر السییء و لا یحیق المکر السییء الا باهله فهل ینظرون الا سنت الاولین؛ فلن تجد لسنت الله تبدیلا و لن تجد لسنت الله تحویلا؛ پس آن گاه که نذیر برایشان آمد ، جز نفرت بر ایشان نیافزود به سبب آن که در زمین استکبار می ورزیدند و مکر زشت می کردند؛ و مکر زشت جز اهلش را به محاق نمی برد. پس آیا جز به سنت اولین به آنان مهلت داده شد. پس هرگز در سنت الهی تبدیل نمی یابی و هرگز در سنت الهی تحویلی نمی یابی.(فاطر، آیات 42 و 43)

بنابراین، براساس آموزه های وحیانی قرآن، مکر دشمنان اگر تاثیرگذار باشد در محدوده مشیت حکیمانه الهی است که به اصل اهداف زیانی و ضرری نمی رساند؛ چنان که این مکر پیش از آن که به مومنان ضرر رساند، خود دشمنان را در محاق می برد و آنان را احاطه می کند و ضرر و زیان آن به خودشان باز می گردد؛ چرا که هماره در طول تاریخ دشمنان مکر ورزیدند و گمان کردند که این مکر بر اساس اندیشه خودشان است؛ در حالی که خاستگاه هر چیزی از جمله مکر خدا است و به تعبیر قرآنی «فلله المکر جمیعا» (رعد، آیه 42)؛ بنابراین اگر مکری باشد نمی تواند علیه خدا باشد؛ زیرا خدا می داند چه مکری را دراختیار دشمن بگذارد و کارآیی آن را نیز محدود می کند.

البته از نظر قرآن همان طوری که خدا خیر الماکرین است، «اسرع مکرا» هم است(یونس، آیه 21)؛ بنابراین اگر دشمن مکر بزند، مگر الهی سریع تر و کارسازتر است و جایی برای مکر دشمنان نمی گذارد.

یکی از سنت های دیگر الهی این است که دشمن را به دست خودشان و با ابزارهای خودشان از میان می برد. از همین روست که خدا وقتی بخواهد مردمی را نابود کند مجرمان بزرگ را بر می انگیزد تا مکر کنند. این مکر و کید نسبت به هم نوعان و هم وطنان خواهد بود. این گونه است که مکر علیه یک دیگر بنیاد جامعه و اجتماع را فرو می ریزد و آنان ناخواسته و نادانسته بی آن که احساسی داشته باشند که خدا ایشان را نابود کرده، چون به دست خویش یک دیگر را نابود می کنند، نابود می شوند. در حقیقت خدا با مکر خودشان آنان را به جان خودشان می اندازد و زمینه نابودی خودشان را فراهم می آورند.(انعام، ایه 123)

از نظر قرآن، دشمنان ممکن است مکر ورزند، ولی خدا بنیان مکر ایشان را بر می کند و سقف را بر سرشان فرو می ریزد واز جایی که احساس نمی کنند، عذاب را بر سرشان آوار می کنیم  و در قیامت نیز آنان را خوار می نماییم.(نحل، آیات 26 و 27)

بر اساس آموزه های قرآنی هیچ کس نمی بایست از مکر الهی خود را در امان ببیند؛ زیرا تنها کسانی این گونه عمل می کنند که گرفتار خسران و زیان هستند.(اعراف، آیه 99) بنابراین، دشمنان اسلام باید بدانند که با مکرهای زشت و بد خودشان به اسلام ومومنان زیان و خسران نمی رسانند، بلکه خدا مومنان را عزت می بخشد و آنان را به سوی خویش بالا می برد و رفعت می بخشد و دشمنان ایشان را خوار و ذلیل می کند و مکر زشت ایشان را بلای جان آنان می کند تا موجب نابودی آنان باشد؛ زیرا مکر آنان کارایی ندارد بلکه بلای جان خودشان است؛(فاطر، آیه 10) چرا که خدا مکر دشمنان را با مکر خویش جواب می دهد و آنان از جایی که گمان نمی کنند و نمی فهمند ضربه می خورند و مکر آنان موجب می شود تا خودشان را نابود کنند و  هیچ آثاری از آنان به جا نماند.(نمل، آیات 50 تا 52)

باید توجه داشت هر چند دشمنان مکر بزرگ و کبیر دارند که می تواند حتی کوه ها را جا به جا کرده و از جا بکند(ابراهیم، آیه 46)، ولی هرگز مکر ایشان به خدا و مومنان واقعی و حقیقی زیانی و ضربه ای وارد نمی کند، بلکه خدا مکرشان را به خودشان باز می گرداند و از همان جا نابودشان می کند و انتقام سختی از آنان می گیرد؛ زیرا هیچ تخلفی در وعده الهی نیست که به رسولانش داده است.(نوح، آیات 22 تا 25؛ ابراهیم، آیات 46 و 47)

بنابراین، از نظر قرآن، دشمنان اسلام و مومنان اگر هر مکری را در قالب فتنه ها و آشوب ها داشته باشند، هرگز نمی توانند به موفقیت و کامیابی برسند و مومنان را از صحنه خارج سازند؛ زیرا سنت الهی براین قرار گرفته است تا مومنان و رسولان از سوی خدا مورد حمایت قرار گیرند و از جایی که احساس نمی کنند و امید و رجا ندارند، مورد عنایت خاص الهی قرار گیرند و خودشان نجات یافته و دشمنانشان نیز از جایی که حساب نمی کنند و به محاسبه نمی آورند ضربه می خورند بی آن که نسبت به موقعیت خطرناک خویش شعور و احساسی داشته باشند، بلکه خدا به آنان در ساختار امهال و استدراج ایمنی می دهد و اینان با احساس امنیت وارد کارزار دشمنی با مومنان می شوند و بی شعوران ناگهان ضربه می خورند و نیست و نابود می شوند و خدا از ایشان انتقام می گیرد. این گونه است که مکر کبار ایشان به خودشان باز می گردد وآنان را احاطه می کند و به مُحاق می برد.

پس مومنان می بایست هماره بدانند که در امنیت الهی هستند و با توکل و تفویض امور برخدا کارها را انجام دهند و بندگی کنند و چشم امید به محاسباتی داشته باشند که در محاسبات عادی در نمی آید؛ چرا که عنایات الهی به مومنان ازجایی که «من حیث لایحتسب» بیش تر از «من حیث یحتسب» است.(طلاق، آیات 2 و 3)