آثار اطاعت از محمد(ص) از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

اطاعت ضد عصیان به معنای پذیرش آزادانه اوامر و نواهی پیامبر(ص)، چیزی جز اطاعت از خدا نیست؛ زیرا قول و فعل پیامبر(ص) همان قول و فعل خداست؛ چرا که ایشان مظهر اتم اکمل خداست، و چیزی جز اراده و مشیت الهی را اظهار نمی کند؛ زیرا مشیت و اراده او تابع مشیت و اراده الهی است. پس هر گونه عصیان و معصیت رسول الله(ص) در هر شکل و سطحی به معنای عصیان و معصیت الله خواهد بود و مجازاتی در همین سطح برای عاصی در نظر گرفته می شود؛ چنان که مطیع رسول الله(ص) از آثار اطاعت خدا بهره مند می شود.

آثار اطاعت از رسول الله(ص)

در آیات قرآنی آثاری برای اطاعت از رسول الله(ص) بیان شده که برخی از آن ها عبارتند از:

1. رحمت الهی: از نظر قرآن هر کسی که بخواهد به رحمت الهی برسد و افزون بر رحمت رحمانی که عام است و همه آفریده ها را شامل می شود، از رحمت رحیمی خاص نیز برخوردار شود، می بایست از پیامبر(ص) اطاعت کند و نسبت به فرمان هایش عصیان و سرپیچی نداشته باشد.(آل عمران، آیه 132؛ توبه، آیه 71؛ حجرات، آیه 14)
2. محبت الهی: بهره مندی از محبت الهی خاص کسانی است که از طریق اتباع و پیروی از پیامبر(ص) مطیع قول و فعل او هستند؛ زیرا این گونه است که می توانند محبت الهی را کسب کنند؛ و هر گونه عصیان و عدم اتباع و اطاعت از پیامبر(ص) موجب می شود تا شخص از محبت الهی محروم شود.(آل عمران، آیات 31 و 32)
3. مغفرت الهی: از نظر قرآن، مغفرت و آمرزش الهی نصیب کسانی می شود که تابع و مطیع رسول الله(ص) باشند و نسبت به او عصیان نورزند، بلکه با قنوت و خضوع تمام در خدمت پیامبر(ص) باشد.(آل عمران، آیات 31 و 32؛ 132 و 133؛ احزاب، آیه 35؛ حجرات، آیه 14؛ توبه، آیه 71)
4. رهایی از آتش دوزخ: برای رهایی از آتش دوزخ و تقوا از آن لازم است تا شخص از پیامبر(ص) اطاعت و پیروی کند و خاضعانه در خدمت رسول الله باشد. از همین روست که خدا در قرآن خبر می دهد که دوزخیان می گویند ای کاش از خدا و پیامبرش اطاعت می کردیم.(آل عمران، آیات 131 و 132؛ احزاب، آیه 66؛ حشر، آیه 7)
5. نعمت های الهی: بهره مندی از نعمت های الهی در گرو و رهن اطاعت از پیامبریاست که اطاعتش عین اطاعت از خداست. شکی نیست که بزرگ ترین نعمت های الهی برای بشر، نور اسلام و ایمان و ولایت الهی است که در اختیار بشر قرار می گیرد و او را برای بهشت آماده و از دوزخ رفتن باز می دارد.(آل عمران، آیات 172 و 174)
6. فضل الهی: فضل الهی شامل تفضلات ابتدایی و پاداشی است. دست یابی به فضل پاداشی در رهن اطاعت از خدا و رسول الله(ص) است.(همان)
7. رهایی از بدی و زشتی: از نظر قرآن اگر کسی بخواهد از زشتی و بدی ها در امان ماند، و چیزی از آن ها به او نرسد، می بایست به اطاعت از خدا و رسول الله(ص) بپردازد.(همان)
8. صراط مستقیم: یکی از درخواست های انسان قرار گرفتن در صراط مستقیم است که او را به انواع نعمت های عام و خاص می رساند.(حمد، آیه 6) صراط مستقیم که همان نور هدایت اسلام و ولایت و ایمان است تنها در سایه اطاعت از خدا و رسول الله(ص) دست یافتنی است.(مائده، آیات 15 و 16؛ اعراف، آیه 158؛ بقره، آیه 143)
9. وحدت امت: از نظر قرآن، رهایی از هر گونه تفرقه در میان امت، در رهن اطاعت از خدا و رسول الله(ص) است و امت اگر بخواهد به وحدت برسد می بایست به این نکته توجه و اهتمام داشته باشد(نساء، آیه 59)؛ چرا که ایشان حبل الله المتین و عروه الوثقای الهی است که با تمسک و توسل به آن می توان به وحدت در اهداف و روش دست یافت.(آل عمران، آیه 103؛ بقره، آیه 256؛ لقمان، آیه 22؛ روایات تفسیری)
10. اجر عظیم: دست یابی به اجر عظیم الهی در رهن اطاعت از خدا و رسول الله (ص) است؛ پس اگر در این راه اذیت و آزاری به انسان برسد، بهره بیش تری نیز خواهد برد.(آل عمران، آیه 172)
11. تقوای الهی: از نظر قرآن تقوای الهی که هدف متوسط عبادت در قالب صراط مستقیم اسلام است، در رهن اطاعت از رسول الله (ص) است.(بقره، آیه 21؛ حشر، آیه 7؛ آل عمران، آیات 132 و 133 و 172)
12. وکالت الهی: دست یابی به وکالت الهی که برترین نوع وکالت است که انسان می تواند به آن اعتماد کرده و کارها را به او واگذار کند و به اهداف خویش برسد، در رهن اطاعت از خدا و رسول الله(ص) است.(آل عمران، آیات 172 و 173)
13. راه سلامت: راه های گوناگونی پیش روی انسان است که بسیاری از آن ها راه گمراهی و ضلالت بوده و انسان را به خطر می افکند؛ راه های سلامت که به صراط مستقیم می رسد، همان راه هایی است که در ذیل اطاعت از خدا و رسول الله برای انسان فراهم است.(مائده، آیات 15 و 16)
14. کسب نور: انسان می بایست از نور الله شود که همه هستی را روشن کرده است.(نور، آیه 35) اگر کسی بخواهد هم چنان این نور الهی را حفظ کند یا به اتمام برساند، لازم است تا از خدا و رسول الله اطاعت کند؛ زیرا نور الهی این گونه در شخص به تمامیت کمال خودش می رسد.(مائده، آیات 15 و 16؛ حجرات، آیه 7؛ تحریم، آیه 8)
15. رهایی از ظلمات: از نظر قرآن، رهایی از ظلمات گوناگونی که انسان هماره در آن گرفتار است؛ زیرا مقتضای زندگی در دنیا آن است که انسان مثلا در ظلمات سه گانه در شکم مادر گرفتار باشد(زمر، آیه 6) یا ظلماتی که گرفتارهای دنیوی روی هم برای انسان پدید می آورد(نور، آیه 40) یا ظلمت های ظلم مانند دفن و دسیسه نفس و فطرت با فجور و گناه(شمس، آیات 7 تا 10) در گرو و رهن بهره مندی از نور الله قرآن و اسلام و ایمان(حجرات، آیه 7) است که این جز با اطاعت از خدا و رسول الله دست یافتنی نیست.(مائده، آیات 15 و 16)
16. عفو الهی: از نظر قرآن انسان در دنیا گناهان و خطایایی را مرتکب می شود که اگر آثار و پیامدهای آن رها نشود، در دنیا و آخرت گرفتار کیفر سخت الهی خواهد شد. بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، برای رهایی از این پیامدها و آثار، و بهره مندی از عفو و گذشت الهی می بایست به اطاعت از خدا و رسول الله(ص) پرداخت.(همان)
17. رضوان الله: رضایت و رضوان تمام الهی در رهن اطاعت و اتباع از رسول الله (ص) است؛ زیرا خدا جز به اطاعت از ایشان خشنود نمی شود؛ چرا که ایشان حقیقت صراط مستقیم و اسلام است که خدا جز به آن راضی نیست.(همان؛ آل عمران، آیات 19 و 85 و 172 و 174)
18. فلاح و رستگاری: از نظر قرآن، فلاح و رستگاری انسان در رهن اطاعت از خدا و رسول الله (ص) است که در قالب شریعت اسلامی بیان کرده است.(نور، آیات 51 و 52)
19. فوز عظیم: پیروزی بزرگ انسان در مسابقه دنیا و آخرت در رهن اطاعت از خدا و رسول الله(ص) است و هر کسی این مسیر را بپیماید به فوز عظیم می رسد.(همان؛ احزاب، آیه 71)
20. خیر و حسن: بهترین و برترین و نیکوترین وضعیت برای کسانی رقم می خورد که از خدا و رسول الله(ص) اطاعت کنند.(نساء، آیات 46 و 59 )

عوامل اطاعت از رسول الله(ص)

از نظر قرآن هر کسی از پیامبر(ص) اطاعت نمی کند؛ زیرا بسیاری از مردم به دلایل و عواملی به عصیان نسبت به او می پردازند تا جایی که برخی از سست ایمانها از مسلمانان به اشکال گوناگون به مخالفت و عصیان از ایشان پرداخته و ولایت ایشان و اولیای معصوم(ع) از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) را نمی پذیرند. بنابراین، از آثار و برکات این اطاعت برخوردار نمی شوند.

از نظر قرآن، عواملی چند نقش اساسی در اطاعت بی چون وچرای انسان از پیامبر(ص) در قول و فعل و تقریر دارد؛ از جمله مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. خردورزی: از نظر قرآن، کسانی که از خرد و عقل خویش به درستی بهره می گیرند و مغز و باطن مطلب را کشف می کنند؛ به این نتیجه می رسند که اطاعت از پیامبر(ص) را عین اطاعت از خدا بدانند و به آن عمل کنند و به ندای منادی یعنی رسول الله(ص) پاسخ مثبت دهند.(آل عمران، آیات 190 و 193؛ مجمع‌البيان، ج 1 – 2، ص 911؛ روح المعانى، ج 3، جزء 4، ص 254)
2. ایمان: اطاعت از پیامبر(ص) از سوی کسانی است که به پیامبر(ص) به عنوان رسول الله(ص) و دریافت کننده وحی اطاعت داشته و او را مامور الهی بدانند که قول و فعلش همان قول و فعل الهی است.(انفال، آیات 1 و 17 و 20 و 24 و 45 و 46؛ توبه، آیه 71؛ نور، آیات 47 و 51؛ محمد، آیه 33)
3. صبر: بی گمان اطاعت مطلق از پیامبر(ص) منوط به تحقق ملکه صبر در انسان و رسیدن به مقام صابرین است؛ زیرا اگر به چنین مقامی نرسد در اطاعت و مصیبت صبر نمی ورزد و از پیامبرش اطاعت نمی کنند، و نسبت به معصیت خودداری نمی ورزد بلکه تحت فشار معصیت، به آن گرایش می یابد. از همین روست که در آیات قرآنی به نقش بسیار مهم صبر در اطاعت از جمله اطاعت از پیامبر(ص) تاکید شده است.(انفال، آیه 46) این افراد هنگامی که مصیبتی به ایشان در راستای اطاعت از پیامبر(ص) می رسد، نه تنها کم نمی گذارند، بلکه گام فراتر نهاده و احسان خویش اطاعت مطلق خویش را به نمایش می گذارند.(آل عمران، آیه 172؛ مجمع البیان، ج 1 – 2، ص 886)
4. ایثارگران: شکی نیست که هجرت از مکان و مکانت بسیار سخت است؛ زیرا انسان یا می بایست از مال و خویشان و دوستان بگذرد و تن به هجرت دهد، یا می بایست از مقامات و امتیازات دنیوی بگذرد و با هجرت به سوی خدا، تنها او را مطیع باشد و مقامات الهی را برای خویش بخواهد. این چنین امری جز احسان در سطح اکرام و ایثار نیست؛ در حقیقت مهاجرت و هجرت به هر دو شکل نوعی از خودگذشتگی و ترجیح خدا و آخرت بر دنیا و امور مادی است. چنین شخصی حاضر است تا به اطاعت مطلق از رسول الله(ص) بپردازد و هرگز عصیانی نورزد.(توب، آیه 117؛ حشر، آیات 8 و 9)
5. تبری از شیطان: از نظر قرآن، تولی و تبری نقیض هم هستند؛ پس کسی که تولی خدا داشته باشد، از شیطان تبری دارد، و بر عکس اولیای شیطان از خدا تبری می جویند. از نظر قرآن، اطاعت از خدا و رسول الله(ص) در رهن تبری از شیطان و پذیرش ولایت الهی پیامبر(ص) است؛ زیرا کسانی که تحت ولایت و سرپرستی شیطان هستند، سرپرستی و ولایت رسول الله(ص) را نمی پذیرند.(مائده، آیات 91 و92؛ بقره، آیه 256)
6. قلب سلیم: اطاعت از خدا و رسول الله(ص) برای کسانی است که قلب خویش را همانند روز نخست، سالم نگه داشته و با گناه آن را دفن و دسیسه نکرده یا بیماردل نشده باشند؛ زیرا از نظر قرآن، بیماردلی موجب می شود که انسان از خدا و رسول الله اطاعت نکند و به اطاعت از شیطان بپردازد.(نور، آیات 48 تا 51)
7. یقین و رهایی از ریب: ریب به حالتی گفته می شود که سپید و سیاهی به هم آمیخته باشد. حالت فتنه چنین حالتی است. البته با شک که ناتوانی در انتخاب یک طرف است، فرق دارد؛ زیرا کسی که گرفتار ارتیاب است، به نوعی گرفتار فتنه است و نمی توانند ضرورت یک چیزی را اثبات کند؛ از نظر قرآن، کسانی که گرفتار ریب هستند، از اطاعت خدا و رسول الله (ص) سر باز می زنند؛ زیرا اطاعت مطلق در رهن یقین نسبت به حقانیت پیامبر(ص) و رسالت اوست. پس کسی که گرفتار ریب است از یقین سودی نمی برد و نمی تواند به اطاعت بپردازد.(نور، آیات 48 و 50)
8. عدل و رهایی از ظلم: انسان عادل کسی است که هر چیزی را در جای مناسب حقی قرار می دهد که خدا برای آن قرار داده است. بنابراین، عادل به یک معنا حق شناس و دارای علم و یقین نسبت به چیزی است و هرگز بر اساس ظنون و گمانه ها عمل نمی کند. انسان عادل به همین سبب از ظلم و بی عدالتی رها است؛ چرا که ظلم خروج از دایره حق و حقانیت است. از نظر قرآن، کسانی به اطاعت از خدا و رسول الله(ص) می پردازند که ظالم نباشند، بلکه عادل باشند.(همان)
9. رهایی از نجوا: از نظر قرآن، نجوا جز در سه مورد : أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَيْنَ النَّاسِ(نساء، آیه 114) خوب نیست؛ چرا که خیری در آن نیست و انسان می بایست از نجواگری و سخنان درگوشی در جمع و مانند آنها پرهیز کند؛ چرا که نجواگری روشی شیطانی است که دلهای مومنان را دچار حزن می کند و از نظر روانی تاثیر مخرب و زیانباری به جا می گذارد.(مجادله، آیه 10) خدا در قرآن می فرماید هر گاه انسان ها در کنار هم قرار گیرند، بهتر است که به شکل علنی و آشکار یک دیگر را به همکاری و تعاون در تقوای الهی و نیکی گسترده دعوت کنند، نه این که به گناه و تجاوزگری بخوانند.(مائده، آیه 2) از نظر قرآن، چنین کسانی که از هر گونه نجوا پرهیز می کنند و به شکل علنی کارهای نیک را در پیش می گیرند، اهل اطاعت از خدا و رسول الله هستند؛ اما بسیاری از مسلمانان این گونه عمل نمی کنند و خود را از نجواهای بی حاصل بلکه مخالف اوامر الهی رها نمی سازند. این گونه است که گرفتار« بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ»(مجادله، آیات 8 و9) می شوند. شکی نیست که چنین روحیه و رویه ای از سوی مسلمانان موجب می شود که از حیات طیبی که خدا و رسول الله(ص) به آن دعوت می کند، بی بهره می شوند؛ در حالی که اطاعت از خدا و رسول الله(ص) موجب می شود تا افراد به حیات طیبه الهی دست یابند.(همان)

باید یاد آور شد که اطاعت به معنای فرمانبرداری بر اطاعت انسان از خدا و اولیای الهی اطلاق می شود، اما واژه تبعیت و اتباع به معنای پیروی تنها برای اتباع انسان از انسان به کار می رود.