نیروی نظامی، حافظ استقلال و امنیت

بسم الله الرحمن الرحیم

جامعه انسانی، نظامی ساده و در همان حال پیچیده است. افراد یک جامعه لازم است تا نقش های متفاوت را بگیرند تا خانواده بزرگ به بهترین شکل ممکن، نیازهای متقابل را بر آورده سازد. بر این اساس، هر فرد از جامعه با توجه به مهارت ها و ظرفیت های خود، نقشی را به عهده می گیرد که مکمل دیگر افراد جامعه است.

یکی از بخش های مهم در حوزه استقلال و امنیت جامعه، نیروی نظامی است. بخشی از جامعه عهده دار این نقش می شوند تا در کنار دیگر بخش ها، اهداف کلان و اصلی جامعه را تحقق بخشند.

نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه های قرآنی، نقش نیروهای نظامی را در امت اسلام بر اساس تحلیل قرآنی، تبیین کرده است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

نیروی نظامی، حافظ رکن امنیت جامعه

مهم ترین دغدغه انسان، آرامش و آسایش است. از این روست که خوشبختی را به معنای تامین این دو مولفه در زندگی خود تعریف می کند. خوشبختی کامل،‌ دست یابی به آرامش و آسایش جاودانه است؛ زیرا در چنین صورتی، همه نیازهای روان و تن برآورده می شود.

آرامش دارای مصادیق متعدد و متنوعی است. از آرامش روحی و روانی درون گرفته تا آرامش فردی و تا آرامش و امنیت ملی برخی از مصادیق مفهوم آرامش است.

انسان همواره تلاش می کند تا به هر شکلی به انواع و اقسام آرامش و امنیت دست یابد و با اتخاذ روش ها و سیاست هایی آن را تامین نماید.

از آن جایی که آرامش درونی و روحی ارتباط تنگاتنگی با آرامش بیرونی و امنیت دارد، یکی از حوزه هایی تامین امنیت و آرامش، آرامش و امنیت جامعه از خطرهای بیرونی است که از سوی دیگران و یا جوامع دیگر شکل می گیرد. هر جامعه ای می کوشد تا هر گونه خطری را از خود دور کند. از این روست که نقشی در هر جامعه تعریف می شود که از آن به حفاظت و دفاع یاد می شود. بر این اساس، گروهی از افراد جامعه این نقش را به عهده می گیرند.

این حفاظت و دفاع از امنیت و آرامش جامعه، گاه نسبت به خطرهای داخلی و گاه دیگر، نسبت به خطرهای خارجی است. از این رو، در هر جامعه ای دو نیروی حفاظتی و دفاعی شکل می گیرد که بخشی حافظ امنیت داخلی و بخشی حافظ امنیت خارجی جامعه از هر گونه تعرض و خطر احتمالی است. این گونه است که نیروهای انتظامی و نظامی در هر جامعه ای عهده دار این مسئولیت و نقش اجتماعی می شود.

نیروهای نظامی، به نیروهای مسلح منظم، ثابت و یا ذخیره زمینی، دریایی و یا هوایی و فضایی یک کشور اطلاق می شود. هدف عمده این نیرو آن است که از حمله دشمن جلوگیری و یا چنین حمله ای را درهم شکند و یا هر جایی که لازم باشد با دشمن از وارد کارزار و رزم شود.(فرهنگ اصطلاحات سیاسی – استراتژیک، جفری و رابرت، ترجمه میر حسین لنگرودی، ص 115)

بنابراین، نیروهای مسلح یا نیروهای نظامی، بخش سازمان یافته از یک جامعه است که در راستای حفاظت و دفاع از امنیت و استقلال آن، عمل می کند و هر گونه تهدید احتمالی یا واقعی را با ابزارهای گوناگون و سلاح ها دفع می کند و جلوگیری به عمل می آورد.

به کارگیری نیروهای متعارف و نامتعارف

خداوند در آیه 60 سوره انفال، جامعه اسلامی را تشویق می کند تا با انفاق مالی نیروهای نظامی را تشکیل دهند. در این نیروی نظامی، نمی بایست تنها به نیروهای متعارف بسنده شود، بلکه زمینه به کارگیری نیروهای غیر متعارف نیز فراهم آید. خداوند از به کارگیری همه آفریده ها در خدمت اهداف الهی سخن به میان می آورد.

از آن جایی که همه آفریده ها در خدمت اهداف آفرینش می بایست به کار گرفته شوند، تفاوتی میان نیروهای انسانی و غیر انسانی در این راستا نیست. پس لازم است تا انسان به عنوان تسخیرگر موجودات، از پرنده، درنده، چرنده، از پریان و فرشتگان برای اهداف آفرینش بهره گیرد.

بنابراین، نیروی نظامی می بایست به گونه ای عمل کند تا همه آفریده ها را در راستای دفاع از امت اسلام به کار گیرد. خداوند به صراحت در این باره می فرماید: وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ؛ در برابر دشمنان هر آنچه در توان دارید آماده سازید.(انفال ، ایه60)

پیامبران(ع) در نیروی نظامی خویش، پرندگان، چارپایان، درندگان و دیگر آفریده ها را به کار می گرفتند. آنان افزون بر استفاده و به کارگیری موجودات مرئی از موجودات نامریی نیز استفاده می کردند. از این روست که از جنیان و فرشتگان در سپاه آنان حضور داشتند.(نمل، ایه 17؛ انفال، ایات 43 و 44، توبه، آیات 25 و 26، احزاب، آیات 9 و 25 و فتح، ایات 4 و 7)

این نیروها در همه بخش های نیروهای مسلح می توانند با توجه به توانایی و ظرفیت به کار گرفته شوند. از نیروهای نامرئی چون جن و فرشته می توان برای کسب اخبار و اطلاعات و حتی ایجاد رعب در روان و روح دشمنان بهره گرفت؛ چنان که فرشتگان در جنگ های پیامبر(ص) در کنار مسلمانان حضور داشتند و موجبات ترس و رعب ایشان شده و حتی بر گردن و گرده ایشان می کوبیدند و آنان را ناتوان و عاجز از حمله و تهاجم می کردند.(همان آیات)

بهره مندی از همه علوم حتی علوم غریبه و تسخیر جن و یا استمداد از فرشتگان از ویژگی های نیروی نظامی امت اسلام است؛ زیرا همه هستی جنود و سپاهیان خداوند هستند و مومنان در مسیر متاله و خدایی شدن، از همه جنود الهی می توانند بهره مند شوند. بنابراین، تجهیز سپاه اسلام به همه عده و عده( نفرات و ابزارها) امری لازم است و می بایست بخشی در سپاه اسلام به بهره مندی از جنیان و قدرت ایشان اختصاص یابد؛ زیرا مومنان از جن، خود بخشی از سپاه اسلام هستند و می بایست مورد استفاده قرار گرفته و از ایشان غفلت نشود.

آماده باش کامل و هوشیاری

نیروی نظامی اسلام می بایست از ویژگی های خاص برخوردار باشد؛ همان گونه که می بایست از همه افراد و امکانات بهره گیرد، می بایست همواره در اندیشه توان افزایی و بهره وری بیش تر باشد.

نیروی نظامی می بایست از سوی فرماندهان همواره مورد آزمون و ارزیابی قرار گیرند تا توان ایشان سنجیده و یا برای حمله و جنگ آمادگی لازم را به دست آورند.(بقره، آیه 249)

آماده سازی نیروی نظامی جهت نبردها و برگزاری رزمایش های پیاپی شامل، پیاده روی، حرکت در بیابان ها و جاهای سخت و دشوار، ایجاد کمبود مصنوعی، سخت گیری در خوراکی ها و آشامیدنی ها و مانند آن از اختیارات و مسئولیت های فرماندهی است و اطاعت سربازان در این موارد لازم و بایسته است.(آل عمران، ایه 121 و بقره، آیه 249)

نیروهای نظامی می بایست همواره در آماده باش کامل و هوشیاری تمام باشند و هرگز نسبت به دشمن یا اسلحه و تجهیزات خود غافل نشوند حتی اگر نیروی نظامی بخواهد در کارهای مهم و اساسی چون نماز حضور یابد، می بایست همواره هوشیاری خود را حفظ نماید و در آماده باش کامل باشد.(نساء، ایه 102)

نیروی نظامی می بایست از افراد کار آزموده و شجاع انتخاب شود، زیرا شجاعت و کارآزمودگی از مهم ترین عوامل پیروزی است.(بقره، ایات 249 تا 251)

از نظر فکری و بینشی نیز می بایست نیروهای نظامی مورد آموزش و تربیت قرار گیرند و افرادی انتخاب شوند که نسبت به آخرت ایمان کامل داشته و به لقای الهی در رستاخیز باور داشته (بقره، ایه 249 و آیات دیگر) و نسبت به دنیا و مادیات آن بی تفاوت باشند؛ زیرا هر گونه دنیا طلبی می تواند عامل در سستی ایشان شود ونه تنها خودشان بلکه موقعیت سپاه اسلام در خطر قرار دهند.(آل عمران، ایه 152) از این روست که خداوند در این آیه و نیز آیه 94 سوره نساء، نیروهای نظامی ارتش اسلام را موظف به دوری از دنیا طلبی می کند.

دنیاطلبی نیروهای نظامی می تواند از جهات دیگری نیز آسیب زا باشد؛ زیرا هدف از تشکیل نیروی نظامی از سوی جامعه اسلامی، دفاع از حریم اسلام و اهداف انسانی است؛ اما اگر نیروی نظامی دنیا طلب باشد، ممکن است برای کسب و به دست آوردن غنمیت و مال دنیا، از پذیرش اسلام دشمنان خودداری کند و آنان را به قتل برساند و اجازه تسلیم به ایشان ندهد.(نساء، ایه 94)

سپاه اسلام می بایست، از هر گونه غرور به سبب تمرکز قدرت و یا افزایش نفرات و تجهیزات نظامی، پرهیز کند؛ زیرا غرور بزرگ ترین دام ابلیس و شیاطین است. غرور موجب می شود تا دشمن را دست کم بگیرد و زمینه شکست را برای امت اسلام و سپاه فراهم آورد. (توبه، ایه 25)

سپاه اسلام هر چند از امدادهای غیبی و نیروهای غیر متعارف و نامریی سود می برد، ولی این امور نمی بایست عامل غرور سپاه اسلام شود.(همان)

نیروی نظامی امت اسلام، نیروی بازدارنده و دفاعی است. بر این اساس، در صورت احتمال خطری از سوی دشمن ، نخست با تهدید و برگزاری رزمایش ها، دشمن را از توان سنگین نظامی خود پرهیز می دهد تا با ارعاب و ارهاب دشمن را از هر گونه تهاجم بازدارد؛ زیرا هر گونه تهاجمی آثار مثبت و منفی خود را به جا می گذارد و امکان حرکت صحیح به سوی اهداف بلند و متعالی را کم می کند. از این روست که ترساندن دشمنان از طریق نمایش و رزمایش در اولویت نخست قرار می گیرد.(نمل، آیات 22 تا 37)

در صورت عدم واکنش درست و صحیح از سوی دشمن، نیروی نظامی مسلمان موظف است تا دشمن را در میدان جنگ تار و مار کند(انفال، ایه 57) ولی حق ندارد کسانی را که اسیر گرفته بکشد(محمد، آیه 4) زیرا هدف آن است که انسان را به سوی کمال شایسته و بایسته خودشان هدایت کند و اسارت فرصت و بستری مناسب برای روشنگری و هدایت است.

پاکسازی نیروی نظامی از هر گونه فتنه انگیزان و اخلال گران، نکته ای است که خداوند در آیاتی از جمله آیه 47 سوره توبه به صراحت خواهان آن می شود؛ چرا که حضور این گروه هم موجب حرکت کند آنان در میدان جنگ می شود و هم روحیه مومنان را کاهش می دهد. اینان با بهانه جویی ها می توانند زمینه شکست سپاه را فراهم آورند. پس لازم است که از همان نخست با برگزاری آزمون علمی و عملی، به ارزیابی و سنجش نیروی نظامی پرداخته و سست ایمان ها و یا عناصر نفوذی و تخریبی و بهانه جو را از سپاه بیرون راند.(توبه، ایه 49 و ایات دیگر)

جنگ روانی می بایست در دستور کار نیروی نظامی قرار گیرد. در این راستا نیروهای نظامی می بایست به این باور برسند که از سوی خداوند و جنود پیدا و نهان او پشتیبانی می شوند و در هر دو صورت پیروزی و شکست ظاهری، در حقیقت ایشان پیروز میدان هستند؛ زیرا شهادت و داخل شدن به بهشت خود پیروزی بزرگی برای سپاهیان اسلام است.

از سوی دیگر می بایست سپاهیان اسلام قدرت واقعی را در ایمان بدانند، و دشمن را هر چند که از شمار عددی و تجهیزات بیش تر هستند، کم تر بیانگارند؛(انفال ، ایات 43 و 44) زیرا سپاه اسلام می بایست ترس و خوف را در دل دشمن افکند، نه آن که خود گرفتار ترس شود.

البته این بدان معنا نیست که سپاه اسلام از قدرت دشمن غافل شود، بلکه به این معناست که نیروی روانی و روحیه جنگی سپاه اسلام به اندازه ای افزایش یابد که هر بیست مومن جنگی دربرابر دویست مرد جنگی دشمن قرار گیرد و آنان را تار و مار سازد.

به سخن دیگر، هر مرد جنگی بتواند دربرابر ده نفر مقاومت کرد و آنان را از پا در آورد. این نوع آرایش جنگی برای مومنان استوار ایمان است؛ اما دست کم می بایست شرایط به گونه باشد که هر مومن جنگی با روحیه بتواند در برابر دو نفر مقاومت و ایستادگی کرده و او را از پا در آورد.خداوند

در آیه 65 سوره انفال می فرماید : اى پيامبر مؤمنان را به جهاد برانگيز، و بدان كه‏ اگر از شما بيست تن شكيبا باشند، بر دويست تن غلبه خواهند كرد و اگر از شما صدتن باشند بر هزار تن از كافران غلبه مى‏كنند، چرا كه اينان قومى هستند كه چيزى در نمى‏يابند .

و در آیه 66 سوره انفال نیز به مومنان تخفیف داده و می فرماید: اينك خداوند بر شما آسان گرفت و معلوم داشت كه در شما ضعفى هست، در اين صورت اگر از شما صدتن شكيبا باشند بر دويست تن غلبه مى‏كنند و اگر از شما هزار تن باشند، به توفيق الهى بر دو هزار تن غلبه مى‏كنند، و خداوند با شكيبايان است.

از نظر قرآن، ایمان نیروی نظامی، مهم ترین نقش را در موفقیت و پیروزی سپاه اسلام به عهده دارد؛ از این رو نظامی مومن و معتقد هر چند اندک می تواند بر نیروی نظامی بزرگ و بی انگیزه و ایمان پیروز شود.(انفال،ایه 19؛ و نیز بقره، آیه 249)

نکته ای که نمی بایست از آن غافل شد، این است که دشمن ممکن است کافر باشد، ولی کافری با انگیزه باشد، آن چه می تواند مقاومت دشمن را شکننده کند، بی انگیزه گی دشمنان و کافران است،‌ زیرا ممکن است که کافر با آن که اعتقادی به قیامت و رستاخیز ندارد و مرگ را پایان کار و راه بداند، ولی انگیزه ای قوی برای مبارزه با سپاه اسلام داشته باشد که برخاسته از وسوسه های شیطانی و یا هواهای نفسانی باشد. پس نمی بایست دشمن را دست کم گرفت.

جنگ روانی همان اندازه که می تواند انگیزه سپاه اسلام را افزایش دهد، می توانند روحیه دشمن را خرد و شکننده کرده و انگیزه هایش را از میان ببرد.

برگزاری رزمایش ها و اجرای مراسم سان و بازدید از توان رزمی و تجهیزات سپاه و نمایش آن از طریق رسانه ها می تواند در ایجاد این روحیه بسیار مفید و سازنده باشد. از این روست که خداوند از فرماندهان و حاکمان اسلامی خواسته است تا با بازدید و سان دیدن از نیروی نظامی و بررسی وضعیت انان، جنگ روانی پیش برد.(ص ، ایات 30 تا 33)

نیروی نظامی اسلام می بایست دریابد که منشای همه پیروزهای خداوند است(آل عمران، ایه 126، انفال، ایات 10 و 17) و این که سنت الهی بر این قرار گرفته که نیروهای مومن و ربانی را بر دشمنان پیروز گرداند.(فتح، آیات 22 و 23) همین باور خود در جنگ روانی بسیار موثر است.

صبر و فهم عیمق از مهم ترین ویژگی های سپاه اسلام است ؛ از این رو می بایست به حوزه آموزش و پرورش نیروی نظامی توجه خاص شود تا افزون بر این که انسان های صابر و فهیم انتخاب شود، آموزش های خاص نیز ببیند؛ زیرا این امور نقش موثر و کارآمدی در پیروزی نظامی ایفا می کند.(انفال، ایات 65 و 66)

فریب دشمن از دیگر ابزارهای جنگ روانی است که می بایست سپاه اسلام در پیش گیرد. گاه لازم است تا دشمن از توان جنگی سپاه آگاه نباشد. اگر قبل از حمله لازم است تا با ارهاب و ارعاب ترس در دشمن انداخت تا هوس تجاوز نکند، ولی در زمان حمله می بایست اصل غافل گیری و فریب دشمن را مورد توجه قرار داد. گاه لازم است تا دشمن گمان برد که شناخت کاملی از توان نیروی سپاه اسلام دارد و بر اساس آن برنامه ریزی کند، ولی در میدان عمل با امری دیگر مواجه شود. خداوند در این باره در آیه 43 سوره انفال می گوید نیروی نظامی دشمن می بایست گمان کند که نیروی نظامی سپاه اسلام اندک است تا با یک پیش فرض های نادرست گام در میدان گذارد و سپاه اسلام آن ها در میدان غافل گیر کند و شکست را بر آنان تحمیل نماید.

یکی از ابزارهای مهم در جنگ روانی، فرصت بازگشت به دشمن برای توبه و تسلیم است. دشمن می بایست باور کند که اگر شکست بخورد یا تسلیم شود، کشته نمی شود و زمینه برای بقای او وجود دارد. اگر دشمن به این باور برسد که اگر تسلیم شود و یا شکست بخورد به طور کامل نیست و نابود می شود،‌ مقاومت خود را افزایش می دهد. از این روست که خداوند کشتن اسیر را ممنوع کرد و مساله بردگی، فدا و اسارت را مطرح می سازد تا امکان تسلیم را در دشمن افزایش دهد و امید به زندگی را در آنان شعله ور نگه دارد تا تسلیم را برابر با مرگ نداند و تا پای مرگ مقاومت کند.

نظم و اطاعت پذیری از فرماندهان(صف، ایه 4)، اجازه مرخصی به رزمندگان در یک چارچوب قانونی و منظم و سازمان یافته و برنامه ریزی شده(احزاب، ایه 13)، حرکت منظم و یکپارچه بر اساس دستور فرماندهی(نساء،‌ایه 71) و پرهیز از هر گونه اختلاف (ال عمران، ایه 152 و انفال ، آیات 45 و 46)از دیگر ویژگی های سپاه اسلام است.

خداوند در آیات پیش گفته بر لزوم اتحاد میان نیروهای نظامی و پرهیز از هر گونه نزاع تاکید می کند و آرامش نیروهای نظامی را بسیار مهم و اساسی برای پیروزی می داند(انفال، ایات 10 و 11) زیرا هر گونه تشتت و تفرقه میان نیروها یا در روحیات افراد می تواند تاثیرات مخربی بر سپاه به جا گذارد و آنان را از پیروزی دور سازد.

سخن درباره ویژگی های نیروهای نظامی و صفات و خصوصیات سپاه اسلام بسیار است ولی در این جا به همین خصوصیات بسنده می شود و مباحث دیگر در این زمینه را به فرصتی دیگر وا می نهیم.