قرآن، دژ استوار الهی

بسم الله الرحمن الرحیم

خدا در قرآن بر قرائت قرآن بسیار تاکید دارد و از مومنان می خواهد تا به اندازه که در توان ایشان است، به قرائت قرآن بپردازند؛ زیرا اگر کسی بخواهد در مقام و منزلت «اکرم» قرار گیرد می بایست از خدایی درس بیاموزد که «ربک الاکرم» است(علق، آیه 3) و این گونه می تواند با تحقق مکارم اخلاقی در خویش در «حصن حصین» و دژ استوار الهی در آید و خود را از همه بلایا و مصیبت ها و شقاوت در امان نگه دارد و حسنات دنیا و آخرت را نصیب خویش سازد.

با نگاهی گذرا به آیات قرآنی می توان به نقش کلیدی و اساسی قرآن در کسب مقامات عالی بندگی و مکارم اخلاقی آگاهی یافت. از نظر قرآن، خدا با خلق خویش از طریق وحی سخن می گوید و آنان را برای «متاله و خدایی شدن» تعلیم و تزکیه می کند؛ زیرا خدای خالق همان پروردگاری است که بر اساس مشیت حکمیانه خویش اراده کرده تا انسان را برای خلافت الهی آماده سازد. این گونه است که وحی قرآن به عنوان برترین ابزار پروردگار برای تعلیم و تزکیه به کار گرفته شده است.(بقره، آیات 30 و 31 و 129 و 138؛ آل عمران، آیه 164)

قرآن، پایگاه سعادت انسان

از نظر قرآن، آموزه های وحیانی اش، نه تنها مانند قلعه ها و دژهای دیگر موجب حفاظت از ولایت طاغوت و سلطه دشمنان است، هم چنین پایگاهی برای بهره مندی از ولایت الهی و آثار آن است.

به سخن دیگر، قلعه ها و دژهای معمولی بیش تر برای دفاع ساخته می شود تا افراد در آن احساس امنیت کنند و در امان از تعرضات دشمنان باشند؛ البته در هر قلعه ای برخی از امکانات ساده و آسان یاب رفاهی وجود دارد، ولی انسانی که در قلعه ها زندگی می کنند، به سبب کمبودهای بسیار از آسایش و رفاه خوبی برخوردار نیستند؛ بلکه بر حسب موقعیت قلعه ها، حتی برخی از آن ها از کم ترین و ساده ترین امکانات رنج می برند؛ ولی چون موجب رفاه اکثریت مردم هستند که تحت پناه قلعه زندگی می کنند، مورد اهتمام و توجه است؛ اما قلعه ای که قرآن برای انسان می سازد از همه جهات مناسب است؛ زیرا آرامش و آسایش نسبی که مقتضای زندگی دنیوی است، در قلعه استوار قرآن فراهم است. البته قرآن هر چند که تامین کننده آرامش و آسایش نسبی دنیا است، ولی تنها عامل تامین کننده سعادت مطلق بشر است؛ زیرا بدون حضور در قلعه امن و امان قرآن نمی توان از سعادت مطلق اخروی بهره مند شد؛ چرا که اسلام قرآنی موجب سعادت مطلق انسان در آخرت است (آل عمران، آیات 19 و85)؛ زیرا انسان با ایمان حقیقی به قرآن و بهره گیری از آن می تواند تحت ولایت الهی قرارگیرد که نه تنها تامین کننده سعادت دنیا است؛ بلکه سعادت مطلق اخروی را نیز موجب می شود.

از نظر قرآن، کسانی که به قرآن ایمان آورده و بر اساس آن عمل می کنند، تحت ولایت الله وارد شده و از ولایت طاغوت بیرون می آیند؛ این گونه است که دیگر طاغوت بر اهل قرآن هیچ سلطه و ولایتی نمی یابد؛ زیرا از نظر قرآن، ولایت الله در تضاد با ولایت طاغوت قراردارد.(بقره، آیه 256) از همین روست که مومنان به قرآن، از ولایت طاغوت تبری علمی و عملی دارند، و تنها در سایه ولایت الله به سرمی برند که بازنمای آن در ولایت پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است.(مائده، آیات 3 و 80 و 81)

بر این اساس، می بایست گفت که قرآن پایگاه کامل سعادت دنیوی و اخروی بشر است؛ زیرا انسان با ورود ایمانی و عملی به قلعه استوار قرآن است که می تواند نه تنها از ولایت و سلطه استکباری طاغوت در امان ماند، بلکه می تواند از سعادت و مولفه های آن یعنی آرامش و آسایش نیز بهره مند شود و تن و روان خویش را در محیط کامل بپروراند و به کمالات بایسته و شایسته خویش برسد.

البته از نظر قرآن، کتب آسمانی پیشین نیز از همین ویژگی برخوردار بودند، ولی دست تحریف آنان را از محتوا و مفاهیم اصلی خالی کرد و مردمان را از چنین قلعه های استوار محروم ساخت که پایگاه سعادت بشر بودند. از همین روست که حضرت یحیی (ع) به کتب آسمانی تحریف نشده پیشین اشاره کرده و تاثیر آن را در زندگی بشر چنین بیان می کند: یَا بنی اسرائیل إنّ الله تعالی یأمُرکُم أن تَقرؤُوا الکِتاب؛ ومَثَل ذلک کمثل قوم فِی حِصنهم سار الیهم عَدوّهم و قد تبدّوا لَه فی کلّ نَاحیة من نواحی الحِصن قوم، فلیس یأتیهم عدوّهم مِن نَاحیة الاّ وَجَد مَن یَردُّهم من حِصنهم وکذلک مَن یَقرأ القرآنَ لایَزال فی حِرز حَصین؛ ای بنی اسرائیل خدای متعال به شما دستور می دهد که کتاب آسمانی را بخوانید، و حکایت خواندن کتاب آسمانی حکایت مردمی است که در قلعه خود باشند و دشمنانشان به سوی آنانان روانه شوند و در هر طرف از اطراف حصار عده ای درکمین باشند. پس از هر سو که دشمن حمله کند با کسانی مواجه می شوند که از قلعه دور می کنند؛ و هم چنین است حکایت کسی که قرآن بخواند؛ پیوسته در پناه دژ استوار است.(کنزالعمال، الهندی، حدیث 2438)

سعادت کامل در ایمان و عمل به قرآن

با توجه به آن چه گفته شد می توان دریافت که قرآن نه تنها مانند دژ و قلعه دفاعی عمل می کند، بلکه همانند دژاستواری است که دور شهر کشیده شده که همه امکانات رفاهی را دارد؛ پس تامین کننده آرامش و آسایش اهالی آن شهر است؛ خدا در آیات قرآنی به این نکته توجه داده است؛ زیرا آثاری که برای ایمان وعمل به قرآن بیان کرده شامل اموری است که تامین کننده سعادت کامل است. برخی از این آثار عبارتند از:

1. هدایت به سوی سعادت: خدا در قرآن بیان می کند هر کسی به قرآن تسمک جوید و به این ریسمان الهی بیاویزد، در مسیر هدایتی قرار می گیرد که او را از هر گونه گمراهی حفظ می کند و در مسیر کمال به سعادت ابدی می رساند؛ در حالی که کافر به آن، گرفتار کوری و ضلالت می شود و سعادت را درک نخواهد کرد.(روم، آیه 53)
2. جلب رحمت الهی: از دیگر آثار ایمان و عمل به قرآن، جلب رحمت های خاص الهی افزون بر رحمت های فراگیری است که هر آفریده ها را در بر گرفته است. این بدان معناست که توجه و عنایت خاص الهی شامل کسانی است که اهل ایمان و عمل به قرآن باشند. این گونه است که حسنات دنیوی و اخروی نصیب چنین اشخاصی می شود و سعادت هر دو سرا را به دست می آورند.(انعام، آیه 54؛ اعراف، آیات 52 و 203؛ یونس، آیات 57 و 58)
3. فلاح و رستگاری: انسان رستگار کسی است که به قرآن ایمان آورده و بر اساس آن سبک زندگی خویش را سامان دهد؛ زیرا آموزه های قرآن چیزی جز رستگاری برای انسان نیست.(بقره، آیات 4 و 5)
4. رشد: انسان رشید کسی است که از تعقل به خوبی بهره مند می شود و با تفکر و اندیشه مسیر سعادت را انتخاب و بر اساس آن حرکت و زندگی می کند. در برابر انسان سفیه کسی است که از خردورزی به دور است و نور عقل در دلش خاموش شده است. از نظر قرآن، کسی که بخواهد رشید شود، می بایست از نور اسلام و قرآن بهره مند شود و تحت ولایت الهی قرار گیرد و از کفر، فسوق و عصیان خود را رها سازد. پس ورود به دژ و قلعه استوار قرآن موجب می شود که انسان از رشد عقلانی کامل برخوردار شود و چراغ دلش به نور آن منور و روشن گردد و کمالات را برای خویش تحقق بخشد.(جن، آیات 1 و 14؛ حجرات، آیه 7؛ بقره، آیه 130)
5. استفاده از معارف و حقایق: کسی که تحت نورانیت رشد قرآنی قرار می گیرد و رشید می شود می تواند از معارف قرآن و حقایق آن بهره مند شده و تحت حکمیت های الهی سبک زندگی مطلوب و مناسبی را داشته باشد.(روم، آیه 53)
6. حق شنوی: از نظر قرآن، هدایت های نورانی قرآن که موجب رشد انسان می شود، بستری مناسب برای حق شنوی انسان ایجاد می کند و شخص بر خلاف هدایت های الهی سخن نمی گوید و مجادله نمی کند؛ زیرا حق را شناخته و آن را می پذیرد.(همان)
7. حق پذیری: شکی نیست که حق شنوی به معنای حقیقی آن، همان حق پذیری است؛ زیرا وقتی کسی به دیگری می گوید، حرفم را بشنو! به معنای قبول و پذیرش سخن و عقیده ای است که از طریق سخن القا شده است. پس کسی که نسبت به هدایت های قرآن حرف شنوی دارد، آن را می پذیرد و حقی که قرآن القا می کند، قبول می نماید و بر اساس آن عمل می کند.(همان؛ التفسير المنير، ج 21، ص 111)
8. درک صحیح: قلب مرکز ادراکات خوب و گرایشهای نیک است، به طوری که اگر قلب انسان مختوم یا مطبوع باشد، از چنین توان ادراکی بلکه گرایشی نیز محروم است.(اعراف، آیه 179؛ شمس، آیات 7 تا 10) از نظر قرآن، کسی که بخواهد رشید شود و تعقل و تفکر صحیح داشته باشد، می بایست از نور قرآن بهره مند باشد؛ زیرا قرآن موجب می شود تا فطرت و هدایت های آنان هم چنان فروزان باقی بماند و به رشد و بلوغ کامل برسد و این گونه درک صحیح و گرایش درست نسبت به حقایق و خوبی ها و نیکی ها خواهد داشت؛ اما کسی که مومن به قرآن نیست و بدان عمل نمی کند از چنین درک و گرایشی محروم خواهد بود.(نمل، آیات 80 و 81)
9. رنگ خدایی: از نظر قرآن، رنگ خدایی و متاله و خدایی شدن، در رهن عمل به فلسفه و سبک زندگی است که قرآن برای انسان معرفی کرده است؛ زیرا خدایی که اوج صفات خویش را در کلام الله به نمایش گذاشته و مردم را به آموزش در کلاس «ربک الاکرم» با قرائت نبوی در آورده است: اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ(علق، آیه 3) ، آنان را به جایگاه و مقام و منزلتی می کشاند که همه صفات الهی را به خود گرفته و آن را ظهور و تجلی داده اند.(بقره، آیات 136 و 138)
10. سبقت در کار خیر: شکی نیست که انسانی که در مقام مکارم اخلاقی قرار می گیرد، در هر کار خیری پیشتاز و از «السابقون السابقون» خواهد بود؛ زیرا مقتضای متاله و خدایی شدن چیزی جز این نیست؛ چرا که خدا در هر کار خیر پیشتاز و بندگان متاله اش نیز چنین هستند.(مومنون، آیات 58 و 61)
11. سلامت: از نظر قرآن، کسی که در دژ استوار قرآن در می آید ، تحت اسم السلام در می آید. بر این است از همه جهات و ابعاد در سلامت خواهد بود. این گونه است که از رحمت خاص الهی سود می برد و از سعادت کامل و مطلق در دنیا و آخرت برخوردار می شود و اشتباه برخاسته از جهل عقلی و عملی خویش را به عنایت الهی جبران می کند.(انعام، آیه 54) شکی نیست که سلامت اعم و فراگیر تر و کامل تر از امنیت که انسان با ورود به دژ و قلعه ای به دست می آورد.
12. نعمت های مادی و معنوی: از نظر قرآن، بهره مندی از نعمت های معنوی و مادی و نیز آسمانی و زمینی در گرو و رهن ایمان و عمل به قرآن و اقامه آن در خود و اجتماع است؛ یعنی کسی که به کتب آسمانی از تورات و انجیل و قرآن عمل می کند، خود را از نعمت های کامل و فراوان بهره مند می سازد.(مائده، آیه 66) این سخن همان چیزی است که در روایات یحیی بن زکریا بیان شده است.
13. برکت الهی: بهره مندی از برکات الهی در رهن و گرو ایمان و عمل به قرآن است؛ زیرا ذات قرآن «مبارک» است و برکات آن برای بهره مندان از آن روشن است.(انعام، آیه 92)
14. حفاظت بر نماز: از نظر قرآن، دست یابی به مقام ومنزلت نمازگزارانی که بر نماز محافظت می کنند، برای کسانی است که به قرآن ایمان دارند.(همان) شکی نیست که محافظت بر نماز انسان را دارای مسئولیت پذیری می کند و حفاظ از خود و دیگران را اصالت می بخشد. پس اهل قرآن که اهل محافظت بر نماز هستند، اهل حفاظت از دیگران نیز هستند و سعی می کنند آنان را مورد حمایت و حفاظت خویش در آورند.
15. مقام شاهدان: از نظر قرآن، مقام شاهدان که در قیامت به شهادت اعمال دیگران قیام می کنند، مقامی بس بزرگ است که اهل قرآن و عاملان بدان به آن مقام می رسند.(مائده، آیه 83)
16. مقام صابران: دست یابی به مقام صابران که از نعمت های خاص الهی در دنیا و آخرت بهره مند می شوند و بشارت های الهی برایشان است، در رهن ایمان و عمل به قرآن است.(قصص، ایات 51 تا 54؛ بقره، آیات 155 تا 157)
17. مقام صالحان: از نظر قرآن صالحان وارثان زمین هستند.(انبیاء، آیه 105) کسانی به این مقام دست می یابند که به قرآن ایمان داشته باشند و بر اساس آن عمل نمایند. البته مقامی که اهل قرآن به آن می رسند به گونه ای است که صالح بودن قوام ذاتی و مقوم ذات آنان می شود و جز صلاح و صلح از ایشان بازتاب نمی تابد.(مائده، آیات 83 و84)
18. مقام محسنان: مقام محسنان که احسان عفوی(بقره، آیه 237) و احسان اکرامی(حشر، آیه 9)، مقوم ذات و ملکه وجودی آنان شده و شاکله شخصیتی آنان را شکل می دهد، در رهن ایمان و عمل به قرآن است. از نظر قرآن، کسانی که اهل ایمان و عمل به قرآن هستند، کسانی هستند که مکارم اخلاقی را در خود تجلی داده و آن را ملکه و مقوم ذات خویش ساخته اند.(مائده، آیات 82 تا 85)

شکی نیست که از نظر آموزه های وحیانی قرآن، اعتقاد به «لا اله الا الله» حصن و دژ استوار الهی است؛ چنان که در برخی از روایات آمده است: کَلِمَةُ لا إلهَ إلّا اللّهُ حِصنی فَمَن دَخَلَ حِصنی اَمِنَ مِن عَذابی بِشُروطِها وَ أنَا مِن شُروطِها؛ کلام لا إلهَ إلّا اللّهُ ؛ یعنی هیچ معبودی بجز الله نیست، دژ و حصار من (خدا) استپس هر کس به دژ و حصار من داخل شود از عذاب من امنیت خواهد یافت، و این شروطی دارد و من (علی بن موسی الرّضا) یکی از آن شرط‌ ها هستم.( بحارالانوار، ج ۴۹، ص ۱۲۶، ح ۳؛ از کشف الغمه، ج ۳، ص ۱۴۴- ۱۴۵؛ بحارالانوار، جلد ۴۹، ص ۱۲۳، ح ۴، از عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۳۵.)

پس ولایت اهل بیت(ع) در کنار لا اله الا الله، دژ استوار الهی است؛ ولی شکی نیست که اعتقادی که موجب فلاح و رستگاری بشر می شود، همان اعتقادی است که بر اساس آموزه های وحیانی قرآن شکل گرفته است؛ زیرا هر کسی تصویری از اسلام و حقیقت صفات الهی و اهداف و فلسفه خلقت و اسلام و مانند آن دارد که اگر برخاسته از آموزه های وحیانی قرآن نباشد، هیچ فایده ای ندارد؛ پس زمانی انسان رستگار می شود و در دژ استوار در می آید که به کتاب الله و عترت(ع) ایمان داشته و بر اساس آن عمل کند؛ چنان که در حدیث ثقلین بر اساس آیه 3 سوره مائده و 59 سوره نساء و آیات دیگر بیان شده است: إِنِّى تَارِكٌ فِيكُمُ الثِّقْلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِى أَهْلَ بَيْتِى وَ إِنَّهُمَا لَمْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَىَّ الْحَوْضَ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهما لَنْ تَضِلُّوا»(الاحتجاج، ج 2، ص 450؛ جهت اطّلاع از سایر مصادر روايت ر.ك: بحار الأنوار، ج 23، ص 106تا 152 و إحقاق الحق و إزهاق الباطل و ملحقّات آن، ج 9، ص 309 تا 375)