صله‌رحم، سنتی پسندیده اما با شرایطش

سنت‌هایی که ما در زندگی داریم به چند دسته تقسیم می‌شوند. برخی از اینها ریشه عقلانی یا عقلایی دارد؛ برخی ریشه تاریخی دارد و برخی دیگر ریشه خرافی که البته ممکن است در سابق یک ریشه عقلایی برای آن یافت ولی الان دیگر این‌گونه نیست.

تنها سنت‌هایی پذیرفتنی است که عقلانی و عقلایی باشد که از آن جمله می‌توان به سنت‌های شرعی اشاره کرد که عقل آن را تایید می‌کند؛ زیرا آن را مطابق خود و فطرت سالم می‌بیند و یا آنکه می‌گوید این سنت شرعی ضد عقل نیست بلکه فراتر از عقل است مثل اینکه قیامت و غیبی که پیامبران گفته‌اند می‌پذیریم و نماز را به شکلی خاص می‌خوانیم، زیرا عقل آمده است و پیامبر را تایید کرده و معجزه آمده آن را در این شخص اثبات کرده است؛ حالا وقتی سخنی می‌گوید که ضد عقل نیست، بلکه فراتر از عقل است آن را می‌پذیریم؛ اما وقتی یک سنت این‌گونه نیست یا یک سنت تاریخی است یا یک سنت خرافی.
درباره سنت‌های تاریخی مانند سنتی که برای بزرگداشت یک رخداد عظیم تاریخی انجام می‌دهیم تا یاد و خاطره آن کار عظیم، در نسل‌ها بماند و یا سنتی از یک قوم و قبیله‌ای باقی باشد، این سنت‌ها به دلیل اینکه عقل و عرف عقلا‌ آن را تایید می‌کند، قابل پذیرش است.
اما سنت‌های خرافی که شاید در گذشته یک ریشه عقلایی داشته‌ ولی الان ندارد، نمی‌بایست پذیرفته شده و برای آن ارزشی قائل شد. مثلا در گذشته باور این بود که هنگام ماه گرفتگی، حیوانی آن را بلعیده و باید باتیراندازی و سر و صدا آن حیوان را ترساند تا ماه را آزاد کند، این باور موجب شد تا اعمالی انجام شود که از آن جمله سنت تشت زدن و هیاهو کردن در هنگام خسوف است. الان اگر کسی این کار را انجام دهد، عملی خرافی انجام داده است.
برخی از مردم سنت‌هایی را بنا می‌گذارند که از آنها به سنت‌های نیک تعبیر می‌شود. این سنت‌های نیک را که عقلانی و عقلایی است، دیگران انجام می‌دهند و خیرش به پایه‌گذاران آنها نیز می‌رسد؛ مثل سنت خانه تکانی، سنت دید و بازدید اقوام در روزهای شادی، سنت همدردی با خویشان در هنگام مصیبت. اما برخی از سنت‌ها سنت بدی است که تکرار آن جز مشکل و غم برای مردم ثمره‌ای ندارد. مثلا سنت ترقه انداختن در روزهای شادی در جلوی پای دیگران و ترساندن ایشان، به جای ترقه پرتاب کردن به آسمان و نورانی کردن آن. کسی که این سنت بد را پایه‌گذاری و ترویج کرده تا زمانی که دیگران تقلید می‌کنند و وحشت می‌اندازند و خسارت وار می‌سازند، مقصر است و باید در دنیا و آخرت پاسخگو باشد.
دید و بازدید، سنتی قرآنی
سنت دید و بازدید اقوام از سنت‌های اسلامی و قرآنی است. خداوند در آیاتی از جمله آیه 27 سوره بقره و آیات 21 و 25 سوره رعد از صله کردن به‌عنوان یک میثاق و پیمان الهی یاد می‌کند و از مردم می‌خواهد که این پیمان را قطع نکنند. در روایات آمده است که صله‌رحم حتی با سلام گفتن و مانند آن موجب افزایش عمر، آبادانی شهرها، برکت در اقتصاد و رزق خصوصی و عمومی مردم می‌شود و محبت و آرامش را به مردم هدیه می‌کند. در این رابطه می‌توان به صفحه 447 جلد 4 اصول کافی ترجمه کمره‌ای و منابع دیگر مراجعه کرد که به آثار و برکات صله رحم توجه داده است.
اما برخی‌ها همین سنت خوب را با اموری همراه می‌کنند که نه تنها دیگر سنت حسنه نیست بلکه یک سنت آزاردهنده است. اینکه کسی برای یک دید و بازدید، دیگران را به زحمت بیندازد و یا خود و خانواده‌اش را در مضیقه مالی قرار دهد تا یک مهمانی بگیرد و براساس چشم و هم‌چشمی میان دختر‌خاله‌ها و خواهرها و برادرها رقابت ناسالمی ایجاد کند، این دیگر یک صله‌رحم مفید و سالم نیست، بلکه خود یک مصیبتی است که باید از آن رهایی یافت. البته از نظر اسلام مهمانی دادن به ویژه برای خویشان بسیار خوب و مبارک است، ولی نه این‌که این موجب شود یا به طور کامل ریشه صله‌رحم زده شود و به سبب ایجاد هزینه‌های مالی سنگین برخی بهای ارزشی صله‌رحم را به لقای آن ببخشند و دیگر قید هر چه دید و بازدید با خویشان است را بزنند.
رقابت سادگی در دید و بازدیدها
غرولند کردن برخی از زنان پس از بازدید از خانه خویشان همسر یا مانند آن و سرکوفت زدن به اینکه خانه‌اش را با چه چیزهایی تزئین کرده و یا غیبت کردن و داستان‌گویی در حین صله‌رحم از دیگران و پس از صله‌رحم از میزبان و مانند آن از جمله آفت‌هایی است که این سنت را از نیک بودن بیرون می‌برد و به یک آفت برای گناه و چشم و هم‌چشمی و فروپاشی خانواده‌ها تبدیل می‌کند.
هرچه در این دید و بازدیدها سادگی و صفا بیشتر رعایت شود به همان میزان آثار و برکات آن نیز بیشتر خواهد بود به ویژه اگر این صله‌رحم موجب شود تا کار و یا سخن نیکی را یاد بگیریم و از مشکلات یکدیگر و امکان برطرف کردن به دست خودمان یا خویشان دیگر آگاه شویم و باری از دوش دیگری برداریم.
در روایات اسلامی که درباره صله‌رحم و نیز مهمان شدن و میزبانی کردن آمده می‌توان آداب اسلامی صله‌رحم را آموخت و دانست که چرا این سنت زیبای اسلامی در گذشته عامل انسجام اجتماعی، تعاون، محبت، آبادانی خانه‌ها و شهرها، آرامش روحی و روانی، افزایش برکت و عمر و مانند آن بود ولی الان به یک مشکل برای برخی از خانواده‌ها تبدیل شده است. اگر آداب و سنت‌های اسلامی صله‌رحم و دید و بازدید و حدود و ثغور آن را یاد می‌گرفتیم هم از مشکلات می‌رستیم و هم می‌توانستیم از برکات آن استفاده کنیم.