اجتماعیاخلاقی - تربیتیفرهنگیمعارف قرآنیمقالات

مردم دوستي در سنت و سيره

samamos-comبررسي نوعدوستي در آموزه هاي عقلاني و ديني

در مقاله حاضر نويسنده به برخي آموزه هاي عقلي و ديني پيرامون ضرورت دوستي با مردم و نوعدوستي اشاره كرده راههاي تقويت اين نوعدوستي را تشريح نموده است كه با هم آن را از نظر مي گذرانيم.

نوع دوستی، گرایش طبیعی

شايد يكي از زيباترين اصطلاحات در ادبيات جهان، نوعدوستي باشد. نوعدوستي انگيزه همدردي با ديگران را در انسان بوجود مي آورد همراهي و همدلي آنان را سبب مي شود.

تاثير اين واژگان در ادبيات و گفتمان جهاني تا آن اندازه است كه بسياري از سياستمداران جهان براي دست يابي به اهداف خود و تسلط بر افكار و قلوب جهانيان در يك جنگ نرم از آن به عنوان سلاحي كارآمد و بي هزينه بهره مي گيرند؛ چرا كه مسايلي چون حقوق بشر، آزادي، برابري و برادري و مانند آن كه در جنگ نرم مهم ترين و كارآمدترين سلاح است، تحت مقوله نوعدوستي معنا مي يابد.

به سخن ديگر، نوعدوستي و مردم دوستي در ذات انسان نهفته است و آدمي به هر دليلي به طور طبيعي گرايش به هم نوع دارد و در جنگ هم نوع و طبيعت همواره بي توجه به نژاد، زبان، فرهنگ، دين و مذهب به ياري همنوع مي شتابد.

البته شايد وجود نزاعها و درگيري ها در گوشه جهان شما را به انديشه فروبرد كه اگر خصلت و طبيعت آدمي اين گونه است، چرا اين همه جنگ و كشتار در جهان به وقوع مي پيوندند؟ در پاسخ بايد به اين مطلب توجه داشت كه تضاد منافع عامل بسياري از جنگ ها و كشتارهاست. انسان ها در برابر طبيعت با هم متحد هستند؛ چون منافع ايشان اين گونه اقتضا مي كند كه پشتيبان يك ديگر باشند، اما هر گاه دشمن غير همنوع شكست خورد، آن خاستگاه هاي ديگري از اين قبيل، به جنگ هم مي روند بدين ترتيب هم نوع دوستي به كناري مي رود و جاي آن را جنگ و كشتار مي گيرد.

عقل و فطرت، خاستگاه نوعدوستي

با اين همه، اگر انسان ها هواهاي نفساني را به كنار نهند و به جاي وسوسه هاي شيطاني و هواهاي نفساني، فطرت و عقل خود را معيار داوري و سنجش قرار دهند، اين دو، حكم به نوعدوستي مي كند و اختلافات از هر نوعي را امري ناپسند مي شمارد، چرا كه آن را سد راه پيشرفت فردي و جمعي بر مي شمارد. به اين معنا كه حتي اگر شخص بخواهد به منافع بيش تري دست يابد، تحصيل آن از طريق تعاون، شدني تر و امكان پذيرتر است؛ زيرا رقابتي كه بوي خون و خشونت بدهد، هرگز به پايان نمي رسد و بار كژي است كه به منزل و مقصد نرسد؛ چرا كه خشونت ، زاده خشونت است و هزينه هاي گزافي بر شخص و جامعه تحميل مي كند و در يك حساب سرانگشتي همواره اختلاف و خشونت، موجب زيان و ضرر حتي براي طرف برنده نزاع و درگيري است. از اين رو خداوند بر تعاون بر نيكي و تقوا تاكيد مي كند؛ چرا كه اين دو را عامل اساسي در رشد و پيشرفت همگاني بشر بر مي شمارد كه آسايش و آرامش عمومي را موجب مي شود.

پيامبر گرامي (ص) درباره نقش عقل در ايجاد نوعدوستي و محبت با مردم مي فرمايد: راس العقل بعدالايمان، التودد الي الناس؛ ريشه و راس عقل پس از ايمان، دوستي با مردم است. (بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 1، ص 131) به اين معنا كه اگر بخواهيم عقل را همچون انساني فرض كنيم، ايمان و دوستي با مردم درمقام سر آن مي باشد. بنابر اين، عقل هر كسي را بايد با توجه به ميزان ايمان و نوعدوستي وي سنجيد و ارزيابي كرد. پس اگر كسي اهل ايمان نيست و يا سست ايمان است و يا كسي كه نوعدوستي در وجود او ريشه ندارد و يا نوعدوستي در او سست و ضعيف مي باشد، بايد در عقل او شك كرد.

اين بدان معناست كه عقل انساني به طور طبيعي و فطري به دو امر مهم كه نشانه عقل است، فرمان مي دهد و آن ايمان و نوعدوستي است.

امام صادق(ع) از پيامبر گرامي(ص) نقل مي كند كه فرمود: التودد الي الناس، نصف العقل؛ دوستي با مردم نيمي از عقل است. (وسايل الشيعه، حر عاملي، ج8، ص 434) در اين روايت نيز براي عقل و خرد دو مقوم برمي شمارد كه يكي از آن نوعدوستي است. با توجه به روايت پيشين مي توان گفت كه نيم ديگر عقل همان ايمان مي باشد. بنابراين، نشانه عقل و خرد در كسي را بايد در همان ايمان و نوعدوستي وي جست و كسي كه از ايمان و نوعدوستي بي بهره است، در حقيقت بي بهره از عقل و خرد و انسان سفيه است.

راه هاي تقويت نوعدوستي

اكنون اين پرسش مطرح مي شود كه چگونه مي توان عقل و خرد را در خود با نوعدوستي تقويت كرد و از تاثير وسوسه هاي شيطاني و هواهاي نفساني رهايي يافت و از جنگ و نزاع در امان ماند؟

از سنت و سيره معصومان(ع) كه الگوهاي زندگي بهتر و برتر هستند، چنين برمي آيد كه بايد به اموري توجه يافت كه موجبات انس و تاليف قلوب مي شود؛ چرا كه انس هر انساني با انسان ديگر، محبت را در دل ها زنده مي كند و همين آشنايي موجبات تاليف قلوب و همدلي و در نهايت همراهي و همكاري ها را تحقق مي بخشد. اميرمؤمنان علي(ع) براي تقويت نوعدوستي در ميان مردم سفارش مي كند كه به ايجاد رابطه و بخشش به عنوان دو عامل مهم در تقويت نوعدوستي توجه ويژه اي مبذول شود. آن حضرت(ع) در هنگام شهادت به فرزندان خويش چنين سفارش مي فرمايد: عليكم بالتواصل و التباذل و اياكم و التدابر و التقاطع؛ همواره ملازم رابطه با يكديگر و بذل و بخشش دو سويه باشيد و از قطع رابطه ها و پشت كردن به يكديگر پرهيز كنيد. (بحارالانوار، ج74، ص 400)

امام صادق(ع) نيز در اين باره سفارش مي كند كه با يكديگر رابطه داشته باشيد و به يكديگر نيكي و محبت و مهرباني كنيد. (همان، ص 401) آن حضرت بر چهار چيز يعني حفظ روابط (تواصلوا)، نيكي به يكديگر (تباروا)، مرحمت و معاطفت به عنوان عوامل تاثيرگذار در تقويت بنيادهاي نوعدوستي تاكيد مي كند.

از ديگر عوامل تاثيرگذار، ايجاد آشنايي و حمايت حقوقي و مالي از افراد جامعه است. اگر كسي اين گونه با ديگران برخورد كند، محبت و مهر خود را در دل هاي ايشان و محبت و مهر آنان را در دل خود مي افروزد. امام موسي بن جعفر(ع) از پدرانش نقل مي كند كه پيامبر خدا(ص) فرمود: هرگاه يكي از شما برادر نوعي خود را دوست داشته باشد، بايد از نام پدر و قبيله و عشيره او بپرسد؛ زيرا اين از حقوق واجب به شمار مي رود. اخوت و برادري حقيقي آن است كه از برادرش در اين باره بپرسد و آشنايي به دست آورد وگرنه اگر از اين امور نپرسد معرفت و شناختي احمقانه است. (همان، ص 179)

از اين روايت اين معنا به دست مي آيد كه ايجاد رابطه با شناخت اسمي عامل مهمي در ايجاد مهر و محبت برادري و نيز نوعدوستي در ميان مردم است و اصولا عقل، اين روش را مي پسندد و اگر كسي از اين روش بهره نگيرد در حقيقت انسان بي خرد و احمقي است.

از ديگر عوامل تاثيرگذار، اعلان عشق و محبت به ديگري است. اگر انسان كسي را دوست دارد اين مطلب را به او اعلام كند تا محبت در ميان آنان افزايش يابد. پيامبر گرامي(ص) مي فرمايد: هرگاه يكي از شما برادر و همنوع خود را دوست مي دارد، بايد به او اعلام كند؛ زيرا اين بيان و اعلام، بيشتر مايه بقاي الفت و استواري محبت مي شود. (نهج الفصاحه، ج2، ص26)

امام صادق(ع) نيز بر اين معنا تاكيد مي كند و مي فرمايد: هرگاه شخصي را دوست داشته باشي او را از دوستي خود آگاه كن؛ زيرا اين بيشتر مايه استواري و استحكام محبت در ميان شما مي شود. (وسايل الشيعه، ج8، ص 435)

اصولا توجه و اهتمام به ديگري موجب مي شود، تا دوستي و محبت در ميان آدمي پديد آيد. اين كه شخص از نامش و نام پدرش و مانند آن مي پرسد و يا به كارهايش توجه نشان مي دهد و از همراهي با او اعلام خشنودي مي كند، موجب مي شود تا اين عطف توجه، محبت را در دل او و طرف ديگر ايجاد كرده و يا بيفزايد. از اين رو اميرمؤمنان(ع) سفارش مي كند كه براي جلب محبت، به ديگران توجه و تعاطف داشته باشيم: من تألف الناس، احبوه؛ اگر با مردم الفت و مهرباني كنيم محبت ايشان را سبب مي شويم. (غرر الحكم، ص622)

چنان كه گذشت، تواصل و پايداري در رابطه ها و تكرار آن از عوامل تقويت نوعدوستي و محبت ميان مردم است. حضرت اميرمؤمنان(ع) بر همين اساس است كه ديدار دوست را مايه روشني چشم بر مي شمارد (الاثنا عشريه، ص 20) تا اين گونه بيان كند كه آدمي با دوست خود بايد ديد و بازديدهايش را تجديد كند تا دل ها و چشم ها روشن شود و مهر و محبت استوار و پايدار گردد. در اين ديد و بازديدها لازم است كه شخص سخنان نيك بر زبان آورد و براي ديگري دعاي خير كند (بحارالانوار، ج74، ص 355)

براي ايجاد تأليف قلوب، انسان بايد تواضع و فروتني را رفيق خود قرار دهد و همواره با فروتني به استقبال ايجاد محبت و مهر رود. در سيره پيامبر(ص) است كه آن حضرت(ص) همواره بر ديگران در سلام پيشدستي مي كردند و هنگامي كه با كسي مصافحه مي كردند دست خود را آنقدر نگه مي داشتند تا آن كه آن مرد دستش را از دست رسول خدا جدا مي كرد.(همان،ص500)

از اين رو امام صادق(ع) از اميرمؤمنان علي(ع) نقل مي كند كه فرموده است: مومن مردي است كه انس مي گيرد و اگر كسي نه انس بگيرد و نه ديگران با او انس بگيرند، در چنين شخصي خيري نيست. (بحارالانوار، ج71، ص381)

اين بدان معناست كه اصولا انسان مومن و سالم و عاقل كسي است كه با ديگران انس مي گيرد و به ديگران محبت و مهر مي ورزد و به هم، نوعدوستي و علاقه دارد؛ چرا كه بايد همانند پيامبرش(ص)، رحمت براي جهانيان باشد و براي رسيدن مردم به كمال و رهايي از خسران، خودش را حتي در رنج افكند، چنان كه پيامبر(ص) اين گونه بود و در اين راه چنان رفت كه خداوند وي را توصيه مي كند كه كمتر خود را بيازارد.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

1 دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا