بسم الله الرحمن الرحیم
رباخواری یکی از روش های ناسالم در ساحت امور اقتصادی و فعالیت های آن است. رباخواری روشی بر خلاف عدالت اقتصادی و از مصادیق بارز ظلم و اجحاف است که در حق دیگران انجام می شود. از نظر آموزه های وحیانی قرآن، رباخواری اقتصاد را از درون چون خوره می خورد و اساس و قوام اقتصاد و روابط سالم اجتماعی را نابود می کند و تباهی امت ها را به دنبال می آورد.
از نظر قرآن، ربای معاملی یا قرضی به سبب آثار زیانبار بر امت ها از مصادیق محاربه با خدا است. بنابراین، کسی که رباخواری می کند اعلامیه رسمی داده که به جنگ خدا رفته است. بنابراین، چنین شخصی می بایست در انتظار عذاب های شدید الهی در دنیا و آخرت باشد.
نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن، برخی از مهم ترین آثار زیانبار رباخواری را تبیین کرده است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
ربا، زیادت و افزایش خلاف عدالت
عدالت به معنای قرار دادن هر چیزی در مکان حقی است که خدا برای آن چیز قرار داده است؛ زیرا خدا بر اساس مشیت حکیمانه اشیاء و چیزها را آفریده و برای آن جایی مشخص و معین نموده که بتواند ماموریت الهی خویش را انجام دهد و به کمالات بایسته و شایسته خویش دست یابد یا آن را صیانت و حفظ کند. بنابراین، وقتی ما از عدالت سخن می گوییم، ناظر به مشیت حکیمانه هر چیزی است که خدا به عنوان حق مطلق بیان کرده است؛ زیرا خدا حق مطلق و منشاء و خاستگاه هر حقی است.(فصلت، آیه 53)
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ربای معاملی که در کیل و وزن خودش را نشان می دهد یا ربای قرضی که دو درهم برای یک درهم طلب می شود، از مصادیق ظلم و بی عدالتی است؛ زیرا رباخواری بر خلاف «بیع» است که سودی که در آن به دست می آید، سود مرضی الطرفین است که در چارچوب عدالت الهی سامان یافته است؛ بنابراین، از نظر آموزه های وحیانی قرآن، هر زیادتی در معامله به معنای حلال و طیب نیست که با عدالت همخوانی داشته باشد. زیادت در ربای معاملی و قرضی از این دست زیادت حرام است؛ زیرا بر اساس خروج از عدالت و در چارچوب ظلم سامان یافته است.
از نظر قرآن، اقتصاد قوام اجتماع است؛ زیرا مردم زمانی اجتماع را شکل می بخشند تا در سایه تعاملات متقابل و بده و بستان سعادت خویش را با مولفه های و عناصر آن از آسایش و آرامش تامین کنند. بنابراین، یکی از اساسی ترین مقومات اجتماع را می بایست اقتصاد یا همان مال تعریف کرد(نساء، آیه 5)؛ زیرا مال تامین کننده آسایش و رفاهی است که بدن و تن انسان بدان نیاز دارد و جزو ضروریات ابتدایی بشر است.
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، تعاملات اقتصادی مردم همانند دیگر امور می بایست در چارچوب عدالتی باشد که خدا برای هر چیزی به عنوان «حق» تعریف کرده است. از نظر قرآن، رباخواری روشی در ساحت اقتصادی است که خارج از چارچوب حق و عدالت است. از همین روست که آن را حرام دانسته و گناهی عظیم در حد محاربه با خود تعریف کرده و از مومنان خواسته از آن اجتناب کنند تا به عنوان مومنان شناخته شده و به رستگاری ابدی برسند.(بقره، آیات 257 تا 279؛ آل عمران، آیات 130 تا 132)
از نظر قرآن مومنان به سبب ایمان به خدا و شرایع الهی و تقوای فطری و تشریعی و ترس از قیامت و عذاب دوزخ از رباخواری اجتناب می کنند و خود را هرگز مالک مال ربوی نمی دانند(همان)، اما کافران و مشرکان و مانند آنها به رباخواری رو می آورند و آن را در ساحت اقتصادی به عنوان روشی اقتصادی به کار می گیرند و به ثروت اندوزی می پردازند.(همان)
بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، اگر مسلمانی به رباخواری گرایش یابد باید بداند که تحت تصرفات شیطانی قرار گرفته است و این شیطان است که او را به این امر تشویق و ترغیب می کند تا او را به دوزخ بکشاند.(همان)
بررسی های علمی و میدانی نشان می دهد چگونه رباخواری اقتصاد را از درون چون موریانه می خورد و به جای پیشرفت و رشد اقتصادی موجب نابودی آن می شود. این در حالی است که رباخوار بر این باور است که رباخواری او را به «ربوه» و بلندی می رساند و بر میزان دارایی او می افزاید.
البته از نظر قرآن، رباخواری نه تنها در ساحت اقتصادی تاثیر منفی و زیانبار به جا می گذارد و به سبب ظلم اقتصادی، کارکرد مال از دست می رود و آسایش فردی و اجتماعی از دست می رود، بلکه حتی در ساحت روانی نیز آثار مخرب و زیانباری دارد تا جایی که رباخواران از نظر روانی دچار نوعی آشفتگی می شوند و شیطان بر روان آنان تاثیر منفی به جا می گذارد.(بقره، آیه 257) پس رباخواری سلامت و استوا و اعتدال فطری رباخوار را تهدید می کند و او را به سوی دفن و دسیسه فطرت سوق داده و شیطان و جنون را بر نفس او مسلط می کند و گرفتار عدم تعادل رفتاری و روانی می سازد؛ زیرا اصولا گناهان و فجور و دریدگی نسبت به قوانین و سنت های الهی حاکم بر هستی جان و جامعه و جهان این گونه است.(همان؛ شمس، آیات 7 تا 10)
آثار اخروی رباخواری
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، رباخواری آثار اخروی دارد. پس حتی اگر شخص هیچ اعتقادی به آخرت نداشته باشد، این گونه نیست که عدم اعتقاد او را در امنیت از این آثار زیانبار کند؛ زیرا جهل نسبت به خمر بودن نوشیدنی موجب نمی شود تا شخص مست نشود و تعادل رفتاری خویش را از دست ندهد؛ زیرا نوشیدن خمر و شراب الکلی موجب می شود تا عقل در پرده برود و شخص نتواند از عقل خویش بهره گیرد و این گونه است که مستانه رفتار می کند و ناتوان از ایجاد تعادل کلامی و رفتاری می شود. بنابراین، رباخواری خواسته و ناخواسته پیامدهایی دارد که در دنیا و آخرت خود را نشان می دهد.
از نظر قرآن، از مهم ترین آثار رباخواری می بایست به عذاب دردناک دوزخ و جاودانگی در آتش آن اشاره کرد که شخص رباخوار به سبب محاربه با خدا از آن رهایی نخواهد داشت.(بقره، آیه 257؛ نساء، آیه 161؛ آل عمران، آیات 130 و 131) پس رباخوار هرگز رنگ رستگاری را نخواهد دید و در آتش دوزخ جاودانه خواهد ماند.
آثار دنیوی رباخواری
از نظر آموزه های قرآنی، رباخواری آثار و پیامدهایی در دنیا دارد که شامل امور زیر است:
- گناهکاری: از نظر قرآن، رباخوار گناهکار است؛ زیرا بر خلاف احکام شرایع اسلامی عمل کرده و به خود اجازه داده تا خدا و احکامش را نادیده بگیرد.(بقره، آیه 267)
- کفرگرایی: رباخوار نسبت به احکام شرایع اسلامی کافر است و حتی اگر مدعی اسلام به شرایع باشد، از نظر قرآن، چنین شخصی کافر است و مدعی اسلام و ایمان.(آل عمران، آیات 130 و 131) پس از نظر قرآن کسی که حکم ربا را می داند و به آن عمل می کند و استمرار و تداوم آن را دارد، گرفتار کفر به خدا و اسلام است.
- کفران گرایی: هم چنین رباخوار انسانی ناسپاس است که به جای شکر نعمت و استفاده درست از مال و ثروت، با معاملات ربوی و قرضی کفران نعمت کرده است.(بقره، آیه 267؛ مجمع البیان، ج 1 و 2، ص 672)
- بی برکتی: رباخوار دنبال افزایش مال و ثروت خویش به زیادت ربوی اقدام می کند؛ در حالی که از نظر قرآن، رباخوار به حقیقت به چنین زیادت حقیقی نمی رسد؛ زیرا انباشت ثروت به معنای بهره مندی از آن نیست، بلکه گرفتار بی برکتی می شود و مالش برکت ندارد و هیچ سودی حقیقی از آن نمی برد؛ در حالی که حلال خوار هماره از برکت الهی بهره مند است؛ زیرا خدا در خرید و فروش برکت قرار می دهد، ولی برکت را از مال ربوی می برد و آن را در محاق فرو می کشد.(بقره، آیه 276؛ روم، آیه 39)
- عدم اعتدال و تعادل: رباخوار چون از دایره عدالت خارج شده، اعتدالی در امر اقتصادی ندارد و از عدم تعادل روانی نیز رنج می برد. چنین شخصی در رفتارهای خویش هم چون کسی است که با وحشت از گور بر می خیزد و گرفتار شیطنت شیطان شده است.(بقره، آیه 257)
- محاربه با خدا: کسی که رباخواری را با علم و آگاهی به احکام شرعی انجام می دهد، به طور رسمی به جنگ خدا رفته است.(بقره، آیات 278 و 279)
- محاربه با پیامبر(ص): از نظر قرآن این محاربه با خدا در ساحت زندگی دنیوی و اجتماعی در قالب محاربه با پیامبر(ص) به عنوان حاکم و ولی الله نیز است.(همان) بنابراین، می بایست منتظر پیامدهای حقوقی و اجتماعی و سیاسی آن باشد.
- جرم دشمنی و استحقاق قتل: از نظر قرآن، رباخواری نه تنها گناه است که می بایست در آخرت کیفر آن را بچشد، بلکه از مصادیق جرم است که حدود الهی حتی قتل در صورت استمرار و تداوم در رباخواری بر او بار می شود(بقره، آیه 279)؛ زیرا کسی که به جنگ خدا و پیامبر(ص) رفته و علیه حاکم عمل می کند، شمشیر را از رو بسته است و همانند محاربان کشته و به قتل می رسد.(مجمع البیان، ج 1 و 2، ص 674)
- محرومیت از رحمت الهی: رباخواران از رحمت الهی محروم هستند و خدا به آنان نظر رحمتی نمی کند، بلکه نظر غضب خواهد کرد؛ زیرا به جنگ خدا و پیامبرش رفته اند.(آل عمران، آیات 130 و 131)
- محرومیت از طیبات: طیبات به هر چیزی گفته می شود که پاک و مناسب با خلقت انسان است و انسان به خوبی می تواند از آن بهره گیرد. در برابر خبیثات و پلیدها قرار دارد که برای انسان مناسب نیست و به او ضرر و زیان مادی و معنوی می رساند. از نظر قرآن، کسی که رباخواری می کند، طیبات را کنار گذاشته و دنبال خبیثات رفته است. بنابراین خویش را از طیبات محروم ساخته است.(نساء، آیات 160 و 161)
