ارکان اسلام از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

تکفیر یکی از مهم ترین پدیده ها در طول تاریخ بشریت است؛ زیرا بسیاری برای حذف و طرد دیگران از تکفیر استفاده می کنند و این گونه با اتهام زنی دروغین شرایطی را فراهم می آورند که به سادگی و آسانی قتل و طرد مخالفان شدنی می شود. امروزه، در همه جوامع بشری، گروه های تکفیری حضوری پر رنگ دارند. البته در میان امت اسلام این امر بسیار پررنگ تر از هر اجتماعی است؛ زیرا دشمنان سوگند خورده اسلام در راستای اسلام هراسی و اسلام ستیزی به این مساله دامن می زنند و با ایجاد گروه های تکفیری چون القاعده و داعش بر آن هستند تا فراتر از مباحث کلامی – علمی، اقدامات عملی حذف مسلمانان از طریق جنگ های فرقه ای و طائفه ای با بهره گیری از ابزارهای تفرقه موجود در متشابهات انجام گیرد.

بر این اساس، شناخت ارکان اسلام از نظر قرآن می تواند حربه های علمی را از دست تکفیرهای خارج سازد؛ زیرا وقتی ارکان اسلام از نظر قرآن دانسته شود، نمی توان معتقدان و مومنان به این ارکان را بیرون از اسلام دانست و آنان را به قتل رساند؛ زیرا از نظر قرآن، معتقدان به این ارکان به عنوان مسلمانان در شرایطی قرار می گیرند که جان و مال و عرض ایشان در امان است.

اسلام، دین کامل و تمام الهی

اسلام از ریشه سلم به معناى انقیاد و گردن نهادن است.(لسان‌العرب، ابن منظور، ذیل واژه سلم) این واژه در قرآن به معناى تسلیم بودن در برابر دین (اراده و فرمان) خداوند که به واسطه پیامبران الهى به انسان‌ها ابلاغ شده آمده است.(المیزان، ج‌3، ص‌120 و 121)

 واژه اسلام پس از بعثت پیامبراکرم (صلى الله علیه وآله) به تدریج در مورد دین و شریعت آن حضرت به‌کار رفته و اکنون همین معنا از آن فهمیده مى‌شود. در این جا، همین معنا اخیر مدّ نظر است؛ همان‌طور که برخى از مفسّران احتمال داده‌اند که مقصود از این اسلام در قرآن، البته در برخى موارد همین معنا است(روح‌المعانى، ج‌3، ص‌172 و 345.)؛ زیرا از نظر قرآن، اسلام نامی برای همه شرایع است که از سوی خدا از طریق و وسائط پیامبران از انبیاء و رسولان در اختیار بشر قرار گرفته است. از همین روست که شرایع دیگر از حضرات نوح، ابراهیم، موسی، عیسی علهیم اسلام همانند شریعت محمد المصطفی صلوات الله و سلامه علیه و آله اجمعین به عنوان اسلام معرفی شده(شوری، آیه 13؛ مائده، آیه 48) و جز اسلام به عنوان دین از سوی خدا دینی دیگر پذیرفتنی نیست.(آل عمران، آیات 19 و 85)

پس از نظر قرآن همه شرایع به عنوان دین اسلام مطرح هستند؛ زیرا اصول مشترک اسلام باور دارند. از همین روست که اهل کتاب به عنوان اهل اسلام معروف هستند.(همان)

با آن که از نظر قرآن همه شرایع به عنوان دین اسلام مطرح هستند، اما در برخی از موارد مراد از اسلام در آیات قرآنی همین شریعت آخرالزمانی است. همین دین اسلام است که حاکمیت جهانی می یابد؛ زیرا این اسلام آخر الزمانی به عنوان دین تمام و کامل(مائده، آیه 3)، ناسخ شرایع پیشین است.(آل عمران، آیات 19 و85؛ توبه، آیه 33)

ارکان سه گانه دین اسلام از نظر قرآن

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، همه پیامبران به اموری دعوت می کردند که ارکان اسلام نامیده می شود. بنابراین، هر کسی این ارکان را معتقد و باور داشته باشد، به عنوان مسلمان شناخته و جان و مال و عرض او در امان خواهد بود و کسی نمی تواند به ادعای آن که مسلمان نیستی به او متعرض شود و جان و مال و عرض او را در خطر افکند. خدا به صراحت می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ كَذَلِكَ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد چون در راه خدا سفر مى ‏كنيد خوب رسيدگى و روشن گیری كنيد، و به كسى كه نزد شما اظهار اسلام مى ‏كند؛ مگوييد: تو مؤمن نيستى تا بدين بهانه متاع زندگى دنيا را بجوييد؛ چرا كه غنيمتهاى فراوان نزد خداست؛ قبلا خودتان نيز همين گونه بوديد و خدا بر شما منت نهاد و مسلمان شدید. پس خوب رسيدگى كنيد و تحقیق کنید كه خدا همواره به آنچه انجام مى‏ دهيد، آگاه است.(نساء، آیه ۹۴)

مهم ترین ارکانی که خدا به عنوان ارکان اسلام بیان کرده عبارتند از:

1. ایمان به خدای یگانه: از نظر آموزه های قرآنی، نخستین و اصلی ترین رکن اسلام، ایمان به توحید و خدای یگانه است. هر کسی به الله ایمان داشته باشد، به مهم ترین رکن اسلام ایمان پیدا کرده است.(بقره، آیه 8؛ صف، آیه 11؛ تغابن، آیه 8)
2. ایمان به پیامبران: دومین رکن اصیل اسلام، ایمان به پیامبران به عنوان فرستادگان الهی است.(حج، آیه 75) به این معنا که خدا از میان بشر افرادی را به عنوان پیامبر انتخاب و به رسالت و پیامبری فرستاده است.(بقره، آیات 136 و 177 و 285)
3. ایمان به آخرت: سومین رکن اصیل اسلام از نظر قرآن، ایمان به آخرت و سرای دیگر است. شخص مسلمان کسی است که افزون بر دنیا به آخرت اعتقاد دارد و آن را به عنوان روز حسابرسی باور دارد.(بقره، آیات 4 و 136 و 137 )

ارکان متفرع از ارکان سه گانه

از نظر قرآن، هر یک از این سه رکن دارای شاخه هایی است که باور به آن ها بسیار مهم است. در حقیقت هر رکنی از این سه رکن اصیل اسلام دارای رکن های مهمی است که سازنده رکن اصلی است.

1. ایمان به غیب: ایمان به توحید و خدای یگانه مرتبط با این رکن است؛ زیرا غیب به اموری گفته می شود که بیرون از عالم شهادت و حواس ما است. از همین روست که عالم را به عالم شهادت و غیب تقسیم کرده اند. بسیاری از مردم به سبب عدم پذیرش روشی غیر از تجربه و حس، به عالم غیب باور ندارند و از همین روست که به خدا و نیز آخرت اعتقادی ندارند. بنابراین، اگر کسی بخواهد مسلمان باشد می بایست به عالم غیب باور داشته باشد تا به خدا و آخرت ایمان داشته باشد؛ زیرا پذیرش خدا و آخرت منوط به پذیرش عالم غیب است؛ هم چنین می توان گفت که پذیرش پیامبری و ایمان به رسالت نیز در گرو پذیرش عالم غیب و ارتباط میان عالم غیب و عالم شهادت است. از همین روست که در آموزه های وحیانی قرآن، پذیرش عالم غیب از مهم ترین ارکان اسلام دانسته شده است.(بقره، آیات 2 و 3 و 285)
2. ایمان به کتب آسمانی و قرآن: از دیگر ارکان اسلام پذیرش ایمان به کتب آسمانی و قرآن است. به این معنا که پذیرش پیامبری ارتباط تنگاتنگی با پذیرش این رکن دارد؛ زیرا پیامبران دارای آموزه هایی وحیانی هستند که شامل معارف هستی شناختی، احکام و قوانین حقوقی و غیر حقوقی، و اخلاق است؛ زیرا پیامبران برای راهنمای مردم به سوی فلسفه و سبک زندگی آمده اند که آنان را برای آخرت آماده می کند. بر این اساس، آنان مجموعه ای معارف و قوانین مکتوبی را از سوی خدا آورده اند که پذیرش آن جزیی از پذیرش اسلام است و از ارکان آن است.(بقره، آیات 4 و 136 و 137 و 177) در همین راستا پذیرش کتب آسمانی از صحف ابراهیم(ع) ، تورات موسی(ع)، انجیل عیسی(ع) و قرآن محمد(ص) از مهم ترین ارکان اسلام خواهد بود.(همان)
3. ایمان به خاتم النبیین(ص): از ارکان ایمان به اسلام این است که با محمد مصطفی(ص) نبوت تشریعی پایان یافته و کسی پس از ایشان به پیامبری از سوی خدا ارسال نمی شود. بنابراین، قرآن به عنوان آخرین کتاب آسمانی به عنوان کامل کننده و تمام کننده دین اسلام از سوی خدا نازل شده است.(احزاب، آیه 40)
4. ایمان به فرشتگان: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، فرشتگان در عالم هستی به عنوان کارگزاران الهی مسئولیت های مهم و اساسی از جمله رسالت از سوی خدا را به عهده دارند. پذیرش و ایمان به این فرشتگان بخشی از پذیرش عالم غیب است. این نوع هستی شناسی و ایمان به آن موجب می شود تا انسان اسباب در هستی را تنها اسباب مادی در نظر نگیرد، بلکه به اسباب غیر محسوسی نیز باور داشته باشد که در عالم تاثیرگذار است. از همین روست که از نظر قرآن، پذیرش عالم غیب از جمله پذیرش و اعتقاد به فرشتگان نقش اساسی در ایمان به خدا و ربوبیت او در هستی دارد، به ویژه یکی از نقش های فرشتگان وساطت میان خدا و پیامبران به عنوان رسولان غیب است.(بقره، آیات 177 و 285؛ نساء، آیه 136)