چيستي همت
همت، عمل قلبي و حالت نفساني در انسان است. اين حالت براي هركسي تحقق نمي يابد؛ زيرا همت، حالتي است كه انسان آگاهانه و از روي قصد به انجام عملي گرايش مي يابد وخواهان تحقق آن مي شود و براي دست يابي به آن باوجود موانع جدي اقدام مي كند.
از اين رو همت را عزم واراده اي قوي در شخص دانسته اند كه هر مقاومت و مانعي را از سر راه برمي دارد و تا رسيدن به هدف و مطلوب، از كار و تلاش باز نمي ايستد.
در تحقق و ايجاد اين حالت به اين نكته بايد توجه داشت كه مؤلفه هاي چندي ازجمله علم و بصيرت در كنار شوق و اراده قوي و عزم جدي لازم است تا همت تحقق يابد؛ زيرا اشخاص داراي همت، كساني هستند كه از بينش و آگاهي خوبي نسبت به موضوع برخوردار بوده و از موانع تحقق و دست يابي آن آگاهي دارند و با قصد و علم مي كوشند تا آن چه مطلوب است را با كار و تلاش به دست آورند.
البته درجات همت و سطوح آن در اشخاص متفاوت است، زيرا بينش و نگرش انسان ها به هستي و اهداف و مقاصد آفرينش متفاوت است و هركسي بر اساس علم و آگاهي خود، گام برمي دارد و رفتار مي كند. از اين رو همت را براساس متعلق آن، به همت پست و همت بلند دسته بندي كرده اند تا نشان دهند كه تا چه اندازه علم در ايجاد انگيزه نقش دارد و چگونه دانش وآگاهي كامل و قوي نسبت به چيزي يا موضوعي مي تواند انگيزه ها را در انسان قوي كند و او را براي انجام كاري به تلاش و كوشش وادارد.
نتيجه بخشي رياضت شرعي با همت عالي
هرچه انسان نسبت به جهان آفرينش و اهداف و فلسفه خلقت آگاهي بيشتر و كامل تري داشته باشد، گرايش خويش را بهتر مي تواند تبيين نمايد و حركت هاي خود را سامان دهد. كساني كه هدف از آفرينش را عبوديت در مسير دست يابي به يقين تقربي و شهودي مي دانند، عزم بلند و همت عالي تري نسبت به كساني دارند كه تنها به دنيا و آسايش و آرامش نسبي و موقت آن دل بسته اند. از اين رو كار و تلاش مؤمنان آگاه به حقيقت هستي، بيشتر و فراگيرتر است و مي كوشند تا ديگران نيز از كار و تلاش ايشان در مقام مظهريت ربوبيت الهي بهره برند.
در سير و سلوك عرفاني نيز چنين افرادي به مقاماتي دست مي يابند كه فاقد آن علم و آگاهي و بينش و نگرش سست و ناقص هرگز در ذهن خويش آن را تصور نمي كنند. عارفان درباره چگونگي دست يابي به مقامات عالي بر اين نكته توجه دارند كه تأثير خودسازي و رياضت شرعي زماني در شخص بروز و ظهور مي كند كه وي داراي همت بلند و عالي باشد. از اين رو مي گويند: «الرياضات الشرعيه انما تنتج لذوي الهمم العاليه و اما لغير هم فانما تنتج رقه الحال»؛ رياضت هاي شرعي زماني نتيجه مي دهد كه صاحب آن رياضت، بلندهمت و نظربلند باشد و براي كساني كه همت بلند ندارند، غير از رقت حال (ضعف) چيزي عايد نمي شود.
اين همت بلند و بلندي همت زماني رخ مي نمايد كه شخص نسبت به حقيقت هر چيزي آگاهي و علم درست و كاملي داشته باشد، وگرنه در سير و سلوك حقيقي باز مي ماند و به خيال خود به چيزي از مقامات عالي انساني دست مي يابد درحالي كه از حقيقت به كلي دور مانده است.
