تو قدر آب چه داني كه در كنار فراتي!

بررسي اهميت ونقش آب در زندگي بشر
آب مايه حيات است. خداوند حيات را در آب قرار داد. بنابراين، فقدان يا کمبود آب به معناي فقدان حيات است. در ادبيات فارسي، آب، نماد مدنيت و عمران است. از اين رو واژگاني چون آبادي و آباداني براي بيان اجتماعات بشري و شکوفايي اقتصادي و عمران به کار رفته است. در مطلب حاضر ارزش ونقش آب در حيات بشري واکاوي شده است.

    ***
آب، مايه حيات
    آب مايه حيات هر موجودي است. خداوند در آيه 30 سوره انبياء مي فرمايد: وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ اَفَلَا يُوْمِنُونَ؛ و هر چيز زنده‏اي را از آب پديد آورديم؟ آيا باز هم‏ ايمان نمي‏آورند؟
    با نگاهي به آنچه از معناي زندگي مي فهميم به آساني مي توان دريافت که حيات همه موجودات زنده به آب بستگي دارد. بر اساس آيات قرآني مبدا و خاستگاه اين مايه حياتي، آسمان وآب باراني است كه از آسمان نازل مي شود.
    همچنين نطفه موجودات زنده نيز آب است. از اين جهت آب مايه حيات و زندگي بيشتر موجودات زنده است. امروزه دانشمندان معتقدند كه نخستين جوانه حيات در اعماق درياها پيدا شده است، به همين دليل آغاز حيات و زندگي را از آب مي دانند و اگر قرآن آفرينش انسان را از خاك مي شمرد، نبايد فراموش كنيم منظور از خاك همان طين (گل ) است كه تركيبي از آب و خاك است.(انعام، آيه 2؛ اسراء، آيه 61؛ ص، آيه 71)
    برپايه تحقيقات دانشمندان در حدود هفتاد درصد يعني بخش اساسي بدن انسان و بسياري از حيوانات را آب تشكيل مي دهد. پس مزه آب را بايد مزه زندگي دانست؛ چنانکه شخصي از امام صادق(ع) پرسيد: آب چه طعمي دارد؟ امام نخست فرمود: سل تفقها و لاتسئل تعنتا؛ به منظور ياد گرفتن بپرس نه به منظور بهانه جوئي ! سپس ‍ اضافه فرمود: طعم الماء طعم الحياة ! قال الله سبحانه: و جعلنا من الماء كل شيء حي؛ طعم آب، طعم حيات و زندگي است ! خداوند مي گويد: ما هر موجود زنده اي را از آب آفريديم.( مکارم الاخلاق،ج1، ص287)
خشکسالي، آزموني الهي
    از آنجايي که آب مايه حيات و زندگي و بلکه آبادي و آباداني است ،لذا آبادي ها و روستاها و نيز تمدن هاي بزرگ در کنار رودهاي بزرگ و پايدار پديدار شده اند، انسان همواره از فقدان يا کمبود آب در هراس است؛ زيرا زندگي و حياتش به آن بستگي دارد و اگر آب نباشد حتي اقتصاد پايدار و شکوفا که قوام جامعه است(نساء، آيه 5) نيز وجود نخواهد داشت.
    انسان هايي که در کنار رودهاي بزرگ زندگي مي کنند و پيرامونشان را آب گرفته، کمتر اهميت و ارزش آب را درک مي کنند، اما کساني که در کوير و بيابان ها زندگي کرده اند ارزش و قدر آب را مي دانند. ازاين رو مردان کوير را مردان قناعت و قنات گفته اند؛ زيرا به سختي و در مسير کيلومترها مي توانند آب را از راه قنات و قنوات به جايي برسانند و آبادي و آباداني و زندگي داشته باشند.
    هنگامي كه انسان در تابستان پس از يك تشنگي طولاني در آن هواي سوزان به آب گوارايي مي رسد، با نوشيدن نخستين جرعه هاي آب احساس مي كند كه روح و جان به كالبدش دميده مي شود، آنجاست که ارزش و قدر آب را مي شناسد. به سخن ديگر، قدر عافيت کسي داند که به مصيبتي چون بي آبي و کم آبي و خشکسالي گرفتار آمده باشد.
    هنگامي که خشکسالي رخ مي دهد، بارندگي کاهش مي يابد و رودها دچار کم آبي يا حتي خشکي مي شوند. در اين زمان انسان ها براي آب آشاميدني دچار کمبود شديد آب مي شوند و کشاورزي از ميان مي رود يا محصولات و فرآورده هاي کشاورزي به شدت کاهش مي يابد،(اعراف، آيه 130) در آن زمان است که مردم ارزش وقدر آب را مي شناسند.
    خداوند يکي از آزمون هاي سخت براي بشر را خشکسالي قرار داده است تا اين گونه مردم قدر نعمت آسايش را بدانند و صبر و بردباري خود را افزايش دهند،(بقره، آيه 155) و از آن پند و عبرت گيرند و به سوي خداوند بازگردند و از کارهايي چون کفر و کفران استغفار و توبه کنند.(اعراف، آيه 130؛ نحل، آيه 112؛ شرک؛ آيات 50 تا 53)
ارزش آب آشاميدني
    البته آب مايه حيات است و تفاوتي ميان آب شور و شيرين و تلخ و گوارا و مانند آن نيست؛ اما در اين ميان آب شيرين و گوارا نقش کليدي براي حيات بسياري از موجودات زنده بويژه حيوانات و گياهان و انسان دارد. خداوند آب آشاميدني را رزق و روزي الهي بر مي شمارد(بقره، آيه 60) و بر لزوم استفاده درست و بجا از آن تاکيد مي کند و هر گونه استفاده و مصرف بيجا و نامناسب را از مصاديق اسراف و گناه دانسته و اهل اسراف را بيرون از دايره محبوبان خود مي شمارد.(اعراف، آيه 31)
    از نظر قرآن، انسان اگر در همين يک مورد يعني آب آشاميدني،تدبر و تفکر و نظر کند و به مطالعه در آب آشاميدني و كيفيت قرار گرفتن آن در دسترس انسان ها بپردازد، بسياري از حقايق هستي از جمله مساله هدفمندي آفرينش و معاد و رستاخيز موجودات برايش روشن خواهد شد.(واقعه، آيات 68 و 69)
    خداوند که خود مسئوليت آب رساني به انسان و ديگر موجودات زنده را به عهده گرفته(حجر، آيه 22؛ فرقان، آيات 48 و 49) از مردمان مي خواهد که اين نقش را به عنوان يک نقش الهي به عهده گيرند و به ديگران بويژه افراد نيازمند و عبادت کنندگان آب رساني کنند؛ لذا آب رساني به حجاج را عملي عبادي و بسيار با ارزش تلقي و تعبير کرده است.(توبه، آيه 19)
    سهميه بندي آب در شرايط بحراني از مسايلي است که در قرآن به آن پرداخته شده و گزارش هايي از اين عمل مناسب و درست ارائه کرده است. اين سهميه بندي ممکن است ميان گروه هاي بشري و اقوام و قبايل انجام گيرد چنانکه ميان اسباط و نوادگان يعقوب انجام گرفت(بقره، آيه 60؛ اعراف، آيه 160) و يا ممکن است ميان انسان و ديگر موجودات از حيوانات و گياهان انجام گيرد؛ چنانکه اين سهميه بندي به فرمان خداوند ميان قوم ثمود و شتر صالح (ع) انجام گرفت.(شعراء، ايه 155؛ شمس، آيه 13)
    خداوند در يک فرآيندي آب شور دريا را به آب شيرين تبديل کرده و آن را سوار بر ابرها و بادها به هر جايي که بخواهد بويژه بيابان و کوهستان هاي دور از ساحل مي رساند و از ميان ابرها آب شيرين را به انسان ها فرو مي فرستد.(حجر، آيه 22؛ نحل، ايه 10؛ فرقان، آيات 48 و 49) پس انسان نيز بايد با استفاده بجا و مصرف درست شکرگزار اين نعمت الهي باشد(واقعه، آيات 68 تا 70)
    تفکر و تدبر در باره آب هاي شور و شيرين و مانند آنها زمينه ساز عبوديت و بندگي و شکرگزاري بشر است. پس انسان لازم است در اين امور تدبر کرده و قدر نعمت هاي الهي بويژه آب آشاميدني شيرين را بداند.(فرقان، آيه 53؛ رحمن، آيات 19 تا 21)
□
روزنامه كيهان، شماره 20835 به تاريخ 12/5/93، صفحه 6 (معارف)