آثار عبادت خدا در زندگی دنیوی

بسم الله الرحمن الرحیم

عبادت، نهایت تذلل و خاکساری است؛ زیرا ریشه آن عبد است که به اموری چون جاده همواره و صاف که گام برداری در آن آسان است، یا برده ای که مطیع محض ارباب است، اطلاق می شود.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ذات انسان به طور فطری گرایش به عبودیت و عبادت دارد؛ زیرا خلقت او چنین است؛ پس اگر بنده و عبد خدا نباشد، عبد غیر خدا می شود که آثار زیانباری برای آن در دنیا و آخرت است؛ اما اگر کسی عبادت خدا کند و عبودیت را به معنای حقیقی و واقعی کلمه داشته باشد، در دنیا و  آخرت به سعادتی می رسد که در کمال یابی او تحقق می یابد.

نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن، تنها بر آن است تا آثار عبادت خدا را در زندگی دنیوی بیان کند تا انگیزه ای برای کسانی شود که دنبال حسنات دنیوی هستند و می خواهند سعادتی را دنیا تجربه کند و چیزهایی را داشته باشند.

خدا بایسته و شایسته بندگی و عبادت

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان برای عبادت خدا آفریده شده(ذاریات، آیه 56)؛ زیرا کمال یابی انسان و دست یابی به خلافت الهی تنها در سایه سار عبادت خدا تحقق می یابد که در چارچوب هدایت فطری عقلی(طه، آیه 50) و شرعی نقلی وحیانی باشد.(بقره، آیه 21؛ ملک، آیه 10؛ روم، آیه 30)

از نظر قرآن، گرایش فطری بشر به عبادت و عبودیت موجب می شود تا اگر بنده خدا نباشد، بنده غیر خدا می شود که شامل هواهای نفسانی(جاثیه، آیه 23) و خدایان دروغین دیگر از جن و بت و انسان و مانند آنها است که هیچ جایگاهی در مقام عبادت و عبودیت ندارد.(اعراف، آیه 71؛ یوسف، آیه 40؛ نجم، آیه 23)

همین روحیه و گرایش فطری به عبادت و عبودیت موجب شده تا انسان چیزهایی را معبود خویش قرار دهد که هیچ نفع و ضرری نمی رساند(انبیاء، آیه 66؛ انعام، آیه 71) و این گونه نه تنها به کمالی نرسند، بلکه نور الهی فطری خویش را نیز دفن و دسیسه کنند.(شمس، آیات 7 تا 10)

از نظر آموزه های وحیانی اسلام و شرایع گوناگون از جمله آموزه های قرآنی، تنها خدا شایسته و بایسته عبادت و بندگی است(حدید، آیه 5؛ بقره، آیه 83؛ انعام، آیات 162 و 163)؛ زیرا در عبادت خدا است که انسان رنگ خدایی می گیرد و خدایی می شود و در جایگاه خلافت الهی به سبب ظهور اسماء و تجلی انوار صفات الهی قرار می گیرد.(بقره، آیات 30 و 31 و 138)

آثار سودمند دنیوی عبادت خدا

از نظر قرآن اگر بندگی و عبادت غیر خدا، سود و زیانی در زندگی دنیوی به انسان نمی رساند(انبیاء، آیه 66)، بلکه حتی زیان بسیاری در آخرت به انسان می رساند و او را به دوزخ می برد؛ اما عبادت و بندگی خدا در دنیا و آخرت سود رسان است و آثار سودمندی برای انسان دارد که به مهم ترین آنها اشاره می شود:

1. اتحاد امت: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، عبادت خدا از مهم ترین عوامل اتحاد امت است؛ زیرا عبادت خدا موجب اتحاد در هدف و روش می شود؛ یعنی مجموعه انسان ها را در فلسفه و سبک زندگی خاص و مشخصی قرار می دهد که فلسفه و سبک زندگی اسلامی است؛ زیرا از نظر قرآن، امت کسی است که با هدفی مشخص با امام و رهبری مشخص و با روش و سبک و اسلوب و منهاج و شریعت مشخصی دنبال تحقق آن هدف می رود.(بقره، آیات 133 و 134) هم چنین از نظر قرآن، پرستش و عبادت خدای یکتا و یگانه مایه رفع اختلاف ها و تفرقه و ایجاد انسجام و تالیف قلوب و اتحاد میان مردمان است که به دین اسلام و شرایع آن پیوسته اند و به عنوان موحدان شناخته می شوند.(زخرف، آیات 63 و 64)
2. ارزشمندی انسان: هر چند از نظر قرآن، انسان به تفضل الهی بر بسیاری از مخلوقات برتری دارد و به وی کرامتی داده شده که دیگران را تحت تسخیر خود در آورد(اسراء، آیه 70؛ لقمان، آیه 20)؛ اما این ارزشمندی تا زمانی است که در چارچوب هدایت های تکوینی فطری و تشریعی وحیانی عمل کنند و به عبادت خدا بپردازند؛ بنابراین، اگر کسی این گونه نباشد، سقوط کرده و از کرامت ذاتی به جایی می رسد که همانند چارپایان و پست تر از آنها یعنی گیاه و جماد خواهد بود.(اعراف، آیه 179) بنابراین، ارزشمندی انسان و کرامت او تا زمانی است که بر اساس خلقت و فطرت عمل کند و در مسیر هدایت های الهی گام بردارد و بندگی خدا کند؛ پس اگر چنین کند، خدا به او ارزش و کرامتی دیگر می بخشد و مورد عنایت خدا قرار می گیرد. پس هر چه در ایمان و تقوای الهی قوی تر باشد، کرامت بیش تری می یابد و کریم تر می شود.(حجرات، آیه 14) از نظر قرآن، عنایت الهی تنها برای کسانی است که بندگی خدا کرده و استکبار نورزند و با دعا و نیایش به پیشگاه خدا بروند و از او حاجت های خویش را بخواهند(فرقان، آیه 77) ؛ زیرا واژه «عبأ» و «یعبؤ» در اصل به معنای سنگینی و ارزش چیزی است.(مفردات الفاظ قرآن کریم، ص 544) باید توجه داشت که دعا در بردارنده عبادت است؛ زیرا کسی دعا می کند که بنده خدا است و بندگی خدا می کند. در برابر کسی که از دعا کردن اعراض دارد، مستکبری چون شیطان است.(غافر، آیه 60) به هر حال، از نظر قرآن، عبادت خدا از ملاک های ارزشمندی و برتری انسان است(تحریم، آیه 5) و اگر کسی بخواهد در دنیا ارزشمند شود، باید اهل عبادت باشد؛ زیرا خدا مومنان و بندگان خویش را گرامی می دارد و به آنان ارزش می بخشد.
3. امامت: از نظر قرآن، دست یابی به بسیاری از مقامات معنوی در دنیا بستگی به عبادت و بندگی خدا دارد. اگر کسی بخواهد به مقام امامت در دنیا برسد و دیگران را به سوی حق و حقانیت هدایت کند، می بایست بنده خدا باشد.(انبیاء، آیه 73) مقام امامت نوعی ارزشگذاری به کسانی است که در مسیر عبادت به کمال تقوای الهی رسیده اند.
4. باران مفید و فراوان: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، بندگی خدا عامل بهره مندی از برکات الهی در دنیا است. از آن جایی که باران عنصر اصلی تامین نیازهای ضروری انسان است، فراوانی آن به معنای فراوانی برکات است.(هود، آیات 50 و 52)
5. تاخیر اجل معلق: از نظر آموزه های قرآن، هر کسی دو نوع اجل دارد، اجل مسمی و اجل معلق. اجل مسمی هرگز تغییر نمی کند؛ اما اجل معلق بستگی به عملکرد انسان دارد که برخی از اعمال اجل را پیش یا پس می اندازد. به عنوان نمونه ترک صله رحم عامل پیش اندازی و صله رحم عامل پس اندازی آن است. از نظر قرآن، عبادت خدا و تقواپیشگی و اطاعت الهی موجب تاخیر اجل معلق و مرگ انسان تا اجل مسمی است.(نوح، آیات 3 و 4)
6. جلب رحمت الهی: رحمت الهی موجب خلق انسان و مخلوقات دیگر است.(هود، آیه 119) از نظر قرآن، تنها زمانی رحمت الهی قطع می شود که انسان کفر و بی تقوایی را اجتماعی کند که در این صورت همه مردم گرفتار مشکلات اقتصادی می شوند؛ البته کفر و بی تقوایی فردی نیز تاثیر گذار در زندگی فردی است؛ اما کفر و بی تقوایی جمعی که در اجتماع بروز می کند، آثار زیانباری برای آن مردم خواهد داشت.(رعد، آیه 11؛ مائده، آیه 96) از نظر قرآن، عبادت خدا و ایمان و عمل صالح عامل جلب رحمت الهی به سوی فرد و خلق می شود.(همان؛ مریم، آیه 2؛ انبیاء، آیه 84)
7. سرور و چشم روشنی: از نظر قرآن، عبادت خدا موجب سرور دل و چشم روشنی می شود. البته چیزهایی را خدا به این افراد می دهد که نه گوشی شنیده و نه چشمی دیده است.(سجده، آیه 16 و 17)
8. عزت: عزت به این است که کسی بر او حاکمیت نیابد و سلطه و سلطنت نداشته باشد و کسی او را خوار و ذلیل نسازد؛ از نظر قرآن کسی عزیز است که بنده خدا باشد و بندگی کند.(مریم، آیات 81 و 82)
9. شکر خدا: از نظر قرآن، شکر حقیقی، استفاده درست از هر نعمتی است که خدا برای آن چیز مد نظر قرار داده و موجب دست یابی انسان به کمال یا کمالاتی می شود. البته شکر زبانی و شکر ظهور همین حقیقت است. بر این اساس، شکر انسان را در خدای منعم، بندگی کردن خدا است که برای آن آفریده شده است.(ذاریات، آیه 56) از نظر قرآن، عبادت نه تنها به معنای شکر نعمت وجود و خلقت است؛ هم چنین بیانگر قدردانی و شکر نسبت به نعمت های بی شمار اوست.(بقره، آیه 172؛ عنکبوت، آیه 17؛ زمر، آیه 66)
10. عنایت الهی: عنایت و توجه الهی نسبت به انسان ها به در چارچوب بندگی خدا است؛ اصولا خدا به بندگان خویش هماره توجه دارد تا جایی که حتی کافران را مورد توجه و عنایت خود قرار داده و آنان را به خود دعوت می کند و عزیزترین حبیب خویش محمد المصطفی(ص) را برای دعوت فرستاده است.(فرقان، آیه 77) از نظر قرآن، دعا و نیایش که بیانگر عبادت خدا است، موجب می شود تا خدا به بندگان خویش عنایت کند و دستگیر آنان در مشکلات شود و به آنان عنایت خاص افزون بر عنایت عام کند.(همان)
11. فضل الهی: از نظر قرآن، فضل به معنای زیادت است؛ برتری فاضل به سبب آن است که افزون و زیادت بر دیگران چیزی دارد که دیگران ندارند. از نظر قرآن تفضلات الهی افزون بر تفضلات ذاتی که برای همگان یا نوع یا جنس خاصی ، چون انسان بر دیگر مخلوقات، پیامبران بر مردمان و مردان بر زنان، هم چنین تفضلی برای افرادی خواهد بود که عبادت خدا کند.(فتح، آیه 29)
12. قوت و قدرت: از نظر قرآن، خاستگاه قوت و توان مانند هر چیز کمالی دیگر، خدا است. بنابراین انسان به عنوان مظهر اسماء الله از اسم «القوی» بهره مند است و قوت و توان را از خدا دارد؛ اما افزایش قوت در گرو اظهار آن از طریق عبودیت و عبادت است. بنابراین اگر کسی بندگی خدا کند، قوت او تشدید می شود و روز به روز افزایش می یابد.(هود، آیات 50 و 52) همین قوت است که به انسان توان انتخاب ترک فعل یا انجام آن را می دهد که از آن به قدرت یاد می شود و انسان تحت اسم قدیر قرار می گیرد.
13. محبت به مومنان: از نظر قرآن، حقیقت ایمان چیزی جز حب و بغض نیست.(حجرات، آیه 7) پس کسانی که ایمان دارند، همان طوری که نسبت خدا و اطاعتش و انجام عبادت، محبت و گرایش دارند، نسبت به خداگریزی و طغیان و فسق کراهت و گریزش دارند.(همان) از همین روست که مسیحیان مومن از کشیش ها و رهبان به سبب ایمان و اطاعت و بندگی خدا، به مومنان از اهل قرآن نیز گرایش داشته و محبت می ورزند(مائده، آیه 82)؛ زیرا واژه رهبانیت به معنای زیاهد روی در تحمل تعبد است.(مفردات الفاظ قرآن کریم، ص 367)
14. علم شهودی و برهان رویت: از نظر قرآن، عبادت خدا و خالص شدن در آن موجب می شود تا شخص حقیقت را چنان که هست ببیند و قاطعانه در برابر باطل قرار گیرد.(یوسف، آیه 24) پس از نظر قرآن، حقیقت برهان، علم شهودی و قطعی است که با رویت همراه است؛ از همین روست که برهان را به «رویت» و دیدن نسبت می دهد.(همان) بر همین اساس است که معجزاتی چون عصای موسی(ع) و ید بیضاء به عنوان دو برهان معرفی شده؛ زیرا قابل رویت و مشاهده است.(قصص، آیه 32) البته به برهان علمی و قطعی نیز برهان اطلاق می شود، زیرا امر قطع و یقینی است که باطل را قطع می کند و اجازه بقا و قد اندام نمی دهد.
15. رهایی از سلطنت شیطان: ابلیس جنی نماد اصلی شیطنت و شیطان است که با ابزارهای گوناگون چون مال و زینت های دنیوی و حتی بهره گیری از هواهای نفسانی بشر، انسان را فریب داده و به عنوان غرور او را در دام می اندازد تا از عبادت خدا به کفر گراید و از کمال به وادی دفن انوار صفات الهی در نفس بیاندازد. از نظر قرآن، ابلیس شیطانی این گونه تا جایی پیش می رود تا در نهایت بر نفس انسان سلطنت یافته و به عنوان ولی شخص بر او فرمان می دهد. از نظر قرآن کسی که به عبادت خدا می پردازد علیه غرور شیطان می ایستد و در دام فریب او نمی رود و اجازه نمی دهد تا ابلیس شیطانی بر او سلطه یابد و سلطان او شود.(اسراء، آیات 64 و 65)
16. مانع گناه: از نظر قرآن، عبادت خدا آثاری دارد که از مهم ترین آنها، رهایی از دام هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی است و همین امر موجب می شود تا شخص گناه نکند و گرفتار آن نشود؛ زیرا شخص عابد، به شهود برهانی می رسد و هرگز حاضر نیست با گناه علیه خدا کفر عملی داشته باشد و عصیان و طغیان ورزد.(یوسف، آیات 21 و 24)
17. بهره مندی از وحی: از نظر قرآن، بهره مندی از تفضلات الهی در قالب وحی و هدایت تشریعی در گرو و رهن عبادت خدا است؛ از همین روست که همه کسانی که خدا به آنان وحی نازل کرده و مورد عنایت و تفضل خاص الهی قرار گرفتند، از عنوان «عبد» بهره مند هستند و بندگان خاص و خالص خدا شده اند. پیامبر(ص) نیز به عنوان «عبده» از چنین مقامی بهره مند شده و از وحی الهی سود برده و خدا به سوی او وحی فرستاده است.(بقره، آیه 23؛ کهف، آیه 1؛ فرقان، آیه 1)
18. هدایت تشریعی: هر انسانی همانند دیگر آفریده ها از هدایت فطری برخوردارند که آنان را به سوی کمال بایسته و شایسته آنان رهنمون می سازد(طه، آیه 50)؛ اما بهره مندی از هدایت خاص تفضلی یعنی هدایت تشریعی وحیانی به عنوان حجت ظاهری در گرو و رهن عبودیت اختیاری انسان است.(نحل، آیه 36؛ زخرف، آیات 26 و 27)
19. هم نشینی با پیامبر: از نظر قرآن هم نشینی با پیامبر محمد مصطفی(ص) در دنیا و آخرت در گرو و رهن، عبودیت و عبادت خدا است.(کهف، آیه 28)
20. یقین: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، پای بندی به عبادت خدای سبحان و عبودیت پروردگار موجب دست یابی به یقین است(حجر، آیات 98 و 99)؛ البته این یقین از مصادیق علم شهودی و رویت قلب است که برای اکثریت مردم هنگام مرگ تحقق می یابد.(ق، آیات 19 تا 22) از همین روست که یقین را به معنای مرگ گرفته اند.(حجر، آیه 99؛ مجمع البیان، ج 5 و 6، ص 534؛ روایات تفسیری) بنابراین، عبادت و بندگی خدا تا مرگ می بایست ادامه یابد و کسی نمی تواند مدعی این معنا شود که من چون به مقام یقین شهودی رسیده ام دیگر نیازی به عبادت شرعی ندارم، چنان که برخی از اهل تصوف و متصوفه و دارویش مدعی این معنا هستند؛ زیرا پیامبر(ص) و معصومان که اوج شهود و کشف الغطاء بودن که مرگ هیچ به یقین آنان نمی افزاید(روایات تفسیری)، هرگز تا دم مرگ دست از عبادت شرعی و عبودیت خدا بر نداشتند. باید توجه داشت که بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، از فلسفه های عبادت کسب مقام یقین شهودی است(حجر، آیه 99) که خدا دارای مراتبی سه گانه علم الیقین، عین الیقین(تکاثر، آیات 5 و 7) و حق الیقین(واقعه، آیه 95) است.
21. استقامت: از نظر قرآن، حقیقت عبادت خدا بر اساس هدایت های عقلی فطری و نقلی وحیانی شرعی، حرکت در صراط مستقیم است که استقامت را به دنبال خواهد داشت و شخص عابد انسانی با استقامت است که در خط هدایت های الهی حرکت می کند و در سبک زندگی انسانی با استقامت و مقاوم است.(آل عمران، آیه 51؛ یس، آیه 61؛ زخرف، آیه 64) عابد خدا کسی است که نه تنها خود مستقیم و با استقامت و مقاوم است، بلکه تکیه گاه دیگران می شود و به عنوان «قیم» عمل می کند؛ زیرا از دینی برخوردار است که خود آن قیم است.(یوسف، آیه 40) عبادت در صراط مستقیم چنان استقامتی به شخص می دهد که فرشتگان بر او در جنگ نازل می شوند و شخص حتی در میدان جنگ نیز دست از عبادت شرعی از جمله نماز بر نمی کشد و هیچ تزلزلی در میدان جنگ از عبودیت و عبادت ندارد، هر چند که کمی از آن می کاهد ولی آن را هرگز ترک نمی کند، بلکه به میزان توان خویش آن را به جا می آورد.(مزمل، آیه 20)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، عبادت خدا از مهم ترین عامل رهایی از اموری است که تحت تاثیر ترک عبادت خدا یا عبودیت غیر خدا ایجاد می شود؛ زیرا کسی که ترک عبادت خدا کند، یا به عبادت غیر خدا بپردازد، گرفتار اموری چون گرفتاری به بی عقلی و سفاهت(انعام، آیه 71؛ هود، آیات 50 و 51)، پلیدی و رجس(اعراف، آیات 70 و 71)، فقدان علم و بی علمی(نمل، آیه 61؛ زمر، آیه 64)، حیرت و سرگردانی(انعام، آیه 71)، شقاوت (مریم، آیه 48)، کفران نعمت(اعراف، آیات 140 و 141؛ زمر، آیات 64 و 67) و مانند آنها می شود.