دعای عرفه امام حسین(ع) دانشگاهی از معارف دینی

نیایش را می بایست از اهل آن آموخت همان گونه که ذکر الهی و معرفت را نیز می بایست از ایشان آموخت.(نحل، ایه 43؛ انبیاء، ایه 7) اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هنگامی که در مقام پاسخگویی هستند با توجه به مخاطب و شنونده خود پاسخ می دهند؛ زیرا مامورند تا به میزان عقول مردم و فهم مخاطب سخن بگویند: نحن معاشر الانبیاء نکلم الناس بقدر عقولهم.

آداب نیایش از زبان امامان
اما هنگامی که در مقام نیایش هستند مخاطب خویش را که خداوند بزرگ است در نظر دارند و سخن ایشان بگونه‌ای دیگر است. بسیاری از معارف اهل بیت عصمت و طهارت را باید در نیایش ایشان یافت و با حقایق هستی و آموزه های بی تقیه مثلا در این مقام آشنا شد. اینان در مقام نیایش ،خود واقعی خود را تا اندازه ای به نمایش می گذارند و سخنانی را بر زبان می رانند که می توان آن را اوج معارف دانست.
همچنین آنان در این مقام، افزون بر سخن مخلصانه با خدا، آداب نیایش را چنانکه بایسته و شایسته است به جا می آورند.
می توان آداب نیایش را در کلام ایشان به سه بخش اساسی و اصلی دسته بندی کرد: بیان صفات خداوندی، بیان نواقص انسانی، بیان خواسته ها و نیازها.
در دو بخش نخست، می توان هستی شناسی و انسان شناسی را به خوبی از منظر امامان (ع) به دست آورد. در این مقام ،نخست خداوند چنانکه اهل معرفت الهی می شناسند معرفی می شود و در مرتبه دوم حقیقت انسان معرفی شده و نسبت انسان و خدا و همچنین نسبت اهل بیت (ع) با خدا دانسته می شود؛ زیرا آنان در این مقام از نگاه کسی سخن می گویند که در مقام قرب قاب قوسین او ادنی(نجم، آیات 8 و 9) قرار گرفته اند و مظاهر تمام وکامل الهی هستند.
شاید بتوان مهم ترین بخش از ادعیه ماثور از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) را همین دو بخش دانست. بر همین اساس می بایست معارف حق را در نیایش های آنان جست‌و‌جو کرد و هم مقام خدا و هم نسبت اهل بیت(ع) را شناخت.
دعای عرفه امام حسین(ع) یکی از مهمترین متون خداشناسی و انسان شناسی و نیز شناخت اهل بیت عصمت و طهارت است. بنابراین باید از این منظر به این نیایش توجه کرد و به بررسی مفاد آن پرداخت.
با توجه به فشارهایی که بر اهل بیت عصمت و طهارت(ع) وارد می شد ، متون کمی آنان به دست ما رسیده است؛ زیرا آنها را نه تنها از عرصه سیاست کنار گذاشتند، بلکه از نظر علمی و معرفتی نیز کنار زدند و اجازه ندادند کسی از معارف ایشان بیاموزد. این گونه بود که از کسانی مباحث علمی در جامعه اسلامی رواج یافت که یا یهودی بودند یا مدت اندک در خدمت پیامبر(ص) بودند ولی از امیرمومنان علی(ع) و فاطمه (س) و حسنین(ع) کمترین اخبار و احادیث نقل شده است. البته اگر حکومت علوی در پنج ساله اخیر عمرش نبود، همین مقدار حکمت که در منابع موجود است از آن حضرت(ع) نیز به دست ما نمی رسید.
از امام حسن (ع) و امام حسین(ع) کمترین معارف الهی در اختیار ماست که یکی از مهم ترین آنها همین ادعیه است. این وضعیت تا دوره امام باقر(ع) و امام صادق(ع) ادامه داشت و اینان بودند که معارف اهل بیت(ع) را در جامعه انتشار دادند.
به هر حال، معارفی که از طریق امام حسین(ع) در نیایش ها به ویژه در دعای عرفه آمده است دانشگاهی عظیم برای هستی شناسی و خداشناسی و امام شناسی است.