گمراه کنندگان خطرساز برای انسان

بسم الله الرحمن الرحیم

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، یکی از خطرهای بزرگی انسان با آن مواجه است، گروه گمراه کنندگان است که با اضلال موجبات گمراهی مردم را فراهم می آورند و آنان را با ابزارها و اشکال گوناگون از هدایت به ضلالت کشانده و به کفر و عصیان و فسوق در دنیا و هنجارشکنی در دنیا و در نهایت به دوزخ در آخرت رهنمون می سازند.

شناخت اضلال گران و گمراه کنندگان و روش ها و شیوه ها و ابزارهایی گمراه سازی آنان می تواند هوشیاری را ایجاد یا افزایش دهد. از همین روست که قرآن به این مساله توجه داشته و گروه ها و افراد گمراه کننده و روش ها و ابزارهای آنان را بیان کرده است. نویسنده به این موضوع در این مطلب پرداخته است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

بدترین گمراه کنندگان انسان از نظر قرآن

از نظر قرآن، افراد و گروه هایی از جن و انس دنبال گمراه سازی انسان هستند. از دشمن ترین دشمنان غیر از هواهای نفسانی که در خلقت انسان است، دشمنی بدتر از ابلیس نیست که البته گروه هایی از انسان نیز دنبال آن می روند و خود گمراه شده و دیگران را نیز به گمراهی و اضلال می کشانند. از نظر قرآن، گمراه کنندگان انسان عبارتند از:

1. ابلیس: از نظر قرآن، ابلیس جنی سوگند خورده تا انسان را گمراه سازد و او را از حرکت در مسیر کمال از طریق صراط مستقیم عبودیت باز دارد. ابلیس برای گمراه سازی از هر وسیله و ابزاری استفاده می کند که شامل اغواگری، تزیین گری، سوگند دروغ و فریب کاری، و مانند آنها است.(حجر، آیات 32 و 39؛ اسراء، آیات 61 و 62؛ ص، آیات 81 و 82؛ سباء، آیات 20 و 21) بنابراین، انسان ها می بایست بدانند که ابلیس در کمین آنان است تا آنان را به گمراهی بکشاند و آنان را به دوزخ برسانند.(اعراف، آیات 11 تا 17) ابلیس در صراط مستقیم الهی می نشیند تا مردم در آن مسیر حرکت نکنند. ابلیس از همه راه ها وارد می شود که شامل انواع فریب و نیرنگ می شود. او سعی می کند تا پس از گمراهی انسان ، آنان را افسار زند و به مسیری که دوست دارد بکشاند و به جای عبادت خدا به عبادت هر چیزی غیر از خدا وادار سازد، خواه هواهای نفسانی یا بتان و جنیان یا حتی پیامبران و فرشتگان باشد. او تا جایی پیش می رود که در قلب مشرکان و کافران گمراه چنان نفوذ می کند که به آنان وحی می فرستد.(همان؛ انعام، آیه 120؛ اسراء، آیات 61 و 62) از نظر قرآن هدف و فلسفه خلقت ابلیس و قرار گیری او در مسیر هدایت الهی انسان، برای جداسازی و تشخیص مومن از کافر و کسانی است اهل یقین هستند از کسانی که اهل شک و ریب در خلقت و معاد و خدا و مانند آنها هستند.(سباء، آیات 20 و 21)
2. عالمان دنیاگرا: از نظر قرآن، علم و حتی یقین به معنای هدایت نیست؛ زیرا عالمان و اهل یقین را می توان یافت که نه تنها گمراه هستند، بلکه گمراه ساز نیز هستند. به عنوان نمونه احبار و دانشمند دینی یهودی که باید بر اساس شریعت حضرت موسی(ع) و آموزه های وحیانی تورات عمل کنند، بر خلاف آن عمل کرده و به گمراه سازی دیگران می پردازند و راه خدا را سد می کنند و می بندند.(توبه، آیه 34) از نظر قرآن، همان طوری که فرعون با علم یقینی که با معجزات به دست آورده بود، به سبب ظلم و علو، به انکار خدا و موسی (ع) پرداخت(نمل، آیه 14)، هم چنین عالمانی اهل بصیرت و یقین بودند که نه تنها گمراه شدند، بلکه به اضلال و گمراه سازی امت پرداختند که از مهم ترین آنان بلعم باعورا و سامری است.(اعراف، آیات 175 و 176؛ طه، آیه 96) عالمانی دینی دنیا طلب چون همه همت خود را کسب دنیا قرار داده اند، با دین فروشی اموال گرد می آورند و این گونه مال باطل را جمع کرده و مردم را به سوی گمراهی سوق می دهند. آنان هر وسیله ای به کار می گیرند تا گرد ثروت کنند. پس برای آنان حلال و حرام معنا ندارد و حق و باطل را به هم می آمیزند تا اهداف دنیوی خویش را تحقق بخشند.(توبه، آیه 34) از نظر قرآن، برخی از عالمان اهل کتاب از دشمنان اصلی حقیقت و اسلام واقعی و حقیقی هستند و با بهره گیری از جعلیات خویش آن را به تورات نسبت می دهند تا  این گونه دین اسلام را تحریف کنند.(آل عمران، آیه 78) آنان حق و باطل را می آمیزند و با کتمان حق مردم را گمراه می سازند.(آل عمران، آیات 69 و 71)
3. اکثریت: از نظر قرآن، اکثریت میزان حق یا میزان باطل نیست؛ چنان که اقلیت نیز چنین نیست؛ بلکه از نظر قرآن، نمی بایست اکثریت یا اقلیت را مبنا در حقانیت یا بطلان قرار داد، بلکه معیارهای حق و باطل اموری دیگر است. البته از نظر قرآن، به سبب آن که اکثریت مردم بر خلاف هدایت فطری عقلی و تشریعی وحیانی رفتار می کنند، گرفتار ضلالت هستند و همین اکثریت خود عاملی برای اضلال دیگران می شود؛ زیرا فشار گفتمانی اکثریت موجب می شود تا اقلیت تحت فشار قرار گیرد و به گمراهی کشیده شوند. از نظر قرآن، اکثریت ساکنان زمین از جن و انس تابع حدس و گمان نادرست در عقاید هستند و همین اکثریت خود عامل گمراهی دیگران می شوند.(انعام، آیه 116)
4. بت پرستان: بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، بت پرستان مومنانی هستند که ایمان آنان به کفر و باطل است و بر عقاید خویش استوار و استقامت دارند و دیگران را نیز بدان دعوت می کنند. از آن جایی که ظواهر بت پرستی فریبا است، اکثریت مردم به سبب عدم تفقه و تعقل در امور، به ظاهر بسنده می کنند و این گونه به دست بت پرستان گمراه می شوند.(ابراهیم، آیات 35 و 36) به عنوان نمونه خورشیدپرستان با توجه به تاثیرات خورشید در زندگی انسان، آن را شایسته عبادت دانسته و آن را پروردگار و رب می بینند که سزاوار پرستش است؛ در حالی که اگر تفقه و تعقل داشتند در می یافتند که خورشید به سبب افول نمی تواند پروردگاری در همه ازمنه و امکنه باشد، بلکه خود خورشید نیاز به پروردگاری دارد که او را ربوبیت کند.(انعام، آیات 75 تا 79؛ نمل، آیه 24)
5. ثروتمندان: ثروت از نظر قرآن، فتنه است(تغابن، آیه 15) و به عنوان عامل ابتلایی از سوی خدا به کار می رود؛ زیرا ثروت می تواند هم انسان را به عنوان ابزار انفاق و بسترساز برای عبادت به بهشت برساند و می تواند ابزاری در خدمت شیطان برای گمراهی انسان باشد. از آن جایی که اکثریت مردم اهل تفقه و تعقل نیست و قلب را از کار انداخته و به فسق و فجور گرایش دارند، از ثروت برای خدمت شیطان و هواهای نفسانی بهره می گیرند. از این روست که اکثریت ثروتمندان نه تنها گمراه هستند، بلکه گمراه ساز هستند و مردم به گمراهی می کشانند؛ چنان که ثروتمندان قوم نوح(نوح، آیات 21 تا 24) و قارون با ثروتش (قصص، آیات 76 تا 82) مردم را به گمراهی کشاندند.
6. جاهلان سفیه: از نظر قرآن، یکی از گمراه سازان و اضلال گران جاهلان است. جاهل در فرهنگ قرآنی بیش تر در باره بی خردی و بی عقلی به کار می رود تا در معنای بی علمی. بر این اساس وقتی سخن از جهل و جاهل است، به معنای بی خرد و بی عقل است نه فاقد علم. کسی جاهل است که قلب او از کارکردهای اصلی به دلیل اموری ختم و طبع باز مانده و فطرت الهی دفن و دسیسه شده باشد. از همین روست که چنین افرادی فاقد تفقه و تعقل هستند. جاهل مرتبه ای بالاتر از مرتبه سفاهت است؛ زیرا سفیه نوعی سبک مغزی است؛ اما جهالت فقدان عقلانیت است. از آن جایی که سفیه و جاهل فاقد عقلانیت هستند در کشف حقایق ناتوان هستند. از مهم ترین حقایق که برای جاهل و سفیه قابل کشف نیست، حقانیت آخرت، معاد و ربوبیت الهی و مانند آنها است. از نظر قرآن، کسی که از قلب سالم و فطرت الهی برخوردار است و هدایت فطری را هم چنان در خویش حفظ کرده است، به طور فطری گرایش به حقانیت اسلام و آموزه های آن دارد؛ اما کسی که قلب سالم ندارد و گرفتار بیماری و طبع و ختم شده، هدایت فطری خویش را دفن و دسیسه کرده است؛ بنابراین ناتوان از درک حقانیت اسلام و گرایش به آن است. چنین شخصی نه تنها گمراه است، بلکه گمراه ساز است و دیگران را نیز به گمراهی می کشاند. از همین روست که جاهلان بت پرست که گرفتار سفاهت هستند، خود را رشید عقلی می دانند و مومنان و مسلمانان را سفیه و بی خرد می شمارند و با همین نگاه به اضلال می پردازد و با تمسخر بر آن هستند تا حتی مسلمانان را نیز گمراه سازند.(بقره، آیات 7 تا 15 و 130)
7. نادانان و فاقد علم: از نظر آموزه وحیانی قرآن یکی دیگر از عوامل گمراهی و گمراه سازی جهالت به معنای بی علمی و نادانی از این حیث است. از نظر قرآن همان طوری که جاهلان عقلی با پیروی از هواهای نفسانی و تکیه و اعتماد به آن خود گمراه و گمراه ساز هستند(همان) هم چنین کسانی که فاقد علم و به تعبیر قرآنی «بغیرعلم» هستند، آنان نیز گمراه و گمراه ساز هستند(انعام، آیات 119)؛ زیرا «باء» در «باهوائهم» به معنای سببیت است؛ ولی در «بغیرعلم» به معنای الصاق است؛ یعنی کسی که فاقد علم است، به سبب هواهای نفسانی دنبال گمراهی و گمراه سازی می رود.(تفسیر التحریر و التنویر، ج 7، جزء 8، ص 28) خدا در قرآن بیان می کند که فاقدان علم با ترویج داستانهای خرافی و سرگرمی های واهی مردم را از تفکر و تعقل و تفقه باز می دارند و آنان را سرگرم این امور می کنند. این گونه است که موجبات گمراهی دیگران می شوند و آنان را سرگرم دنیا و امور باطل می کنند و از خدا و آخرت و معاد باز می دارند.(لقمان، آیه 6) البته آنان افزون بر این روش ها، از دیگر روش ها و شیوه ها و ابزارهای دیگر نیز استفاده می کنند. از جمله این روش ها و شیوه جعل احکام دروغین و افتراء به خدا است.(انعام، آیه 144) پس گمراه سازان تنها به خرافات و سرگرمی ها بسنده نمی کنند، بلکه با آن که خودشان علم به حقایق ندارند، به خدا دروغ می بندند و اموری را به عنوان احکام الهی به خورد توده مردم می دهند و آنان را از صراط مستقیم هدایت و شرایع اسلامی باز می دارند.(همان)
8. دنیاطلبان: دنیاطلبان برای دست یابی به اهداف دنیوی و مادی خویش، دنبال ایجاد گمراهی در دیگران هستند. بنابراین، آنان از هر شیوه و ابزاری برای رسیدن به اهداف مادی خویش استفاده می کنند. دنیاطلبان در گام نخست کفران نعمت می کنند و در نهایت به کفر می گرایند؛ زیرا از نظر قرآن شکر نعمت برابر با ایمان و کفران نعمت مساوی با کفر است. آنان برای خدا همانندسازی می کنند و با شیوه هایی از این دست به اضلال دیگران دست می زنند. به هر حال، دنیاگرایی عامل کفر و اضلال است.(ابراهیم، آیات 28 و 30)
9. رهبران باطل: در هر جامعه ای گروهی به عنوان سرمشق و رهبر قرار می گیرند. این افراد به سبب اموری چون موفقیت و کامیابی در قدرت و ثروت و تیزهوشی و امور دیگر از سوی اکثریت مورد ستایش قرار می گیرند. از همین روست که بسیاری از مردم دنبال آن می روند و آنان را به عنوان رشید سرمشق قرار می دهند. این گونه است که بسیاری از مردم به سبب همین تقلید ممکن است از هر راهی بروند که آنان می روند. پس اگر این رهبران باطل باشند، سرمشق گمراهی دیگران می شوند و مردم را گمراه می سازند.(صافات، آیات 22 تا 28) از نظر قران، تظاهر به خیر خواهی روش رهبران شرک و باطل در گمراهی پیروانشان است.(همان) هم چنین استفاده از قدرت و استکبار ورزی آنان نیز می تواند در گمراه سازی موثر باشد.(همان؛ ابراهیم، آیه 21) جالب این است که رهبران گمراه ساز از یک سو به نقش گمراه ساز خویش اقرار می کنند(صافات، آیات 22 تا 28) و از سوی دیگر منکر اجبار دیگران به گمراهی می شوند و بر این باورند که این پیروان بودند که خود به اختیار گمراهی را اختیار کرده اند.(همان) با این همه نمی بایست از نقش رهبری باطل صاحبان قدرت و ثروت و مستکبران در گمراهی توده های مردم به ویژه مستضعفان سخن به میان آورد.(ابراهیم، آیه 21)
10.  دوستان ناباب: دوستان در یک دیگر نقش متقابل دارند، البته برخی از دوستان نقش سرمشق و دیگران مهم را برای برخی دیگر بازی می کنند. این گونه است که دوستان ناباب می توانند عامل گمراه ساز باشند. بنابراین انسان نمی بایست دوستان و یاران مشرک و ظالم را به عنوان دوست برگزیند؛ زیرا این دوستی در نهایت به گمراهی می انجامد و دوستان ناباب عامل گمراه ساز می شوند.(فرقان، آیات 27 و 29؛ اعراف، آیات 197 و 202)
11. شیطان: از نظر قرآن، یکی از مهم ترین عوامل گمراه ساز، شیطان است.(نساء، آیات 60 و 117 و 119؛ اعراف، آیات 201 و 202) شیطان برای دست یابی به هدف گمراه سازی مردم، راه ضلالت را جایگزین راه هدایت می کند(اعراف، آیه 30) و با تغییر احکام و قوانین الهی(نساء، آیات 117 و 119) و تاکید بر آرزوهای بی پایه(همان) و دیگر روش های متنوع بهره می گیرد تا انسان را گمراه کرده و به دوزخ بکشاند.(حج، آیات 3 و 4) در حقیقت هر کدام از شیاطین راهی و دامی برای گمراهی انسان دارند و این گونه نیست که همگی از یک روش یا یک دام استفاده کند.(همان)
12. ظالمان: از نظر قرآن ظلم دارای اقسام گوناگونی است که از جمله آنها ظلم به خویشتن و ظلم به خدا و ظلم به دیگری است. ظلم به خویشتن در ظلم به خدا و ظلم به دیگری نیز همراه است؛ زیرا پیش از آن که ظلم به دیگری آسیب برساند به خود شخص آسیب می رساند. از نظر قرآن، ظالمان نه تنها به خویشتن ظلم می کنند و گرفتار ضلالت و گمراهی هستند، هم چنین موجب اضلال دیگران می شوند.(انعام، آیات 125 تا 129؛ نوح، آیات 24 تا 28) از نظر قرآن، افراد ظالم با جعل احکام دروغین(انعام، آیه 144) و روش های دیگر در صدد گمراه سازی مردم هستند.
13. گناهکاران: از نظر قرآن، گناهکاران نه تنها خود گمراه هستند، بلکه دیگران را گمراه می سازند. آنان چون خود مجرم هستند و گرایش به جرم دارند، کاری می کنند که دیگران نیز گرفتار جرم و گناه شوند تا در محیط آلوده زیست کنند.(شعراء، آیات 91 تا 99)
14. مستکبران: از نظر قرآن، استکبار از عوامل مهم گمراه سازی مستضعفان است. مستکبران چون تکبر می ورزند، دوست دارند تا همگی تحت ولایت آنان باشند و همین امر موجب می شود تا دیگران را گمراه سازند.(سباء، آیات 31 تا 33)
15. مشرکان: از دیگر عوامل گمراه ساز مردم، مشرکان هستند که خود شرک می ورزند و دیگران را به آن تشویق و ترغیب می کنند.(صافات، آیات 161 تا 163؛ نساء، آیه 113)