خودنمایی و خودآرایی بیماری اجتماعی

بسم الله الرحمن الرحیم

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، آراستن انسان خود را به آرایه های حقیقی به عنوان یک امر مثبت تلقی شده و مردمان بدان ترغیب می شوند؛ اما برخی از آرایه های نه تنها آرایه نیستند، بلکه ضد آرایه هستند؛ چنان که برخی از آرایه نسبت به زمان و مکان می تواند به سبب تاثیرات منفی حرام شود. از جمله این امور خودنمایی و خودآرایی به ویژه زنان و خروج در اجتماعات با آرایه ها است که آثار مخرب اجتماعی را به دنبال دارد. نویسنده با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن، به مساله تبرج و خودنمایی از منظر قرآن پرداخته و به آثار سوء و بداجتماعی آن توجه داده است. با هم این مطلب را از نظر می گذارنیم.

اقسام و انواع آرایه ها و تزیین

تزیین و آراستن انسان به آرایه های گوناگون یک امر طبیعی و نعمت خدادادی است. اصولا خداوند هستی را به زیباترین آرایه ها آراسته و تزیین کرده است.(حجر، آیه 16؛ کهف، آیه 7؛ صافات، آیه 6، ق، آیه 6)

انسان زیبایی را دوست می دارد و دنبال آراستن خود به آرایه های گوناگون است؛ اما گاه در تطبیق آرایه های اشتباه می کند و امری که آرایه نیست را به عنوان آرایه بر خود می بندد و می آویزد(نمل، آیه 4) و گاه دیگر امری که آرایه چیز دیگری است آرایه خود حساب می کند و به آن دل می بندد؛ چنان که آرایه های دنیا و زمین را آرایه خود تلقی کرده و به آن دل می بندد.(کهف، آیه 7) جالب این که برخی از امور که واقعا آرایه و زینت انسان است آن را آرایه و زینت ندانسته و بدان گرایشی نمی یابد؛ در حالی که آرایه قلب آدمی ، ایمان است و باید محبوب او باشد(حجرات، آیه 7) بسیاری از مردم به این آرایه توجهی نداشته و دل بدان نمی بندند.

به سخن دیگر، تزيين برگرفته از مادّه «زين» و به معناى زينت دادن است و انسان باید در برخی از موارد خود را به اموری زینت دهد تا جلوه گری بیش تری داشته باشد؛ اما ناخواسته یا نادانسته اموری را آرایه قرار می دهد که آرایه نیست، بلکه ضد آن است؛ و نیز اموری را بی توجه به آن ها است در حالی که آن ها آرایه حقیقی است.

از نظر قرآن، زينت حقيقى عبارت از چيزى است كه در هيچ حالتى در دنيا و آخرت موجب عيب و عار براى انسان نگردد. از این منظر زينت سه قسم است: 1. زينت نفسى همانند علم و اعتقادات نيكو؛ 2. زينت بدنى همانند قدرت و بلندى قامت؛ 3. زينت خارجى مانند مال و مقام. در قرآن كريم تزيين گاه به خداوند، گاه به شيطان و در مواردى بدون نسبت فاعلى ذكر شده است.(مفردات الفاظ قرآن، ص‌388‌-‌389، «زين».)

این بدان معناست که انسان ها باید انواع و اقسام زینت ها و علل و عوامل آن را بشناسند و خود را به هر چیزی تزیین نکنند، بلکه تنها به آرایه هایی خود را تزیین کرده و زینت دهد که آرایه های شایسته و بایسته است و می تواند زیبایی ظاهری و باطنی او را دو چندان سازد. در آیات قرانی از مادّه «حلى»، «زيّن»، «سوّل»، «زخرف»، «لؤلؤ و مرجان»، «استبرق» و آنچه مفيد معناى تزيين است، برای تبیین احکام و آثار تزیین و آراستن استفاده شده است.

از نظر قرآن، ابزارهای تزیین و آراستن عبارتند از : ایمان(حجرات، آیه 7)، زن و پسر و ثروت از زر و سیم (آل عمران، آیه 14)، چارپایان چون اسب(همان؛ نمل، آیات 5 و 6)، الاغ و قاطر(همان)، زیور آلات(رعد، آیه 17؛ یونس، آیه 88؛ اعراف، آیه 148؛ نحل، آیه 14)، و مانند آن ها.

ممنوعیت برج و برجسته سازی

از نظر قرآن، برخی از آرایه از سوی برخی در برخی از زمان ها و مکان ها نه تنها جایز و روا نیست، بلکه حرام است؛ به سخن دیگر اگر گفته می شود که انسان خود را بیاراید و حتی این آرایه ها در برخی از زمان مستحب است مانند آراستن زن برای شوهر؛ اما گاه این آراستن به ویژه نوعی خاص از آراستن که از آن به برج سازی و برجسته سازی تعبیر می شود، حرام و ممنوع است. مثلا هرگاه دختر و زنی خود را برای نامحرم بیاراید و تبرج نماید، چنین آرایستگی و آرایشی حرام و ممنوع است.

خداوند می فرماید: وَقَرْنَ فِي بُيوتِكُنَّ وَلاَ تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيةِ الْأُولَى؛ شما در خانه‌هايتان بمانيد و مثل جاهليت نخستين زينت‌هايتان را آشكار نكنيد.(احزاب، آیه 33)

و در جایی دیگر می فرماید: وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاّتی لا یَرْجُونَ نِکاحًا فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزینَةٍ وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ اللّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ‏‏.(نور، آیه 60)

این آیه شریفه پوشش و حجاب زنان سالخورده را استثنی نموده است و می‏فرماید: زنان سالخورده‏ای که از سن ازدواج آنها گذشته باشد و دیگر امیدی به ازدواج ندارند گناهی بر آنان نیست که لباسهای روئین خود را بر زمین بگذارند، در حالی که خود را آرایش و زینت ننموده باشند .

در واقع برای این استثناء دو شرط وجود دارد: 1 ـ اینکه در سن وسالی باشند که معمولا امیدی به ازدواج ندارند و به تعبیر دیگر جاذبه جنسی را کاملا از دست داده‏اند؛ 2 ـ خود را زینت نکرده باشند.

روشن است که با این دو قید، مفاسد کشف حجاب در مورد آنان وجود نخواهد داشت، و به همین دلیل اسلام این حکم را از آنان برداشته است. این نکته نیز روشن است که منظور از بر زمین گذاشتن و در آوردن لباس، برهنه شدن و بیرون آوردن همه لباسها نیست، بلکه تنها کنار گذاشتن لباسهای رویین است که بعضی از روایات از آن به چادر و روسری تعبیر کرده است.

در حدیثی از امام صادق(ع) در ذیل همین آیه می‏خوانیم که ایشان فرمودند: الخمار و الجلباب. قلت بین یدی من کان؟ قال : بین یدی من کان غیر متبرجة بزینة؛ یعنی منظور آیه شریفه روسری و چادر است. راوی می‏گوید: از امام پرسیدم: برابر هر کس که باشد می‏توان روسری و چادر را برداشت؟ حضرت(ع) فرمود : برابر هر کس که باشد، در صورتی که آرایش و زینت نداشته باشد.( الکافی، ج 5، ص 522، باب القواعد من النساء)

البته خدا در پایان، آیه شریفه می‏فرماید: با همه این احوال اگر چنین زنانی باز جانب حجاب و عفت را رعایت کنند و خود را بپوشانند، پسندیده‏تر و به تقوا نزدیک‏تر است.

پس از نظر اسلام و قرآن، تبرج به معنای ظاهر ساختن آنچه زنان باید پنهان دارند، روا نیست و حرام است. پس زن نمی بایست از حجاب اسلامی خارج شده و محاسن خود را پیش غریبه‌های نامحرم آشکار کند. این یک اصل اولی است و در باره پیرزنان ناامید از ازدواج تنها کشف حجاب مجاز دانسته شده ولی حق ندارد به گونه ای عمل کند که محاسن وی برجسته سازی شود.

ریشه واژه تبرج که همان برج است به خوبی نشان می دهد که برجسته سازی و برج سازی محاسن بدنی از سوی زنان جایز و روا نیست.

خداوند در دو آیه از تبرج سخن به میان آورده است؛ چنان که گفته شد تبرّج، از مادّه بُرْج، به معناى برجسته سازی و آشكار كردن زن، زيباييهاى خود براى مردان است.( الصحاح، ج‌1، ص‌280.) در جاهلیت اولی که همان جاهلیت پیش از اسلام است(الميزان، ج‌16، ص‌306)، زنان با برجسته سازی محاسن جنسی خود موجبات تحریک مردان می شدند و آنان را به گناه و زنا وادار می ساختند.

جهل در آموزه های قرآنی در دو معنای فقدان عقل و فقدان علم به کار رفته است. پس وقتی از جاهل سخن به میان می آید گاه به معنای فاقد عقل و بی خرد و گاه به معنای به معنای نادان است. البته مرتبه کم خردی را سفاهت گویند. پس جاهل می تواند نادان یا بی خرد باشد. بر همین اساس باید گفت که با بعثت پیامبر(ص) و اسلام آوری جامعه حجاز، مردم از جاهلیت بی خردی و نادانی به عقلانیت و دانایی و علم رسیدند. البته اگر جامعه ای پس از اسلام آن را کنار بگذارد گرفتار جاهلیت ثانوی می شود؛ زیرا آن چه ملاک است بهره گیری از اسلام به عنوان علم و عقلانیت الهی است و اگر این بهره گیری انجام نشود، آن جامعه گرفتار جاهلیت پس از اسلام است.

باید توجه داشت که تبرج و برج سازی و برجسته سازی محاسن زنانگی و انگیختگی جنسی از طریق برجسته سازی اندام ها به ویژه جنسی می تواند بسیار برای جامعه خطرناک باشد؛ زیرا شهوت جنسی و طغیان آن از طریق انگیختگی جنسی همانند میخوارگی، جامعه را از عقلانیت خارج کرده و دچار تخدیر عقلانی می کند. از این روست که خطر این رویه همانند رویه میخوارگی برای جامعه هم سنگ و همانند است و باید آن را شناخت و از آن اجتناب کرد.

در گزارش های تاریخی از برج سازی برخی از اندام های جنسی از سوی زنان مطالبی بیان شده است. به عنوان نمونه زنان بنی تغلب از قبایل عرب این عادت را داشتند که با گذاشتن پارچه در مقعد و باسن خویش آن را برجسته و بزرگ نمایی می کردند. این عمل موجب می شد تا هم در هنگان نشستن در جایی نرم بنشینند و هم موجبات تحریک مردان قبیله خود را برای روابط جنسی فراهم آورند. بنی تغلب از هم پیمانان ایرانیان ساسانی بودند و در جنگ های پیش و پس از اسلام با ایرانیان همکاری نظامی داشتند و لشکری از ایشان هماره در جنگ ها با سپاهیان ایرانی بودند. در گزارش های تاریخی آمده است که ایشان در لشکر سردار ایرانی مهران پسر بهرام چوبین علیه مسلمانان جنگدیدند و شکست خوردند. بنابراین، نوعی رفتار اشرافی در میان آنان به ویژه زنان ایشان به سبب ارتباط با ایرانیان ساسانی وجود داشته است.

امروزه نیز برج سازی و تبرج و برجسته سازی اندام های جنسی و غیر جنسی برای تحریک مردان یک رویه در برخی از جوامع شده است. زنان شرق دور با استفاده از موهای بلند خود یا دیگری ، سری بلند و بزرگ و پر مو برای خود می سازند و بدان خویش را می آرایند. برخی از زنان با برجسته سازی و برج سازی باسن، سینه و پستان و سرشانه ها و مانند آن تلاش می کنند تا خودنمایی کرده و خود را زیباتر جلوه دهند. استفاده از اسفنج برای برج سازی از اندام های جنسی چون باسن و پستان و مانند آن ها هنوز نیز رواج دارد. البته برخی از افراد با عمل جراحی تلاش می کنند تا این تبرج و برج سازی و برجسته سازی را انجام دهند. پوشیدن لباس های تنگ برای ایجاد برجسته سازی اندام ها نیز از کارهایی است که انجام می گیرد. از نظر اسلام هر گونه تبرج و برجسته سازی اندام ها از سوی زنان برای نامحرم برای ایجاد کشش و جاذبه های جنسی حرام است. خداوند در آیاتی از جمله آیات 60 سوره نور و 33 سوره احزاب از تبرج و برج سازی اندام های در راستای برانگیختگی جنسی مردان نامحرم نهی نکرده است.

اگر زن این کارهای را برای شوهرش انجام دهد نه تنها جایز بلکه مستحب است؛ اما برای غیر شوهر حرام و گناه. خداوند به صراحت در این آیات بر لزوم اجتناب از خودآرايى براى زنان، در برابر بيگانه نامحرم تاکید کرده است. این رویه بر اساس گزارش قرآنی در جاهلیت پیش از اسلام رواج داشته و شایع بوده و زنان برای تحریک دیگران اندام های جنسی خویش را برجسته سازی می کردند. منع اسلام اختصاص به همسران پیامبر(ص) ندارد بلکه با توجه به شواهد و قراین درونی و بیرونی می توان گفت این تبرج و برجسته سازی اندام ها و آشکارسازی چشم پر کن محاسن بدنی از نظر اسلام حرام و به حکم قرآنی گناه است.

جالب این است خدا در آیه 60 سوره نور جواز کشف حجاب برای زنان عجوز ناامید از ازدواج را در صورتی می دهد که آنان تبرج نکنند و اندام های خویش را برجسته سازی نکنند؛ زیرا این برجسته سازی خود عامل تحریک جنسی دیگران می شود، حتی اگر آن زن در حالت طبیعی کسی مایل به ارتباط جنسی با او نباشد، ولی این برج سازی و برجسته سازی می تواند عامل تحریک جنسی و برانگیختگی مردان شود.

احكام تزيين و آراستن

از آن جایی که آرایه ها متنوع و متعدد و نیز عوامل آن خدایی و ضد خدایی است می توان گفت احکام متضادی نیز برای آن بیان شده است. این احکام شامل واجب، حرام و مستحب و مکروه و نیز مباح است. در حقیقت هر پنج قسم از احکام را می توان درباره تزیین و آرایه ها ردگیری کرد. نمونه هایی از این احکام عبارتند از:

1. عدم جواز تزيين براى زنان از كار افتاده و نااميد از ازدواج، در صورت كشف حجاب؛ یعنی پیرزنانی عجوز که کسی میل به ازدواج به آنان ندارد، اگر کشف حجاب می کنند نبایست تزیین در قالب برجسته سازی اندامی داشته باشند و تبرج نمایند.(نور، آیه 60) 2.
2. حرمت آشكار ساختن زينت بدن زنان، براى نامحرم، جز به مقدار متعارف.(نور، آیه 31)
3. استحسان تجمّل و آرايش بندگان به زينتهاى خدادادى، به هنگام عبادت.(اعراف، آیه 31)
4. جواز آشكار ساختن زينتهاى پنهانى زنان، براى شوهران خويش(نور، آیه 31)
5. جواز اظهار زينتهاى پنهانى زنان، براى پدران‌شان(نور، آیه 31)
6. جواز آشكار ساختن زينتهاى پنهانى زنان، براى پدرشوهران‌شان(نور، آیه 31)
7. جواز اظهار و آشکار ساختن زينتهاى پنهانى زنان، براى پسران‌شان(نور، آیه 31)
8. جواز آشكار كردن زينتهاى پنهانى زنان، براى پسران شوهر خويش(نور، آیه 31)
9. جواز آشكار كردن زينتهاى پنهانى زنان، براى برادران خويش(همان)
10. جواز اظهار زينتهاى پنهانى زنان، براى پسران برادر خويش(همان)
11. جواز آشكار كردن زينتهاى پنهانى زنان، براى پسران خواهر خويش(همان)
12. جواز اظهار زينت زنان مؤمن براى زنهاى مؤمن ديگر(همان)
13. جواز اظهار زينت زنان، براى بردگان خويش(همان)
14. جواز اظهار زينت زنان، براى خدمت‌كاران ساده‌لوح و بى‌رغبت به زناشويى(همان)
15. جواز اظهار زينت زنان، براى كودكان بى‌خبر از مسائل جنسى(همان)
16. نهى خداوند از اظهار ابزار تزيين مخفى زنان در حال راه رفتن(همان)
17. جواز استفاده مؤمنان از زينت‌هاى خدادادى، به عنوان مقصود اصلى از آفرينش آنها(اعراف، آیه 32)
18. حرمت اسراف و زياده‌روى در تزيين و بهره گیری از آن ها به سبب محروميّت از محبّت خداوند(اعراف، آیه 31)