دل کندن از تعلقات

بسم الله الرحمن الرحیم

دوست صاحب بصیرتی می گفت: «دل کندن از جان کندن سخت تر است.» به نظر می رسد که بسیاری از مردم نمی توانند از تعلقات دست بکنند و از آن ها برای رضا و اطاعت الهی بگذرند.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان ممکن است بتواند از جان دل بکند و به میدان جهاد در آید، اما بسیاری هستند که از تعلقات به ویژه مال و فرزند دل بکند. شگفت این که مردم از جان خویش می گذرند، اما حاضر نیستد تا از فرزند خویش بگذرند؛ از این روست که جان خویش را برای حفظ فرزند می دهد، بلکه حتی بسیاری از مردم جان خویش را برای حفظ مال می دهند؛ در حالی که بر اساس روایات، انسان می بایست مال را برای حفظ جان، و جان را برای حفظ عرض و آبرو بدهند؛ زیرا آن چه مهم است همان آبرو است که حقیقت همان دین داری است.

سبوح از عیب و قدوس از نقص

دل آدمی می بایست در پاکی به جایی برسد که از هر گونه نقص پاک باشد و به تمامیت در کمالاتی برسد که همان حق تعالی است؛ زیرا کمال و حق مطلق همان خدا است.(فصلت، آیه 53) البته تفاوت آدمی با فرشتگانی که مصداق سبوح و قدوس هستند، این است که فرشتگان  در ساختار وجودی خویش در این مقام و منزلت هستند؛ یعنی سبوح از عیب و قدوس از نقص است.(بقره، آیه 30) این بدان معناست که فرشتگان همه کمالات را در تمامیت آن دارند؛ اما این دارایی اکتسابی نیست، بلکه تفضل الهی است؛ اما در انسان هر چند که همه صفات الهی در او سرشته شده، اما باید با اراده اختیاری در چارچوب هدایت فطری تکوینی عقلی(طه، آیه 50) و هدایت تشریعی وحیانی نقلی مطابق آن(روم، آیه 30) به ظهور برسد که از آن به تقوای الهی یاد می شود.(بقره، آیه 21) بنابراین، تقدس در انسان به سعی انسان بستگی دارد تا خود را به مقامی برساند که از هر گونه نقصی پاک و مبرا شود و به تمامیت کمالات برساند.

البته بسیاری از مردم به مقام تقدس اکتسابی نمی رسند؛ زیرا تعلقات گوناگون نمی گذارد تا آنان عیوب را از خود دور کرده و در مقام سبوح صفات االهی را در خویش تجلی بخشند و مظهر صفات کمالی الهی شوند، چه رسد که به مقام تقدس برسند و خود را در کمالات به تمامیت برساند و نقصی در کمالات نداشته باشند.

به سخن دیگر، گام اول آن است که انسان تلاش کند تا صفات و اسمای حسنای الهی را در خود ظهور بخشد که از آن به سبوح از عیب تعبیر می شود، سپس در گام دوم کمالات را در خویش به تمامیت برساند و نقصی در کمالات نداشته باشند که از آن به قدوس از نقص یاد می شود. این همان چیزی است که در اصطلاح به آن تمامیت در کمالات یاد می شود.

تقدس در وادی مقدس

خدا در قرآن، هنگامی که حضرت موسی(ع) برای دیدار به وادی مقدس در آمد، فرمان می دهد: فاخلع نعلیک انک بالوادی المقدس طوی؛ پس دو جفت نعل خویش را از پایت بر کن؛ زیرا تو در وادی مقدس طوی هستی.(طه، آیه 12)

بر اساس گزارش های قرآنی، دیدار نخست حضرت موسی(ع) با خدا در شب تاریک و سردی بود که ایشان با خانواده بود و راهش خویش را گم کرده بود. از این رو، به دنبال اخگری به سوی آتش و ناری رفت که از دور به چشم می آمد تا یا اخگری بر گیرد یا راهنمایی بجوید.(طه، آیه 10)

حضرت موسی(ع) در کوه و تاریکی در سنگلاخ و منطقه ای پر خار و خاشاک مامور می شود تا نعلین خویش را در آورد و پا بر خاک و سنگ گذارد. بی گمان کاری سخت و دشوار است؛ اما انجام آن واجب الهی است. در حقیقت خدا از او اطاعت می خواهد نه چیزی دیگر. پس این گونه نیست که همه احکام الهی به ویژه در ساحت امر و نهی به بندگان بر اساس «مصالح و مفاسد» در متعلق احکام باشد؛ بلکه گاه خود اطاعت مقصود الهی است و خدا می خواهد اطاعت پذیری بنده را بیازماید.

بنابر این دو احتمال برای حکم الهی به ابلیس در سجده بر آدم است؛ نخست آن که خلافت الهی او را بپذیرد که در سجده خود را آشکار می کند؛ زیرا این سجده پذیرش خلافت الهی آدم است؛ دوم آن که امر الهی را بپذیرد تا دانسته شود که او مطیع است؛ اما ابلیس در این باره تکبر ورزید و اطاعت نکرد.

در روایات است که خراسانی به نزد امام صادق(ع) می آید و ادعا می کند که یاران بسیاری برای قیام است؛ امام برای آزمایش او فرمان می دهد تا در درون تنور آتشین در آید. او به عجز و انابه می پردازد. در این هنگام یکی از یاران امام (ع) به نام هارون مکی وارد می شود، وقتی امام فرمان می دهد او نعلین در می آورد و در درون آتش می پرد. امام (ع) ساعتی با خراسانی سخن می گوید. سپس به او فرمان می دهد تا در درون تنور بنگرد. خراسانی هارون را در درون آتش تنور سالم می یابد.

اصل این روایت این گونه است: مامون رقّى – كه يكى از دوستان امام جعفر صادق عليه السلام است – حكايت مي‌كند: در منزل آن حضرت بودم كه شخصى به نام سهل بن حسن خراسانى وارد شد و سلام كرد و پس از آن كه نشست، با حالت اعتراض به حضرت اظهار داشت: ياابن رسول اللّه! شما بيش از حدّ عطوفت و مهربانى داريد، شما اهل بيت امامت و ولايت هستيد، چه چيز مانع شده است كه قيام نمى كنيد و حقّ خود را از غاصبين و ظالمين باز پس نمى گيريد، با اين كه بيش از يك صد هزار شمشير زن آماده جهاد و فداكارى در ركاب شما هستند؟ !

امام صادق عليه السلام فرمود: آرام باش، خدا حقّ تو را نگه دارد و سپس به يكى از پيش خدمتان خود فرمود: تنور را آتش كن.

همين كه آتش تنور روشن شد و شعله هاى آتش زبانه كشيد، امام عليه السلام به آن شخص خراسانى خطاب كرد: برخيز و برو داخل تنور آتش ‍ بنشين.

سهل خراسانى گفت: اى سرور و مولايم! مرا در آتش، عذاب مگردان و مرا مورد عفو و بخشش خويش قرار بده، خداوند شما را مورد رحمت واسعه خويش قرار دهد.

در همين لحظات شخص ديگرى به نام هارون مكّى – در حالى كه كفش هاى خود را به دست گرفته بود – وارد شد و سلام كرد.

حضرت امام صادق سلام اللّه عليه، پس از جواب سلام، به او فرمود: اى هارون! كفش هايت را زمين بگذار و حركت كن برو درون تنور آتش و بنشين.

هارون مكّى كفش هاى خود را بر زمين نهاد و بدون چون و چرا و بهانه اى، داخل تنور رفت و در ميان شعله هاى آتش نشست.

آن گاه امام عليه السلام با سهل خراسانى مشغول مذاكره و صحبت شد و پيرامون وضعيّت فرهنگى، اقتصادى، اجتماعى و ديگر جوانب شهر و مردم خراسان مطالبى را مطرح نمود مثل آن كه مدّت‌ها در خراسان بوده و تازه از آن جا آمده است.( ابن شهرآشوب مازندرانى، مناقب آل أبی طالب (ع)، ج 4، ص 237؛ علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج 47، ص 123)

از این روایت و مانند آنها این حقیقت آشکار می شود که آن چه مهم است همان اطاعت پذیری است که در راستای رضای الهی انجام می شود. پس کسی که از همه چیز می گذرد و برای جان و مال و عرض خویش هیچ ارزشی جز رضا و اطاعت خدا و امامان معصوم(ع) قایل نیست، در ساحت تقدسی وارد شده که در تمامیت کمالات قرار می گیرد و مظهر اتم و اکمل صفات و اسماء الله می شود.

نمونه دیگر آن را خدا در قرآن بیان کرده که بسیاری از مدعیان جهاد هنگامه مواجه به آزمون و ابتلای نوشیدن از نهر به جای آن که فرمان را به جا آورند، از آب نهر نوشیدند و نتوانستند از آب بگذرند ، چه رسد که بتوانند از جان بگذرند. در قرآن آمده که طالوت با نشانه‌های اعجاز آمیز به رهبری بنی اسرائیل منسوب شد و سپاهیان بسیار فراهم کرد و به سمت جالوت و سپاهیانش حرکت کرد تا با آنها بجنگد. اما سپاهیان او یک دست نبوده و بسیاری از آنان ایمان و اعتقاد قلبی به طالوت نداشتند و همین سبب امتحانی سخت بر بنی اسرائیل شد(بقره، آیه 249) که قرآن آن‌را این‌گونه بیان می‌دارد: «پس زمانى که طالوت با سپاهیان [براى جنگ با دشمن از شهر] بیرون رفت، گفت: بى‏تردید خدا شما را به وسیله نهر آبى آزمایش مى‏کند پس هر که [به هنگام تشنگى‏] از آن [سیر] بنوشد، از من نیست و هر که از آن نخورد، از من است، مگر کسى که با دستش کفى آب برگیرد [که او نه از من است و نه مردود از سپاه‏]. پس جز اندکى از آنان همگى از آن نوشیدند. و زمانى که او و کسانى که با او ایمان آورده بودند از نهر گذشتند، [گروهى از آنان‏] گفتند: ما را امروز قدرت مقابله با جالوت و سپاهیانش نیست. ولى کسانى که یقین داشتند که دیدارکننده خدایند، گفتند: چه بسا گروه اندکى که به توفیق خدا بر گروه بسیارى پیروز شدند، و خدا با شکیبایان است».(بقره، آیات 250 و 251)

از نظر آموزه های قرآن، تا نتوانید در جهاد مالی موفق باشید، نمی توانید در جهاد جان موفق باشید و به شهادت برسید؛ یعنی تا دل نکنید، نمی توانید جان بکنید و به مقام شهادت برسید. از همین رو، خدا می فرماید: با اموال و جانهای خود، در راه خدا جهاد نمایید؛ این برای شما بهتر است اگر بدانید!.(توبه، آیه 41) پس در گام اول باید جهاد مال کرد و از مال دل کند تا بتوان در گام دوم از خود دل کند و شهید شد؛ این گونه است که می توان جهادی را داشت که مورد رضایت خداست؛ چرا که در این صورت خدا شما را از میان مومنان جدا می کند چنان که مرغ دانه چین ، دانه ها را جدا می کند و گزیده ها را می خورد. پس این جهاد باید در تمام حقانیت بدون هر گونه ناخالصی باشد: جاهدوا فی الله حق جهاده و هو اجتباکم.(حج، آیه 78)

هم چنین در همین رابطه نگاه کنید به مقاله : « دل کندن از دنیا، کلید همه خوبی ها»