انسان ها براي دست يابي به زندگي بهتر و برتر، نيازمند اموري چند هستند كه غير از شناخت فلسفه و هدف آفرينش، ابزارهاي موردنياز، دستورها و آموزه ها، راهنمايي هاي دروني و بيروني، مي توان به الگوهاي عيني اشاره كرد.
الگوي كامل، به آدمي اين امكان را مي بخشد تا در هر مساله و موردي بتواند مهمترين را انتخاب كند و در دوراهي هاي سرنوشت، راه درست را برگزيند؛ زيرا اين الگوهاي كامل كساني اند كه اين مسير را با موفقيت گذرانده اند و راه بلد خوبي براي ديگران هستند.
خداوند انسان هايي را به عنوان الگوهاي كامل معرفي كرده است كه ازجمله آن ها پيامبران (ع) هستند. از ديگر الگوهاي كامل مي توان به چهارده معصوم (ع) اشاره كرد كه همان نفس و جان پيامبر (ص) هستند و الگو بودن پيامبر (ص) به معناي الگو بودن نفوسي مي باشد كه از نظر خدا و قرآن، عين آن حضرت (ص) هستند. از جمله اين نفوس مي توان به حضرت فاطمه (س) اشاره كرد.
نويسنده در اين مطلب بر آن است تا ضمن معرفي شخصيت و فضايل آن حضرت (س)، اسوه بودن آن حضرت (س) را براي مومنان بيان كند. با هم اين مطلب را از نظر مي گذرانيم.
فاطمه (س) انسان كامل
انسان كامل به كسي گفته مي شود كه همه ظرفيت هاي وجودي سرشته در ذات خويش را به فعليت رسانيده و در مسير تقرب الي الله با بهره گيري از آموزه هاي عقلاني ووحياني، متاله و خدايي شده و مظهر كامل اسماي الهي گشته و خلافت الهي را به دست آورده باشد. چنين انساني به دليل اين كه هدف آفرينش و فلسفه آن را دريافت و مسير كمالي را تا به تمام آن پيموده است، بهترين شخص براي اسوه شدن مي باشد.
در مكتب عرفاني اسلامي براي انسان ها چهار سفر معنوي بيان شده كه عبارتند از: سفر من الخلق الي الحق 2. سفر بالحق في الحق 3. سفر من الحق الي الخلق بالحق 4. سفر في الخلق بالحق.
سفر نخست كه «من الخلق الي الحق» است با شناخت آيات انفسي و آفاقي انجام مي گيرد. از آن جايي كه اين سفر آغازين است، از منبع حق كمك و ياري به طور مستقيم دريافت نمي شود. از اين رو امكان دارد حق و باطل در هم آميخته شود و انسان، گرفتار شبهات و ترديدها نيز گردد. در سفر نخست انسان به ياري آيات آفاقي و انفسي مسير خويش رامي يابد و به سوي حق مي رود؛ اما از سفر دوم به بعد اين امكان فراهم مي آيد كه همواره سفر با حق همراه باشد. در اين سفر شناخت خدا و صفات وي با ياري حق تعالي است و انسان هر شناختي نسبت به حق تعالي به دست مي آورد، به مدد ياري و اطلاعات اوست. در سومين سفر، انسان به سبب آن كه به كمالات الهي دست يافته و متاله شده، ماموريت عام مي يابد كه به سوي خلق بازگردد و به عنوان راهنماي انسان ها عمل كند. در مرحله چهارم از سفر كه در ميان خلق مي گذرد، انسان كامل با ياري حق و مدد او، دستگير ديگران مي شود. از اين رو از وي به انسان كامل مكمل ياد مي شود. به اين معنا كه هم خود به كمال رسيده و هم مي تواند ديگران را به سوي كمال با شيوه ارائه طريقي يا ايصالي برساند. البته در مرحله چهارم بيش ترين هدايت از نوع ايصالي و دستگيري مي باشد و كم تر به شكل ارايه و نشان دادن راه محض صورت مي گيرد.
در تعبير قرآني، از انسان كامل، به انسان معصوم نيز ياد مي شود، زيرا انسان معصوم به كسي گفته مي شود كه از نظر علم و عمل به جايي رسيده كه حق جزو ذات اوست و باطل در وي راه نمي يابد. از اين رو داراي برهان و سلطاني است كه نه تنها وي را از گناه و خطا و سهو و اشتباه بازمي دارد بلكه تنها حق را مي بيند و مي يابد و بدان سو مي رود. اين گونه است كه داراي عصمت در مراتب و مراحل مختلف از دريافت، حفظ و ابلاغ پيام الهي مي باشد. چنين صيانتي موجب مي شود تا به سادگي بتوان وي را به عنوان اسوه كامل و برتر معرفي كرد؛ زيرا همه سخنان و كارهايش بر پايه عدالت و حقانيت و در مسير كمالي است. بنابراين قول و فعل و تقريرش براي ديگران حجت است و مردم مي توانند به همه سخنان و رفتارش بي هيچ ترديد و گماني تمسك جويند.
فاطمه(س) به تعبير قرآني، معصوم و انسان كاملي است كه براي ديگران حجت مي باشد. خداوند به صراحت در آيه 33 احزاب بر عصمت ايشان تاكيد مي كند. (مجمع البيان، ج 7 و8، ص 559 و جامع البيان، ج 12، جزء 22، صص 9 تا 12) همين عصمت و انسان كامل بودن، به وي اين امكان را مي بخشد تا به عنوان اسوه كامل از سوي خداوند معرفي شود. بنابراين بايد انسان ها از آن حضرت(س) در امور زندگي خويش به عنوان الگوي برتر و بهتر زندگي بهره گيرند و سخنان و رفتارش را به عنوان حجت بپذيرند و بدان عمل كنند.
فاطمه(س) فاطمه است
فاطمه(س) در ميان زنان، يكتا و يگانه است و همانندي براي ايشان نيست، زيرا او اشرف زنان جهان همانند اشرفيت پيامبر(ص) است. بنابراين نمي توان وي را با كسي مقايسه كرد مگر آن كه مراد از قياس با ديگري، براي بيان برتري ايشان باشد؛ زيرا در هر امري آن حضرت(س) در كمال و تماميت آن كمال است. چنان كه پيامبر(ص) نيز اين گونه است و يكتا و يگانه مي باشد و همانندي براي او نيست. البته اگر گاه همانندي براي حضرت پيامبر(ص) بيان مي شود تنها همان معصومان(ع) هستند كه به تعبير آيه مباهله آنان جان و نفس پيامبرند و از نظر روحي و نوري يكي مي باشند.
فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) همسر اميرمومنان علي(ع) و محبوب ترين مردم نزد رسول الله(ص) و پاره تن آن حضرت است. كسي است كه بر پايه سخن پيامبر(ص) خشنودي خدا در خشنودي فاطمه(س) و خشم خدا در خشم وي است. (اسدالغابه، ج 7، ص 216 و 219 و الاصابه، ج 8، صص262 تا 266)
مفسران و راويان اخبار و احاديث، آيات بسياري را درباره مقام آن حضرت دانسته اند كه از جمله مي توان به نزول آيه 26 سوره اسراء اشاره كرد كه رسول خدا(ص) به دنبال نزول آن، فاطمه(س) را فراخواند و فدك را به وي بخشيد. (مجمع البيان، ج 5 و 6، ص 634 و نيز الدر المنثور، سيوطي، ج 5، ص 273)
مفسران، مقصود از «نسائنا» در آيه 61 سوره آل عمران را كه آيه مباهله است فاطمه(س) دانسته اند كه پيامبر(ص) آن حضرت را براي مباهله با نصاراي نجران با خود همراه برد. (مجمع البيان، ج 1 و 2، ص 762 و نيز روح المعاني، ج 3، جزء 3، ص 301)
مهم ترين آيه اي كه درباره شخصيت آن حضرت(س) وارد شده آيه تطهير است كه بيانگر عصمت آن حضرت مي باشد. خداوند در آيه 33 سوره احزاب اهل بيت پيامبر(ص) از جمله فاطمه(ص) را به حكم و اراده الهي از اهل عصمت قرار داده و فرموده است كه خداوند اراده كرده تا اهل بيت(ع) از هر نوع آلودگي و پليدي پاك شوند. (جامع البيان، ج 12، جزء 22، ص 9 و نيز تفسير التحرير و التنوير، ج 11، جزء، ص 15)
بنابر نظر مفسران ومحدثان، آيه 24 سوره ابراهيم و 19 سوره الرحمن و آيات 5 تا 22 سوره انسان درباره اهل بيت(ع) ازجمله فاطمه(س) نازل شده است كه بيانگر مقام و منزلت آن حضرت(س) در پيشگاه خداوند است.
خداوند در آياتي ازجمله 41 سوره ا نفال و 26 سوره اسراء و 38 سوره روم حضرت فاطمه را صاحب حق در اموال مردم مي شمارد و از اين نظر مي توان وي را همانند پيامبر(ص) دانست كه خداوند آن حضرت را اولي بر مردم در جان و مالشان دانسته است. همين حق فاطمه(ص) در اموال مردم موجب مي شود تا رسول خداوند(ص) از سوي خداوند مأمور شود تا فدك را به آن حضرت(س) واگذار كند. (نورالثقلين، ج3، ص 154 و كافي، ج1، ص 543 و الدرالنثور، ج 5، ص 273)
فضايل فاطمه(س)
براي اين كه بتوانيم حضرت فاطمه(س) را به عنوان اسوه زندگي خود قرار دهيم مي بايست به فضايل آن حضرت(س) نيز توجه كنيم، زيرا برخي از اين فضايل اكتسابي است و ما نيز ميتوانيم آن را به دست آوريم، هرچند كه برخي از آن ها جزو اختصاصات آن حضرت(س) بوده و نمي توان آن را به دست آورد.
«اخلاص» فاطمه(س) از اموري است كه مي توان آن را كسب كرد. خداوند وي را در آياتي از جمله آيات 8 و 9 سوره انسان به اخلاص مي ستايد (الكشاف، زمخشري، ج4، ص670) اصولاً اخلاص اصل ا ساسي در دست يابي انسان به هر فضيلت الهي است. ازاين رو همواره در آيات قرآن بر اخلاص در عمل تأكيد شده است.
خوف از خدا (انسان آيات 8 و 10) و خوف از قيامت و بيمناكي از عذاب دردناك آن (انسان آيات 7 تا 10) صبر در برابر گرسنگي و اداي مسئوليت و وظايف الهي (انسان آيات 8 و 12) مظهر عبوديت خداوند بودن (انسان آيه 6) وفاي به نذر (انسان آيات 7 و 9) دوستي و محبت خدا (انسان آيه 8) اهل ذكر بودن (نحل آيه 43) جزو ابرار و نيكوكاران بودن (انسان آيات 5 و 8) و اطعام به نيازمندان در عين نياز و علاقه به غذاي خود (انسان آيه 8) ازجمله مهم ترين فضايلي است كه قرآن براي آن حضرت برمي شمارد و هركسي مي تواند با اسوه قرار دادن آن حضرت(س) آن را به دست آورد.
البته از اهل بيت پيامبر(ص) بودن (طه آيه 132) و از خويشاوندان و ذي القربي آن حضرت بودن (اسراء آيه 26) و يا شجره طيبه الهي بودن (ابراهيم آيه 24) و شركت در مباهله (آل عمران آيه 61) و تعلق گرفتن اراده الهي به عصمت آن حضرت (احزاب آيه 33) بيرون از اختيار آن حضرت(س) بوده و نمي توان آن را الگوي خود قرار داد. با اين همه مي توان با استفاده از روش آن حضرت(س) در تقرب جويي به خداوند و متاله شدن (بقره آيه 3) به عصمتي عام دست يافت كه از ويژگي هاي انسان كامل است.
همان گونه كه حضرت آدم(ع) براي پذيرش توبه به حضرت فاطمه(س) توسل جسته است (بقره آيه 37 و نيز تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 67 و الدر المنثور، ج 1، ص 147) ما نيز مي توانيم با توسل به آن حضرت(س) خشنودي خداوند را به خود جلب كنيم و مغفرت الهي را به دست آوريم.
آن حضرت(س) با بهره گيري از فرمان هاي الهي و اطاعت از آن، توانست به مقامات و فضايل بسياري دست يابد كه براي همگان شدني است. آن حضرت(ص) هرچند از يك نظر در مقام برتر و والاتري است كه دور از دسترس آدمي است ولي از جهاتي ديگر مي توان وي را الگو قرار داد؛ زيرا معرفي كردن ايشان و تبيين خصوصيات آن حضرت براي آن است كه ايشان را اسوه و الگوي رفتاري خويش قرار دهيم.
بدين ترتيب خانه علي(ع) و فاطمه (س) به خانه اي داراي رفعت و منزلت تبدل مي شود (نور آيه 36 و نيز الدرالمنثور، ج6، ص203) ولذا مي توان با اسوه قراردادن ايشان چنين خانه و زندگي را براي خود ساخت كه ازسوي خداوند بلند و رفيع شود.
حجاب فاطمه(س) و رفتار وي با نامحرمان كه از سوي خداوند فرمان آن را يافته است، بهترين حجاب براي حفظ حرمت و احترام و صيانت از شخصيت زن است. براين اساس هركسي كه مي خواهد به آرامش و امنيت دست يابد، بايد از حجاب فاطمي بهره گيرد. (احزاب آيه59)
رفتار و شخصيت آن حضرت(س) موجب شده تا خداوند دوستي آنان را بر مؤمنان واجب كند، زيرا دوستي عترت پيامبر(ص) زماني تحقق واقعي مي يابد كه شخص، رفتار ايشان را الگوي خود قرار دهد؛ چون مخالفت با رفتار ايشان به معناي عدم علاقه مندي به آنها و رفتارشان است. كسي كه شخصي را دوست مي دارد مي كوشد تا همه رفتارهاي او را الگو و سرمشق خود قراردهد. از اين رو گفته شده لازمه دوستي و محبت به اهل بيت(ع) اطاعت از فرمان آنها و رفتار براساس رفتارهاي ايشان است.
همين دوستي كه لازمه آن اطاعت و الگوبرداري از ايشان است، موجب مي شود تا انسان ها از عنايت خاص خداوند بهره مند شوند. چنانكه خداوند در آيه 23 سوره شوري دوستي و محبت عترت پيامبر(ص) را موجب بهره مندي شخص از پاداش مضاعف الهي مي داند.
به هرحال، حضرت فاطمه(س) داراي فضايل بي شماري است كه مهمترين آنها در اين جا از زبان خداوند و قرآن بيان شده است. هركسي مي تواند با الگوبرداري از رفتار و شيوه زندگي آن حضرت(س) به مقامات بلند انساني برسد. دراين ميان فرقي ميان مرد و زن نيست، زيرا بسياري از رفتارهاي آن حضرت(س) اختصاصي زنان نيست و هركسي به صرف انسان بودن مي تواند از آن پيروي كند.
بيان اين آيات از آن روست تا معلوم شود كه آن حضرت(س) هرچند به سبب برخي از امور، دور از دسترس است و انسان ها نمي توانند فاطمه(س) باشند كه فاطمه، فاطمه است ولي مي توانند به مراتبي از فضيلت و مقامات دست يابند كه براي عموم مردم دست يافتني است.
به سخن ديگر، هرانساني دو دسته خصوصيت دارد كه برخي از آنها از اختصاصات وي است مانند متولدشدن در زمان و مكان خاص و از پدر و مادري خاص و دسته ديگر خصوصياتي است كه اكتسابي است و مي توان آنها را به دست آورد. ما مي توانيم با بهره گيري از روش و سيره حضرت فاطمه(س) به اين دسته از خصوصيات برسيم كه مي تواند ما را از مقام عصمت بالا برد و انسان كامل كند. باشد با پيروي از خصوصياتي كه درحضرت(س) يافته ايم درمسير كمالي گام برداريم و متاله و خدايي شويم.
