خشنودی و رضای الهی، عوامل و آثار

بسم الله الرحمن الرحیم

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، یکی از اهداف و فلسفه های عبودیت در صراط مستقیم هدایت های فطری عقلی و نقلی وحیانی، دست یابی به مقام اطمینان و رضای دو سویه است که از آن به «راضیه مرضیه» تعبیر می شود.

از نظر قرآن، اگر انسان دنبال رضای الهی به عنوان هدف متعالی و مقدس باشد، در مسیر صراط مستقیم عبودیت گامی بزرگ برداشته است؛ زیرا به مقام اطمینانی رسیده که پیامد آن رضای الهی از بنده است. البته شناخت عوامل و آثار چنین رضا و خشنودی الهی از بنده می تواند مومنان را بر تحقق این حالت بلکه مقامی از مقامات عرفانی – الهی یاری رساند. نویسنده بر این پایه به سراغ آموزه های وحیانی قرآن رفته تا این عوامل و آثار را تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

آثار خشنودی الهی از بنده در دنیا و آخرت

وقتی در فرهنگ قرآنی از رضای بنده از خدا سخن به میان می آید، بیش ترین چیزی که مبنا و ملاک قرار می گیرد، تسلیم شدن در برابر قضا و قدر الهی است. این تسلیم شدن در قالب تسلیم در برابر مصیبت ها، ابتلائات، فتنه ها و مشکلات گوناگونی است که در زندگی پدیدار می شود؛ البته این به تنهایی نمی تواند تسلیم مطلق را برساند، بلکه در کنار این تسلیم شدن در برابر قضا و قدر تکوینی، باید همراه با اسلام آوری نسبت به آموزه های تشریعی و احکام آن باشد.

به سخن دیگر، وقتی از رضای بنده نسبت به خدا سخن به میان می آید، مراد و منظور تسلیم در برابرامور تکوینی و احکام تشریعی است؛ زیرا این گونه بنده نشان می دهد که رضای به هر چیزی است که خدا برای او مشیت کرده و در قالب قضا و قدر او را می آزماید. در چنین حالتی، بنده راضی هم چون مرده ای است که در دست مرده شور به هر شکلی که مرده شور بخواهد می گردد و می چرخد و از خود هیچ مقاومتی یا اراده مقاومتی نشان نمی دهد. بازتاب چنین امری جز صبر در اطاعت، صبر در مصیبت و صبر در مواجه معصیت نیست؛ زیرا حتی اگر با معصیتی مواجه شد، چنان صبر دارد که هرگز نه تن به معصیت می دهد و نه از کنار آن بی تفاوت می گذرد؛ بلکه برای رضای الهی به نهی از منکر می پردازد و از اذیت و آزاری که در این راه می کشد، جزع و فزع نمی کند.

به هر حال، از نظر قرآن، رضا به حکم قضا و رضا به حکم الله نشانه های اساسی دست یابی به مقام رضا در بنده است؛ زیرا این حالت زمانی تحقق می یابد که انسان به مقام اطمینان برسد و هر چیزی که از سوی خدا در قالب تکوین و تشریع برای او رقم خورده را می پذیرد و با صبر فاقد جزع و فزع نشان می دهد که حکم الهی را در هر شکلی عین محبت الهی دانسته و از آن لذت می برد و بدان خشنود است.(بقره، آیات 155 تا 157) پس چنین شخصی در هر حال شکر می گوید و حمد و ستایش خدا به جا می آورد؛ زیرا همه آنها را از حکیمی می داند که جز به رحمت و محبت به بنده نظر نمی کند و اگر بلایی بر سرش می آورد، به حکم حکمتی است که در باطن آن رحمت است هر چند به ظاهر چنین نباشد.

بنابراین، چنین شخصی در مقام اطمینان و رضا می گوید:

یکی درد و یکی درمان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

من درمان و درد و وصل و هجران

پسندم هر چه را جانان پسندد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، آثاری که برای رضای بنده از خدا می توان بر شمرد، موارد زیر است:

1. رضای الهی: از نظر قرآن، رضای بنده از خدا که در قالب تسلیم در برابر تکوین و تشریع خود را نشان می دهد، موجب می شود تا رضای الهی از بنده تحقق یابد. پس وقتی مومنی از خدا رضایت خویش را با تسلیم محض نشان می دهد، خدا نیز از او راضی می شود که آثار چنین رضایتی از نظر قرآن، دخول در جنت افعال و صفات و ذات است.(فجر، آیات 27 تا 30) از نظر قرآن، هرگز رضایت یک سویه نیست، بلکه هماره دو سویه خواهد بود؛ یعنی وقتی بنده با تسلیم خویش رضایت خود را نشان می دهد، خدا نیز با پاداش های گوناگون دنیوی و اخروی و مادی و معنوی و تقرب بنده به خویش آن را به نمایش می گذارد.(مائده، آیه 119؛ توبه، آیات 20 و 21 و 100) به هر حال، بشارت به رضوان الله برای بندگان مومن راضی که همه چیز خویش را در راه خدا ایثار می کنند، نمایشی از رضایت دوسویه است.(همان؛ مجادله، آیه 22؛ بینه، آیه 8)
2. خیر مطلق: از نظر قرآن، خیر هر چیزی است که برترین و بهترین و مناسب ترین چیز برای انسان باشد که برتر از آن قابل تصور نباشد. از نظر قرآن بنده راضی به قضا و حکم الهی در مقام تکوین و تشریع، به خیر مطلق می رسد که همه مصالح اصلی و مفید او را تامین می کند.(بقره، آیه 61؛ توبه، آیه 59) از نظر قرآن، اگر کسی به قضای الهی راضی باشد و جزع و فزع نکند بلکه صبر ورزد با این صبر نشان می دهد که راضی به قضای الهی است و خداوند او را پاداشی نیک می دهد که همان خیر مطلق در دنیا و آخرت است ؛ یعنی چیزی به او می دهد که مناسب حال و مقام اوست و برای او مفید و سازنده .(همان؛ مجمع البیان، ج 5 و 6، ص 63)
3. صلوات الهی: از نظر قرآن، رضای بنده از خدا در ساحت قضا و قدر موجب می شود تا خدا عنایتی خاص به او داشته باشد و او را به طور دایم از فیض خویش بهره مند سازد و مشکلات او را برطرف نموده و به رفع و دفع آن بپردازد؛ زیرا صلوات خدا نسبت به بنده، عنایت دایم و مستمر و غیر منقطع الهی نسبت به بنده است.(بقره، آیات 156 و 157)
4. رحمت خاص الهی: از نظر قرآن، از دیگر آثار رضایت بنده نسبت به خدا را می بایست در بهره مندی بنده از رحمت خاص الهی جست و جو کرد؛ زیرا خدا افزون بر رحمت عام که بر همگان دارد، نگاه خاص و رحمت ویژه رحیمی به چنین بنده ای خواهد داشت.(همان)
5. هدایت خاص: از نظر قرآن، همگان از هدایت فطری برخوردار هستند(طه، آیه 50)، و کسانی که بر اساس هدایت فطری به تقوا دست یابند و متقی شوند، از هدایت تشریعی خاص وحیانی نیز برخوردار می شون(بقره، آیات 2 و 3)؛ اما این هدایت پاداشی در کسی که به مقام تسلیم نسبت به قضای الهی رسیده باشد و اهل رضایت نسبت به خدا و قضا و قدر او باشد، به عنوان «مهتدی» شناخته می شود که هدایت در او ذاتی شده و ملکه و مقوم ذات و شاکله شخصیتی او شده باشد. بنابراین دیگر امکان آن که گرفتار ضلالت شده و از هدایت الهی خارج شود ، در چنین شخصی وجود ندارد؛ زیرا او هدایت را ملکه و مقوم و شاکله شخصیتی خویش ساخته است و خدا این گونه او را در مقام «مهتدین» قرار داده است.(بقره، آیات 156 و 157)
6. رستگاری و فوز عظیم: رضایت انسان از خدا، عامل اصلی رستگاری وفوز عظیم در آخرت و ورود به بهشت رضوان الهی است؛ زیرا وقتی رضایت بنده تحقق یابد، خدا نیز از او راضی بوده و رضایت دوسویه موجب پاداش عظیم و فوز عظیم در آخرت است.(مائده، آیه 119؛ توبه ، آیه 100؛ مجادله، آیه 22)
7. بنده خاص الهی: بنده ای که رضای به مشیت الهی است، با سبب همین اطمینانی که به خدا دارد و نفس مطمئن را در خود ایجاد کرده، پس کسب مقام راضیه مرضیه وارد و داخل مقام عبادالله خاص می شود و به شرافت نسبت به خدا در می آید و خدا از او به «عبادی» یعنی بندگانم یاد می کند.(فجر، آیات 27 تا 30)
8. حزب الله: از دیگر آثار رضایت بنده نسبت به مشیت و قضا و قدر الهی، آن است که چنین بنده ای مفتخر به عنوان «حزب الله» شده و از حزب شیطان و ظلمت و تاریکی آن بیرون آمده و به نورانیت حزب الله و عضویت در آن مفتخر می شود.(مجادله، آیه 22)
9. بهشت ذات: از دیگر آثار پر برکت و پاداش عظیم آن است که افزون بر بهشت افعال که حور و غلمان باشد(توبه، آیه 100؛ بینه، آیه 8) به بهشت صفات الهی در آمده و صفات الهی را به عنوان متاله در شاکله شخصیتی خویش نمایش می گذارد و آینه ذات الهی می شود که در صفات و افعال تجلی کرده است. از این روست که مفتخر به شرافت دخول در «جنتی» می شود.(فجر، آیات 27 تا 30)
10. رهایی از طمع و حرص: کسی که راضی به رضای الهی و قضا و قدر اوست، هیچ طمع به غیر مستحق ندارد و هیچ حرصی بر زیادت بر استحقاق نمی ورزد، بنابراین به داده ها و داشته های خویش قانع است و قناعت در او خودنمایی می کند.(حجر، آیه 88؛ طه، آیات 130 و 131) بنابراین به قسمت باور داشته و بدان بسنده می کند.(زخرف، آیه 32)

عوامل و نشانه های دست یابی به مقام رضا

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، بندگان مومن زمانی به مقام رضا می رسند و تسلیم در برابر قوانین و احکام و سنت های تکوینی و تشریعی می شوند که در همه ابعاد تسلیم محض خدا باشند و درجه ایمان آنان به تمامیت رسیده باشد و جزو راشدون و مفتخر به عنوان رشید شوند؛ زیرا چنین کسی افزون بر بهره مندی از هدایت فطری عقلی تکوینی، از هدایت تشریعی وحیانی نقلی به خوبی استفاده کرده و خود را از سفاهت رانده و به اسلام و صراط مستقیم در آمده و در مقام اطمینان جا گرفته است.

از نظر قرآن، شخصی مطمئن به خدا خواهد بود که بر مشیت حکمیانه خدای قادر و علیم و حکیم و قدیر و غنی حمید باور داشته باشد که جز به رحمت نمی آفریند و جز به رحمت نمی آزماید و مبتلا نمی سازد و جز به رحمت عذاب نمی دهد؛ چرا که دوزخ او  نیز از مقام «الرحمن» است. چنین شخصی بر این باور است که خدای حکیم برای هر کسی و هر چیزی تمام اموری که بدان نیاز دارد عطا کرده و کم نگذاشته و او را در مسیر کمالی اش هدایت و راهنمایی کرده و گرایش را در آن به سوی کمال قرار داده است.(طه، آیه 50) همین اطمینان به چنین خدایی است که نسبت به امور تکوینی و تشریعی واکنش منفی نشان نمی دهد، بلکه همه را بر اساس برنامه ریزی از پیش تعیین شده می داند که در ام الکتاب نوشته و مقدر شده و بر اساس شرایط تکوینی تحقق خارجی می یابد.(حدید، آیات 22 و 23) بر اساس این خبر و آگاهی کلی نسبت به امور تکوینی تن به قضا و قدر و مشیت الهی می دهد و نسبت به امور صبر می ورزد و حلم و بردباری دارد؛ زیرا همه ابتلائات و مصیبت ها را بر اساس برنامه ای تعیین شده و مقدر حکیمانه ای می داند که به نفع بندگان است.(بقره، آیات 155 تا 157)

از همین روست که حتی اگر به ظاهر نسبت به امری کراهت دارد، ولی چون آن را مشیت حکیمانه الهی می داند در آن خیر می بیند که از آن آگاه نیست. پس به حکم علم اجمالی به آن تن می دهد هرچند که از تفاصیل آن آگاه نباشد و علم و آگاهی نداشته باشد.(بقره، آیه 216)

از نظر قرآن، بنده ای که رضایت به مشیت و مقدرات و قضای الهی می دهد که تفضیل برخی بر برخی دیگر را بر اساس مشیت حکیمانه می داند و از تفاوتی که میان افراد است، آن را هیچ امتیازی واقعی نمی داند که مانع از رشد او باشد؛ پس در امر زن و مرد یا حاکم و محکوم در ساحت اجتماعی اعتراضی ندارد و آن را حکیمانه می داند و می پذیرد.(نساء، آیه 32؛ زخرف، آیه 32)

در امر اجتماعی و تشریعی نیز احکام الهی صادر از سوی معصومان(ع) را عین حکم الله دانسته و آن را به عنوان مشیت حکیمانه الهی می پذیرد و در برابر آن تسلیم محض است.(نساء، آیه 65؛ بقره، آیه 216)

از نظر قرآن مهم ترین عواملی که موجب می شود تا شخص به چنین مقام اطمینان و تسلیم برسد و قضای تکوینی و احکام تشریعی الهی را از جان و دل بپذیرد و در شرایط سخت نسبت به آن صبر ورزد و جزع و فزع نکند، اموری چند است که مهم ترین آنها عبارتند از:

1. علم نسبت به ربوبیت الهی: از نظر قرآن، کسی که خدای خالق را پروردگاری می داند که بر اساس حکمت مشیت می کند تا بندگان از رحمت الهی سود برند  وبه کمال برسند و کسی که این گونه تن به احکام قضا و قدری و احکام وحیانی شرعی ندهد، در حقیقت علیه خود عمل کرده و به خویش آسیب رسانده و از کمال بازمانده، چنین علم و آگاهی نسبت به امور موجب می شود تا شخص نسبت به تکوین و تدوین الهی رضایت دهد و صبر عملی را به نمایش گذارد و هرگز مانند عاصیان و کافران عمل نکند که زیان آن به خدا نمی رسد بلکه به کافران و عاصیان می رسد.(محمد، آیات 9 و 10)
2. پذیرش قضا و قدر الهی: انسانی می تواند تمام قد راضی به رضای الهی باشد که خدای حکیم را می شناسد و به قسمت ایمان دارد و بده و بستان الهی را امری محتوم می داند که در ام الکتاب نگاشته شده و جز به دعا نمی توان آن تغییر داد؛ زیرا دعا موجب می شود تا خدا بر شخص متواضع و منیب ترحم کرده و عنایت به او نموده و به محو و اثبات امری دیگر در ام الکتاب بپردازد.(حدید، آیات 22 و 23؛ زخرف، آیه 32؛ فرقان، آیه 77؛ رعد، آیه 39) چنین شخصی نه اهل طمع است که چیزی را مستحق نیست بخواهد و نه اهل حرص است که زیادت بر استحقاق بخواهد، بلکه به آن چه خدا داده قناعت کند.(نساء، آیه 32) البته باید توجه داشت که پذیرش قضا و قدر الهی و رضایت بدان هیچ منافاتی با دعا ندارد که از بنده متواضع و متضرع بر می آید و نشان دهنده بندگی و پذیرش قدرت الهی حتی در محو و اثبات امر الهی در ام الکتاب از سوی خدا است.(نساء، آیه 32)
3. رغبت به خدا: از عوامل اصلی رسیدن انسان به مقام رضا نسبت به تکوین و تدوین و قضا و قدر الهی، شوق و رغبتی است که در بندگان الهی از مومنان وجود دارد؛ همین رغبت انسان به سوی خدا موجب می شود تا مومن اهل رضا باشد.(توبه، آیه 59)
4. مخالفت با هواهای نفسانی: هواهای نفسانی موجب می شود تا انسان به قضا و قدر الهی تن ندهد و راضی نباشد؛ اما کسی که به مخالفت با هواهای نفسانی می پردازد و با آن که در خود میل به مخالفت با قضا و قدر و بلکه حکم شرعی می یابد، ولی آن را علی رغم میل باطنی کنار می گذارد و تن به قضا و حکم الهی می دهد، چنین شخصی به مقام رضا در می آید. از همین روست که مجاهدان با آن که کراهت ظاهری به جهاد دارند، ولی حکم الهی را می پذیرند؛ زیرا آن را خیر خویش می دانند.(بقره، آیات 156 و 216؛ نساء، آیه 19)
5. رضایت به آخرت: کسی که آخرت را به طور کامل می پذیرد و همت خویش را مصروف آن می کند، به امور دینوی بی اعتنا یا کم اعتنا است و به هر چه در دنیا بر سرش به حکم قضا و قدر الهی می آید تن می دهد و صبر می ورزد؛ زیرا آخرت را بر دنیا ترجیح داده است.(بینه، آیات 7 و 8)
6. خشیت از پروردگار: از نظر آموزه های وحیانی ، خشیت مخصوص عالمان است؛ زیرا خشیت ترسی است که برخاسته از علم و آگاهی نسبت به عظمت چیزی است؛ وقتی عالم به عظمت الهی می نگرد نسبت به عظمت الهی خشیت و ترسی عالمانه دارد(فاطر، آیه 28) از نظر قرآن، خشیت از پروردگار یکی از عوامل اصلی پذیرش قضا و قدر الهی و رسیدن به مقام رضا است.(بینه، آیات 7 و 8)
7. پرهیز از دنیاطلبی: از نظر قرآن کسانی که از دنیاطلبی اجتناب می کند و چشم به اموال و زینت های زندگی دنیوی نمی دوزند، به مقام رضا در می آیند و نسبت به قضا و قدر الهی رضایت دارند.(طه، آیات 130 و 131)
8. اجتناب از نفاق: نفاق و محور قراردادن منافع شخصی و دنیوی عامل اصلی دور شدن انسان از خدا و عدم پذیرش قضا و قدر الهی دارد، کسی که آن را کنار می گذارد به رضایت می رسد و قضا و قدر الهی را می پذیرد.(توبه، آیات 58 و 59)
9. اخلاص: از نظر قرآن، اخلاص در نیت و عمل برای «وجه الله» موجب می شود تا انسان به مقام رضایی برسد که آن سوی آن رضای الهی نسبت به بنده باشد و خدا شرایط را به گونه ای رقم بزند که برای رضایت بنده اش هر کاری بکند.(لیل، آیات 18 تا 21)
10. اطمینان به خدا: از نظر قرآن، اطمینان در سایه ذکر الله و یاد دایم خدا در زندگی ایجاد می شود(رعد، آیه 28) همین اطمینان در نفس موجب می شود تا نفس مطمئن به مقام «راضیه مرضیه» برسد که رضایت دو سویه خلق و خالق است.(فجر، آیات 27 و 28) از نظر قرآن، نفس زمانی به مقام «راضیه» در می آید که نسبت به خدا مطمئن باشد و این اطمینان مستلزم آن است که شخص نسبت به قضا و قدر تکوینی و تشریعی خدا رضایت داشته باشد.(المیزان، ج 20، ص 285)
11. امداد و نصرت پیامبر(ص): از نظر قرآن کسی به مقام رضا می رسد که نسبت به پیامبر(ص) ایمان کامل داشته و برای نصرت او قیام کند و به عنوان انصار در خدمت آن حضرت باشد.(توبه، آیه 100)
12. ایمان به خدا: از مهم ترین عوامل دست یابی به مقام رضا، ایمان به خدا به معنای واقعی کلمه است؛ یعنی ایمانی که مبتنی بر شناخت و یقین باشد و نسبت به پروردگاری خدا با علم و یقین نظر داشته و خدا را در پروردگاری به تمام معنای قبول داشته باشد و خود را در اختیار چنین پروردگاری قرار دهد تا با ربوبیت او را به کمال بایسته و جایگاه شایسته در بهشت آخرت و رضوان برساند.(بینه، آیات 7 و 8) در حقیقت ایمان به خدا می بایست همراه با ایمان به قیامت و آخرت و حسابرسی خدا(حاقه، آیات 19 تا 24) و ایمان قلبی مکتوب در دل که هیچ تغییر نیابد و موید به تاییدات الهی باشد.(مجادله، آیه 22)
13. انفاق خالصانه متقی: انفاق هر چند کار خوبی است، ولی انفاقی می تواند مقام رضا را ایجاد کند که بر اساس خلوص و به دور از هر گونه ناخالصی و از سوی کسی باشد که متقی است و در اندیشه تزکیه مال و نفس است.(لیل، آیات 17 تا 21) اصولا ابتغاء وجه الله چیزی جز خلوص در کار نیست که در قلب مومن و متقی شکل می گیرد و شخص دنبال رضای الهی است.(مجمع البیان، ج 9 تا 10؛ ص 761)
14. سبقت جویی و نخستین بودن: کسی دنبال رضای الهی می رود که و خود را در مقام رضا در می آورد که در هر کار خیری سبقت می جوید و می خواهد اولین در کارهای خیر باشد.(توبه، آیه 100)
15. هجرت در راه خدا: هجرت در راه خدا و پیشگامی در این امور به عنوان سبقت در کار خیر عامل دست یابی به مقام رضا است.(همان)
16. پیروی از پیشگامان : از دیگر عوامل دست یابی به مقام رضا، پیروی از پیشگامان کارهای خیر و همانند سازی با اولون سابقون از از مهاجران و انصار و عمل به احسان است.(همان)
17. تسبیح خدا: تسبیح خدا در قول و فعل و باور به تمامیت کمال و بی عیب و نقص بودن خدا و ستایش او عامل مهم در کسب مقام رضا است؛ زیرا کسی که چنین اعتقاد و باوری را دارد و در قول و فعل بدان پای بند است، نشان می دهد که خدا را از هر عیب و نقصی مبرا می داند و خود را به او واگذار کرده و مطمئنن به او و قضا و قدرش است.(طه، آیه 130)
18. تحمید خدا: حمد خدا در همه اوقات و همه امکنه و ازمنه همراه با تسبیح خود نشان می دهد که خدا را در تمامیت کمالی اش بدون عیب و نقص می شناسد و به او اطمینان دارد و قضا و قدرش را می پذیرد و بدان راضی است.(همان)
19. تقوای الهی: تقوای الهی دارای مراتب و درجات است که دست کم سه مرتبه عام و خاص و اخص آن معروف است که عامل دست یابی انسان به علم الیقین و عین الیقین و حق الیقین می شود که همه به تعلیم الهی است.(بقره، آیه 282) از نظر قرآن هر که تقوای بیش تری داشته باشد به خدا اطمینان بیش تری داشته و در مقام رضا به تمامیت می رسد و خدا نیز او را راضی می کند.(لیل، آیات 17 تا 21)
20. صبر : صبر در هر حال یعنی صبر در اطاعت و عمل به احکام الهی، صبر در مصیبت و ابتلائات و صبر در زمانه معصیت از مهم ترین عوامل دست یابی به مقام رضا است. از نظر قرآن کسی که صبر می ورزد و در هنگام صبر تحمید و تسبیح می گوید به مقام رضا نسبت به قضای الهی می رسد.(طه، آیه 13؛ المیزان، ج 14، ص 238؛ صافات، آیات 101 و 102) بی گمان یکی از مشکلات اجتماعی اذیت و آزاری است که مومنان از دشمنان می بینند و صبر بر گفته ها و اعمال آنان خود می تواند انسان را به مقام رضا برساند.(ظه، آیه 130)
21. عمل صالح: از دیگر عوامل موثر در کسب مقام رضا، عمل صالح است که عقل فطری و نقل وحیانی آن را بیان کرده و کشف از آن می کند.(حاقه، آیات 21 تا 24؛ بینه، آیات 7 و 8)
22. ترک مودت با دشمنان: از عوامل موثر در کسب مقام رضای الهی آن است که شخص از مودت با دشمنان اسلام و مومنان اجتناب کند؛ زیرا هر گونه مودت نسبت به آنان به معنای مخالفت و عصیان با احکام الهی است. کسانی دشمن خدا و رسول الله (ص) هستند می بایست دشمن مومنان باشند؛ کسی که با آن مودت نورزد، به مقام رضا می رسد.(مجادله، آیه 22)
23. صداقت: از عوامل موثر در کسب مقام رضا، صداقت در قول و فعل و میان قول و فعل است که به یک معنای تصدیق است. کسی که اهل صدق و صداقت باشد و عنوان صادقین را به دست آورد، به مقام رضا می رسد.(مائده، آیه 119؛ المیزان، ج 6، ص 251)
24. تسلیم در برابر امر الهی: اسلام و تسلیم در برابر امر الهی از عوامل کسب رضای الهی و رسیدن به آن است.(صافات، آیات102 تا 105؛ مجمع البیان، ج 7 و 8، ص 707؛ المیزان، ج 17، ص 152)
25. تسلیم در برابر قضاوت پیامبر: کسی که در برابر قضاوت و حکم پیامبر(ص) تسلیم باشد به مقام رضا می رسد و گرنه از مقام رضا محروم می شود(نساء، آیه 65)؛ زیرا ناخشنودی از قضاوت پیامبر(ص) همان ناخشنودی از حکم خدا است؛ زیرا خدا اطاعت از پیامبر(ص) و حکم او را نافذ و واجب دانسته و مخالفت با آن را حرام و گناه.(نگاه کنید: المیزان، ج 4، ص 405) پس کسی تسلیم حکم خدا و رسولش است، در حقیقت تسلیم محض است و به مقام رضا می رسد که تابع پذیرش تکوینی و تدوینی الهی است.