جستار گشايي : انسان به طور طبيعي به زيبايي ها به سبب کمال بودن آن گرايش دارد. زيبايي هر چند به نظر مي رسد که امري نسبي باشد و امري در نظر برخي زيبا و در ديد ديگري نازيبا و گاه زشت بنمايد ولي برخي از چيزهاست که در نظر بيشتري مردماني که داراي شخصيت سالم مي باشند زيباست و مورد پسند و توجه ايشان قرار مي گيرد ؛ هر چند که در همين حال در نظر برخي که از فطرت سالم و شخصيت متعادلي برخوردار نيستند همان امور زشت بنمايد.
برخي بر اين باورند که حکايت زشت و زيبا مانند داستان پارچه اي است که تنها حلال زادگان مي بينند و هر يک به جهت آن که متهم به مول و حرام زادگي نشوند آن پارچه خيالي و وهمي را تاييد مي کنند. به اين معنا که هر يک به جهت رهايي از اتهام فقدان شخصيت سالم و فطرت پاک ناچار است که امري را زيبا بنگارد که زشت است.
اما آن چه در اين جا مهم است اين واقعيت است که انسان به آراستگي و زينت به جهت جنبه زيبايي گرايانه و تقويت بعد کمال گرايانه انسان مورد توجه و اتهام مردمان معتدل و با فطرت پاک و سالم است. انسان مومن نيز به جهت فطرت سالم و گرايش شديد به امور کمالي و کمال مطلق و سرچمشه زيبايي هاي و آراستگي ها يعني خداوند جميل و جمال مي کوشد تا نه تنها به آن گرايش داشته باشد بلکه آن را در خود تحقق دهد و خود را به زيبايي ها بيارايد.
به سخني ديگر، هدف مومن در زندگي خويش آرايستگي به کمالات و زيبايي هاست که به اشکال مختلف خود را در دنيا و آخرت نشان مي دهد و انسان مومن خواهان دست يابي به همه زيبايي ها و آراستن به آن هاست.
نام هاي خداوند در قرآن به نيکو و پسنديده توصيف مي شود و خداوند همه نام هاي نيکو و زيبا را از آن خود دانسته و مي فرمايد: له الاسماء الحسني ؛ همه نام هاي نيکو و زيبا از آن خداست. از اين رو خداوند نه تنها خود کمال و منشاي آن بلکه منبع و منشاي زيبايي ها و آراستگي هاست. از نام هاي خاص خداوند جمال و جميل و کمال و مانند آن است که همه آن ها اشاره به جنبه زيباشناختي خداوند دارد و مي کوشد تا در حوزه زيبايي ها خداوند را به تصوير کشد.
خداوند نه تنها خود به جهت وجود کمالي اش موجودي زيبا و زيباگرايانه است بلکه هستي را نيز بر پايه اصول زيباشناختي سامان داده و پديدار ساخته است. از اين رو سخن از تزيين گري و آرايش گري درباره خداوند يکي از مباحث اصلي در آيات قرآني است . خداوند هر چند که به نام مزين ناميده مي شود ولي به شکل اسم فعلي به کار رفته و قرآن بيان مي کند که خداوند زمين را به گل و گياه آراست و يا آسمان را به ستارگان زينت بخشيد. از اين رو مي توان گفت که خداوند آرايشگري است که هستي به زيبايي هاي بسياري آراسته است.
آرايش و آراستگي در قرآن
تزيين بر گرفته از ماده زين و به معناي زينت دادن است. زينت و آراستگي حقيقي عبارت از چيزي است که درهيچ حالتي در دنيا و آخرت موجب عيب و عار براي انسان نگردد و آدمي را زشت و ناخوش نيايد.
راغب اصفهاني در کتاب مفردات الفاظ القران خويش زينت و آرايش را به سه دسته بخش کرده است: يک زينت نفسي همانند علم و اعتقادات نيکو؛ دوم زينت بدني همانند قدرت و بلندي قامت ؛ سوم زينت خارجي مانند مال و مقام و گوشواره و جامه نيکو و مانند آن (مفردات راغب ص 388 در ماده زين)
هر چند که در مواردي که بيان شده است جنبه زينت ظاهري کم تر توجه شده و به زينت و آراستگي تکويني اشاره مي شود ولي موارد بسياري نيز در قرآن به زينت ها و آراستگي هاي ظاهري توجه دارد.
چنان که گفته شد انسان به طور طبيعي و فطري به همه امور کمالي و زيبايي ها گرايش و تمايل دارد و از زشتي ها و نواقص مي گريزد ؛ از اين رو هم به ظواهر آراسته گرايش داشته و هم به باطن زيبا و زينت تکويني تماي دارد. گرايش به زيبايي ها و آراستگي هاي باطني و تکويني موجب مي شود تا در ظاهر نيز آراستگي را بپسندد و به آن گرايش يابد. هر چند که در ميان همه مردمان با شخصيت متعادل و پاک و فطرت سالم گرايش به زيبايي و آراستگي ها وجود دارد ولي در اين ميان به نظر مي رسد که گرايش زنان به آراستگي ظاهري بيش تر باشد؛ ولي اگر به دقت نگريسته شود اين آراستگي در ميان مردان قوي تر و اصيل تر است و زنان براي جلب نظر مردان خود را مي آرايند و در حقيقت حس قوي زيبايي گرايانه و کمال خواهي در مردان موجب مي شود تا زنان با آرايش و آراستگي ظاهري خود را به مردان نزديک سازند و کمال خواهي و زيبايي جويي مردان را ارضا نمايند. از اين رو مي توان گفت که انگيزه تمايل شديد مردان به کمال و زيبايي هاست که زنان را وادار به آراستگي و تزيين مي کند.
در آيه 14 آل عمران به اين مساله به دقت اشاره شده و تبيين گرديده است. در اين آيه سخن از ناس به معناي توده مردم نيست بلکه سخن از مردان است. به اين معنا که ناس در آيات قرآن دو کاربرد متفاوت دارد گاه از آن توده مردم از زن و مرد اراده شده و گاه تنها مردان اراده شده است که از آن جمله مي توان به همين آيه اشاره کرد. قرآن توضيح مي دهد که براي مردان اموري زينت و آراسته شده است و مردان به اين امور به عنوان کمالي (هر چند که در مصداق يابي ممکن است دچار اشتباه و خطا گردند ولي اصل در اين گرايش هاي مردان کمال خواهي و زيباجويي اوست) گرايش شديد داشته و متمايل به آن ها هستند.
از جمله اموري که مردان به آن گرايش داشته و به عنوان زينت و آراستگي خويش مي جويند زنان است. به اين معنا که جنس زن براي مردان امري است که مردان مي کوشند خود را بدان بيارايند و زن در حکم زينت و آرايش مردان به شمار مي آيد. در اين آيه نيامده است که براي توده مردم از زن و مرد جنس مخالف زينت و آرايش قرار داده شده است بلکه تنها زنان هستند که زينت و آرايش مردان شمرده شده است. خداوند مي فرمايد: زين للناس حب الشهوات من النساء ؛ براي مردان دوستي و حب شهوات زينت داده شده است که از مصاديق اين دوستي شهوات ، عشق و دوستي به زنان است. از اين رو مي توان گفت که مردان به طور ذاتي و فطري و غريزي موجوداتي هستند که در پي خود ارضايي و خشنودي خود مي روند و کم تر گرايش به ديگر ارضايي و خشنودي ديگران دارند.
هر چند که قرآن درباره زنان و کنش و واکنش زنان در اين مساله به طور مستقيم سخني نگفته است ولي مي توان چنين برداشت کرد که زنان موجوداتي هستند که به خشنود ديگري به ويژه مردان گرايش دارند. در حقيقت آنان خود آراستگي خويش را در راستاي خشنودي مردان انجام مي دهند.
در اين آيه به نکته اي روان شناختي اشاره شده و تفاوت هاي روان شناختي مردان وزنان بازنمايي و رونمايي شده است. در اين آيه به خوبي بيان مي شود که گرايش عاطفي در مردان به کمال خواهي و زيبايي طلبي است و گرايش ذاتي( اگر ذاتي دانسته شود) زنان به آراستگي در راستاي گرايش مردان است. به اين معنا که زنان براي اين که مردان را خشنود کنند گرايش به آراستگي مي يابند. ( نور آيه 60 و 31)
در باره مصاديق ديگري که در اين آيه سخن به ميان آمده هر چند که وضع تغيير چنداني پيدا نمي کند و اصل در اين گرايش هاي مردان هستند ولي مي توان مدعي شد که زنان نيز مي کوشند خويش را به مال و فرزند بيارايند ولي اين آرايش نيز در ايشان اصالت ندارد.
به هر حال، در آيات قرآني همه امور به يک معنا زينت به شمار مي آيند و مي توان دايره زينت و آراستگي را به همه هستي گسترش داد؛ زيرا خداوند موجودي کمالي است و همه هستي را بر اساس اصول کمالي و زيباشناختي بنياد نهاده است و جهان به امور زيبا و کمالي آراسته شده است. با اين همه برخي از چيزها به جهت ويژگي هايي که دارا مي باشند در آيات قرآن به عنوان خاص زينت از آن ها ياد شده است که در ادامه به آن ها اشاره مي شود.
ابزارهاي زينت در انسان
از آن جايي که انسان به کمال گرايش ذاتي دارد و زيبايي هاي در جرگه کمالات مورد توجه ايشان قرار مي گيرد، انسان به طور طبيعي و فطري به زينت و آرايستگي باطني و ظاهري به جهت ابعاد زيباشناختي و کمالي گرايش شديد دارد.
آدمي براي آرايش خويش به کمال واقعي و يا ظاهري و حقيقي و يا خيالي به هر چيزي که به نظر مي رسد که کمالي و زيبايي است گرايش مي يابد. براي کمال خويش و آراستن خود بدان، ابزارهايي را شناسايي مي کند که گاه حقيقي و گاه خيالي و گاه باطني و گاه ظاهري است. قرآن در آيات بسياري به اين امور اشاره کرده و وضعيت انسان را نسبت به آن توضيح و تبيين مي کند.از جمله چيزهايي که قرآن از آن به زينت ياد مي کند اموري است که به عنوان زينت و آرايش مردان از آن ياد شده است. از آن ميان مي توان به زنان اشاره کرد که پيش از اين به تفصيل بدان پرداخته شده است.
فرزند نيز براي مردان از اموري است که خود را بدان مي آرايند و به آراستگي خود بدان لذت مي برند. دوست داشتن فرزندان در مردان به عنوان زينت و آرايستگي امري است که در آيات چندي چون آيه 14 سوره آل عمران و نيز آيه 46 سوره کهف بدان اشاره شده است. در آيه اخير فرزندان به عنوان زينت و آراستگي دنيا قلمداد شده است که اين بدان معنا و مفهوم خواهد بود که در آخرت کسي به داشتن فرزند به عنوان زينت نمي نگرد و زينت و آراستگي مردان و يا حتي زنان به فرزندان تنها اختصاص به دنيا خواهد داشت و در آخرت به اين عنوان مورد توجه و نظر کسي قرار نمي گيرد. از اين رو مي توان گفت که فرزندان تنها آرايش دنيايي مردان و يا انسان هاست. سپس توضيح مي دهد که فرزند در صورتي مي تواند براي آخرت زينت به شمار آيد که به عنوان باقيات صالحات مطرح شود. به اين معنا که فرزندي صالح داشته باشد که از اعمال او پس مرگ نيز بهره مند گردد در اين صورت همين فرزند به علت اعمال صالح و نيکويي که براي مرد به جا مي گذارد، زينت مفيد و سازنده اي خواهد بود. با اين همه نمي توان گفت که فرزند صالح نيز جزو زينت هاي اخروي به شمار آيد؛ زيرا قرآن زينت بودن فرزند را مختص به دنيا بر مي شمارد و استثنايي مي کند در حوزه تاثير و نقش فرزند و مفيد بودن او در زندگي اخروي فرد است؛ زيرا در بينش و نگرش قرآني ارزش هر چيزي به جهت آثار اخروي آن سنجيده مي شود. بنابراين اگر فرزندي صالح باشد مي تواند به يک معنا زينت واقعي و حقيقي در دنيا به شمار آيد و تنها زينت ظاهري مردان نباشد؛ زيرا فرزندان صالح براي مردان زينت واقعي و حقيقي در دنيا به شمار خواهند آمد؛ زيرا آثار اخروي براي ايشان به همراه دارد.
همين بينش و نگرش را قرآن نسبت به مساله زينت بودن مال و ثروت بيان مي کند به اين معنا که در آيه14 سوره آل عمران آن را از آرايش مردان در دنيا بر مي شمارد و در سوره کهف آيه 46 نشان مي دهد که اين زينت اختصاص به دنيا داشته و مي بايست از آن به زينت هاي ظاهري دنيوي به شمار آورد و تنها زماني براي انسان مال و ثروت مي تواند زينت واقعي و حقيقي به شمار آيد که شخص از مال خويش باقيات صالحاتي را به جا گذارد و از آن در کارهاي خدايي بهره جويد تا ذخيره آخرت وي شود.
چارپايان چون خر و اسب به عنوان زينت سوارکاري به عنوان زينت مردان مطرح شده است. (آل عمران ايه 14 و نيز نحل آيه 5 تا 8)
کشاورزي ( آل عمران آيه 14) زر و نقره (همان ) نيز به عنوان زينت و ابزار آرايش بيان شده که نشان مي دهد که انسان به زيور آلات به عنوان ابزار آرايش توجه خاصي دارد. در آيات بسياري به مباحثي درباره زيور ابزارهاي آرايشي چون مساله استخراج آن از کوه و دريا ( نحل آيه 14 و فاطر آيه 12) و بهره گيري فرعونيان از آن (قصص آيه 76 و يونس آيه 88 و طه آيه 87) اشاره مي کند و توضيح مي دهد که چگونه همين گرايش به زيبايي و کمال خواهي و اشتباه در مصداق موجب شد تا از زيورالات خويش گوساله اي بسازند و آن را به ياد خداوند پرستش کنند.(رعد آيه 17)
قرآن تجمل و آرايش بندگان به زينت هاي خدادادي به هنگام عبادت را امري پسنديده بر مي شمارد (اعراف آيه 31) و از زنان مي خواهد که آن را براي شوهرانشان آشکار سازند(نور آيه 31) و از آشکارسازي آن براي ديگران خودداري ورزند.(همان )
از آن جايي که در بينش و نگرش قرآني اعتدال امري پسنديده و اسراف و زياده روي نکوهيده است از مومنان مي خواهد که در اين مساله نيز اسراف و زياده روي نکنند که موجب مي شود تا از محبت الهي محروم شود.(اعراف آيه 31)
سخن از آراستگي بسيار است که تنها بخشي در اين مقاله بيان و تبيين شده است و مباحث آراستگي در ابعاد ديگر آن به مجالي ديگر نهاده مي شود
