عدالت خواهي؛ فرياد علي«ع» در محراب عبادت
اقامه قسط و عدل در ميان مردم طبق بيان قرآن كريم هدف بعثت انبياء بوده است و اين هدف بزرگ، تنها با قدرت و حكومت به دست آمدني است. در اين راستا نيز علي عليه السلام تنها هدف پذيرش حكومت را «احقاق حق» و «ابطال باطل» اعلام فرموده است. در ديدگاه اميرالمؤمنين آن اصلي كه تعادل اجتماع را حفظ مي كند و همه را راضي و پيكر اجتماع را قرين سلامت و به روح اجتماع آرامش مي دهد عدالت است.
حضرت امير در نامه اي به مالك اشتر نوشته است: «بهترين چشم روشني واليان برقراري عدل در شهرهاي تحت حكومت آنها و در نتيجه ابراز مودت و علاقه رعيت به آنهاست.»
در روايات آمده است كه فردي از امام سؤال مي كند، عدالت برتر است يا جود؟ امام مي فرمايد: «عدل جريان ها را در مجراي طبيعي خود قرار مي دهد و جود آن را از مجراي خود خارج مي سازد. عدالت، قانون عام و مدبر و مديري است كه شامل همه اجتماع مي شود، حال آن كه جود اين گونه نيست، پس عدالت برتر است.»
عدالت در زبان و عمل
عدالت يكي از مهم ترين و اصلي ترين فلسفه بعثت پيامبران است. خداوند در آيه 25 سوره حديد مي فرمايد: كه ما پيامبران را براي اين فرستاديم تا مردم با حقوق و قوانين آشنا شوند و توده هاي مردم بي ملاحظه رنگ و نژاد و مذهب و دين براي گرفتن حق خويش از عدالت قسطي قيام كنند.
حجت الاسلام والمسلمين خليل منصوري، پژوهشگر مسائل ديني در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مقدمه فوق درخصوص ضرورت اجراي عدالت در جامعه مي گويد: «درحقيقت شناخت حق و حقوق و قوانين و سنت هاي الهي از يك سو و آشناسازي مردم با اين حقوق و رهبري قيام هاي توده هاي عدالت خواه توسط پيامبران از سويي ديگر در اين آيه بيان شده است. خداوند مي خواهد با فرستادن پيامبران و كتاب هاي آسماني سطح مطالبات مردمي را تا آن اندازه بالا برد كه خود توده ها براي اجراي عدالت قيام كنند و حتي دست به شمشير برده و در اين راه مجاهدت و مقاتله كنند.»
اين مطلب در اين آيه و نيز آيات ديگر از جمله آيه 75 سوره نساء بيان شده كه چرا مسلمانان براي دفاع از مستضعفان عليه مستكبران ستمگري كه حقوق مردم را ناديده مي گيرند و به مردم ستم روا مي دارند، دست به سلاح و شمشير نمي برند و به جنگ عليه مستكبران نمي پردازند؟
بنابراين، فلسفه بعثت و ارسال رسولان و كتب آسماني، آگاهي بخشي به مردم درباره حقوق و عدالت و تشويق و ترغيب توده ها به قيام عليه ظالمان است.
وي در همين راستا به ضرورت شكل گيري انقلاب اسلامي در ايران اشاره مي كند و مي گويد: «انقلاب اسلامي نيز در همين چارچوب پديد آمد و ديپلماسي عمومي خود را دفاع از مستضعفان جهان عليه مستكبران و ستمگران قرار داده است؛ چرا كه همه پيشوايان آن به زهر و شمشير شهيد شده اند؛ چون خواهان عدالت بودند. مجسمه عدالت اميرمؤمنان علي(ع) پيشواي نخست شيعيان در محراب مسجد كوفه به سبب همين شدت عمل در اجراي عدالت به شهادت مي رسد.»
نكته اي كه قابل تأمل است اين كه همه مردمان آرمان بلندي را به عنوان عدالت مي شناسند و عدالت در كنار آزادي و صلح و مانند آن از مهم ترين و زيباترين واژگاني است كه از آن ياد مي كنند. اما اين زيباترين واژه در زبان براي بسيار از مردم زشت در عمل است و نه تنها گرايشي به آن ندارند بلكه همواره از آن گريخته و شمشير عليه آن آخته اند.
حجت الاسلام منصوري در ادامه به اين موضوع اشاره مي كند كه با نگاهي به وضعيت بشر در طول تاريخ و جوامع امروزي به سادگي مي توان دريافت كه چرا مردمان اين اندازه عدالت گريز هستند و هرگز جامعه بشري رنگ عدالت مطلق و كامل را به خود نديده است و همواره عدالت نيم بند مورد عمل قرار گرفته است؟
مشكل عمده در اجراي عدالت اين است كه بايد عدالت را از خود و عليه خود شروع كرد. ما عادت كرده ايم همواره عدالت را در شرايطي كه عليه منافع و مصالح ماست، براي ديگران بخواهيم و اجرا كنيم. از اين روست كه از عدالتي كه به ظاهر به منافع ما ضرر مي رساند گريزان هستيم.
اين پژوهشگر خاطرنشان مي كند: «خداوند در آيه 135 نساء يك فرماني مي دهد كه بسياري از مردم نمي توانند آن را در حق خود يا خويشان اجرا كنند؛ چرا كه عدالت قسطي در جايي كه منافع ما را تهديد مي كند، سخت و دشوار است. خداوند در اين آيه مي فرمايد: اي كساني كه ايمان آورده ايد، كاملا قيام به عدالت كنيد، براي خدا گواهي دهيد؛ اگرچه بر ضرر خود يا پدر و مادر و خويشان شما باشد، چه فقير باشند يا توانگر، پس (در هر حال) خداوند سزاوارتر است ( كه جانب او را مراعات كنيد) پس پيروي هواي نفس مكنيد كه از حق منحرف خواهيد شد.»
عدالت حقي براي همه
اصولا مردمان در بهترين وجه اگر انتقاد را دوست دارند در حق ديگري است و اگر عدالت مي خواهند در جايي است كه سود مي برند و هر جا اجراي عدالت به ضررشان باشد ديگر عدالت را مي بوسند و كنار مي گذارند.
دليل اين امر را از آقاي منصوري مي پرسم كه وي در توضيحاتي اين طور پاسخم را مي دهد: «شايد علت اينكه در جامعه اسلامي بسيار شعار عدالت مي دهيم و كمتر عدالت مي بينيم همين نكته اي باشد كه خداوند در آيات ديگري از جمله آيه 152 سوره انعام به آن توجه مي دهد. بي گمان اجراي «عدالت ضرري» در حق خود و خويشان است كه سخت مي باشد و عدالت با همه زيبايي اش در اين جا زشت ترين كار است و همه جز اهل تقوا از آن گريزان هستند. از اين روست كه خداوند بزرگوارترين و باكرامت ترين افراد را اهل تقوا مي داند كه همه خوبي ها را مي خواهند و همه زشتي ها را ترك مي كنند بي آنكه ملاحظه سود و زيان خود را بكنند؛ چون براي آنان رضا و خشنودي خدا مهم است.»
وي مي گويد: «بي خود نيست كه پيامبر گرامي(ص) عدالت حقي را براي بسياري از مردمان غيرقابل تحمل و تلخ مي شمارد و مي فرمايد: «حق سنگين و تلخ، و باطل سبك و شيرين است؛ (بحارالانوار، ج 77، ص 82) زيرا كسي كه به اين مرحله و مرتبه برسد كه حق را بخواهد حتي اگر به ضررش باشد و دنبال بي عدالتي و ظلم و باطل نرود، به ايمان حقيقي دست يافته است كه اين افراد هم نادرند.»
حجت الاسلام منصوري به ذكر رواياتي از امام صادق«ع» در بحث عدالت در بحارالانوار ج 70 ص 107 اشاره مي كند و مي گويد: «حضرت صادق«ع» حقيقت ايمان را حق گرايي در هر حال مي داند و مي فرمايد: «از حقيقت ايمان است كه حق را گرچه به زيانت باشد- بر باطل- وگرچه به سودت باشد. مقدم بداري.»
پس چنانچه اگر كسي بتواند اين سنگيني و سختي عدالت و حق را تحمل كند و آن تلخي را بچشد شايسته آن است و آن هنگام است كه اهل ايمان و اسلام است وگرنه ايمان لقلقه زبان است.
دولتي كه عدالت را عليه خود تحمل نكند نمي تواند جامعه را به سوي عدالت ببرد و جامعه اي كه عدالت ضرري را عليه خود نمي پسندد، هرگز قيام به عدالت نمي كند و براي به دست آوردن آن شمشير نمي كشد و شهيد نمي شود.»
اين پژوهشگر خاطرنشان مي كند: «تا زماني كه مردم براساس هواهاي نفساني و حب و بغض هاي شخصي عدالت را بر خود نمي پسندند، با مداحي از عدالت و گريه بر تجسم عيني، عدالت در جهان به جايي نمي رسند.»
