حزب در فرهنگ امروز به معناي گروه اجتماعي است كه به قصد مشاركت در قدرت سياسي ايجاد مي شود. احزاب سياسي، نقش تعيين كننده در مشاركت مردم در حوزه قدرت سياسي دارند؛ اما احزاب همان گونه كه موجب افزايش مشاركت مردمي مي شوند، مي توانند عامل تفرقه در وحدت ملي و اجتماعي نيز باشند؛ در چنين فرضي تحزب گرايي، موجب مي شود تا هر حزبي بخواهد براي رسيدن به اهدافي كه در اساسنامه ديده، در چارچوب مرامنامه خود عمل كند و روش و اهداف ديگران را نادرست و رقيب بداند و عليه آن موضع گيري كند. چنين روشي عاملي مهم در واگرايي مردم و از ميان رفتن وحدت و انسجام مي شود.
احزاب در فرهنگ قرآني به هر گروه فكري و روشي اطلاق مي شود كه ملت و آييني را خارج از محور حق گرايي شكل مي دهند و موجبات تفرقه در وحدت فكري و ديني مردم مي شود.
نويسنده در اين نوشتار به نقش مخرب و زيانبار احزاب در تشتت ديني و تفرقه ميان امت واحد و تبديل آن به ملل و نحل بسيار براساس آموزه هاي قرآني پرداخته است.
مفهوم شناسي حزب
حزب در لغت به معناي هر گروهي است كه داراي گرايشهاي واحدي باشند (ترتيب العين، ج 1، ص 375، «حزب») و در اصطلاح، عبارت است از سازمان سياسي كه از همفكران و طرفداران يك آرمان تشكيل شده است و با داشتن تشكيلات منظم و برنامه هاي سياسي كوتاه مدت و درازمدت براي نيل به آرمانش كوشش مي كند. (فرهنگ علوم سياسي، ص 308) مقصود از حزب در اين جا، معناي اول است.
از آموزه هاي قرآني برمي آيد كه احزاب در هر ديني همان ملل و نحل فكري و روشي است كه خارج از مسير حق گرايي و ولايت مداري در ميان امتي ايجاد مي شود. از اين رو كساني كه پس از حضرت عيسي(ع) اختلاف كردند و هر يك ديدگاه هاي خاص و روشي مخصوص درباره حضرت عيسي(ع) برگزيدند به عنوان حزب معرفي مي شوند (مريم، آيات 34 و 37؛ زخرف، آيات 63 و 65)
خداوند از فرقه هاي مذهبي كه در يك شريعت ايجاد مي شود به عنوان حزب و احزاب ياد كرده است. (همان) البته گاه حزب به معناي گروهي از مردم اطلاق شده كه از نظر عقيده با گروه ديگر در تضاد هستند. اين گروه هاي حزبي در ميان يك جامعه و گاه در ميان يك امت ايجاد مي شود. از اين رو به دو حزب كافر و مسلمان در عصر اصحاب كهف نيز همانند احزاب مختلف در ميان امت عيسي(ع) اشاره شده است. (كهف، آيات 9 تا 12)
در عصر پيامبر(ص) در جامعه عرب آن روزگار نيز احزاب گوناگوني با گرايش هاي مختلف وجود داشت. (رعد، آيه 36) اين احزاب گوناگون در جنگ خندق يا احزاب متحد شده و به مدينه حمله كرده و آن را به محاصره درآوردند. (احزاب، آيات 9 تا 22) البته اين احزاب شكست مي خورند و اتحاد ظاهري آنان سودي نمي بخشد چون اختلاف گرايشي آنان و اتحاد امت اسلام اجازه نداد كه حزب كفر و شيطان بر حزب الله و حزب اسلام پيروز شود. (همان و آيات ديگر)
در طول تاريخ، احزاب در هر جامعه اي وجود داشته است؛ چه اين جامعه از وحدت اعتقادي برخوردار بوده باشد و به عنوان يك امت عقيدتي شكل گرفته باشد (مريم، آيات 34 و 37؛ زخرف، آيات 63 و 65) و چه از امت اعتقادي و ديني نباشد بلكه از جوامع قومي و نژادي و مانند آن باشد. (كهف، آيات 9 تا 12؛ غافر، آيات 28 و 30 و 31؛ ص، آيات 12 و 13)
بنابراين، احزاب اختصاص به جامعه ديني ندارد هر چند كه احزاب در جامعه ديني، ريشه در اختلاف اعتقادي دارد و به سبب اختلاف در يكي از اصول يا فروع و حتي گاه در روش ها شكل مي گيرد.
احزاب ديني، پديده اي منفي و نادرست
از نظر آموزه هاي قرآني، هرگونه تحزب در شكل ملل و نحل در حوزه دين، پديده اي منفي و ناصواب است؛ زيرا همه اصول و فروع و حتي روش هاي اجرايي در دين اسلام از سوي خداوند نازل شده و اين گونه نيست كه پيامبري خود، اصل يا فرعي يا شريعت و روشي را بيان كرده باشد. از اين رو دين اسلام از آدم(ع) تا خاتم النبيين(ص) يكي است. همه پيامبران صاحب شريعت نيز شريعت خود را از خداوند گرفته اند و به گونه اي نيست كه موجب تحزب شود. بنابراين پيامبران هيچ تضاد و اختلافي در هيچ امري با يكديگر ندارند و يكي از شرايط ايمان نيز فهم اين نكته و باور به وحدت همه پيامبران و شرايع تحت عنوان اسلام است و نمي توان در ميان پيامبران قايل به تفاوت ماهوي شد. (شوري، آيات 13 تا 15)
در ميان مؤمنان شرط اين است كه از هرگونه تحزب بپرهيزند و تنها در حزب الله باشند كه عليه حزب شيطان و كفر است. در حقيقت وحدت ميان امت شرط واجب و لازمي است كه همگي بايد به اين ريسمان الهي بياويزند و حق تحزب و ايجاد ملت و نحله اي جداگانه را ندارند. (آل عمران، آيات 103 و 108)
از آنجا كه وحدت در ميان جامعه و امت، امري فطري و حكم عقلاني و عقلايي و شرعي است، هرگونه تفرقه و تحزب و ايجاد و ملل و نحل حرام و غيرجايز است.
از نظر قرآن كساني به تحزب و ايجاد ملل و نحل اقدام مي كنند كه از فطرت سالم خود دور افتاده (روم، آيات 30 تا 32) و دچار جهالت و بي خردي و سفاهت شده اند. (مؤمنون، آيات 52 و 53؛ روم، آيات 30 و 32)
خداوند با اشاره به وجود ملل و نحل و احزاب در جوامع ديني، خاستگاه آن را افزون بر خروج از فطرت و گرفتار در جهالت، بي تقوايي (مؤمنون، آيات 52 و 53) و مخالف با تعاليم پيامبران (مومنون، آيات 51 تا 53) و گرايش هاي شرك آلود (روم، آيات 30 تا 32) مي داند. از اين رو برخلاف آموزه هاي فطرت و عقل و وحي، در دين ايجاد اختلاف مي كنند و در اصلي يا فرعي شك و ترديد روا مي دارند و مردم را با شبهات و ترديد افكني به سوي اختلاف هدايت كرده و علم ايشان را به جهل تبديل مي كنند. (روم، آيات 30 تا 32)
بنابراين، هرگونه تحزب و ايجاد ملل و نحل در جامعه ديني، جز يك بيماري قلبي و روحي نيست؛ زيرا قلب بيمار است كه گرفتار سفاهت و جهالت است و با بي تقوايي خود اجازه نمي دهد تا قلب بنا بر سلامت فطري خود، دريافت درست از حقايق داشته باشد. (بقره، آيات 8 تا 10)
آسيبي كه تحزب گرايي در جامعه ديني وارد مي سازد، تفرقه امت به گروه ها و احزاب گوناگوني است كه هريك خود را حق دانسته و ديگري را ناحق و باطل شمرده و به تكفير او اقدام مي كند؛ زيرا هر حزبي به عقايد و روش ها و افكار و رفتار خود ايمان داشته و ديگري را نمي پذيرد. هر يك، سرخوش از اين است كه تنها راه نجات است و گفتمان درست در اختيار اوست. پس ديگران را در هلاكت مي داند و خود به داوري پرداخته و در مقام خدايي، حكم به كفر و عذاب ديگري مي كند و اين گونه به قتل ديگري اقدام مي كند و جان و مال و عرض غيرحزبي خود را حلال برمي شمارد.
اين دلبستگي شديد احزاب و گروه هاي حزبي به افكار و رفتار و اهداف و مقاصد خود موجب مي شود تا دچار كوري و كري نسبت به ديگران شوند و حق را نپذيرند و به حكم جهل مركب، ديگري را باطل و مستحق نابودي بدانند. (مؤمنون، آيات 52 و 53؛ روم، آيات 30 و 32)
باطل، محور اتحاد احزاب
از نظر قرآن، احزاب در جوامع ديني بر محور باطل متحد مي شوند و هرگز اتحاد در احزاب بر مدار حق نيست. از اين رو احزاب را امري منفي و باطل در جوامع ديني دانسته و با آن به شدت مبارزه و مخالفت مي كند؛ چرا كه با دلبستگي هاي باطل و اطاعت كوركورانه از فرامين حزبي و گروهي، فرصت انديشه و شنيدن گفتمان ديگران و پيروي از بهترين سخنان از افراد گروه هاي حزبي سلب مي شود.
خداوند در آياتي از جمله آيه 53 سوره مومنون و 32 سوره روم، محور اتحاد افراد و اعضاي حزب را باورها و عقايد گروهي مي داند. اين عقايد و باورهاي حزبي هرچند موجب اتحاد گروه و اعضاي يك حزب مي شود، ولي سبب دسته بندي هاي جديد در يك امت و جامعه مي گردد، و به جاي اينكه قدرت و توان ايشان را متحد ساخته در برابر دشمنان قرار دهد قدرت و توان آن را در خدمت اهداف و عقايد حزبي قرار مي گيرد و امت را از درون متلاشي و كارها و امورشان را مختل مي سازد. اين گونه است كه در جهان امروز، تحزب مسلمانان به احزاب و ملل و نحل گوناگون موجب شده است تا صهيونيسم انجيلي مسيحي متحد، عليه امت اسلام قرار گيرد و به جاي اينكه مسلمانان، عليه كفر و متجاوزان و اشغالگران صهيونيسم مسيحي متحد گردند در برابر هم قرار گرفته اند و آتش تهيه دشمن عليه يكديگر مي شوند. درهر كشوري از كشورهاي جغرافياي امت اسلام كه نگاه مي كنيم گروه هاي حزبي از ملل و نحل مختلف به جان يكديگر افتاده اند و آشوب ساخته و به اتهام واهي كفر، يكديگر را ترور مي كنند و خانه و جان و مال و عرض و ناموس يكديگر را حلال كرده و اجازه تسلط بر آمريكاي مسيحي و صهيونيزم بين المللي را بر جامعه و امت اسلام مي دهند. آثار مخرب تحزب و ملت ها و نحله ها در جهان اسلام آن چنان روشن است كه آدمي شك نمي كند كه ريشه اين ها جز سفاهت، جهالت، بي تقوايي، دوري از فطرت و عقل سليم و عقايد و آموزه هاي الهي پيامبران نيست.
درحالي كه شيطان، احزاب گوناگون را در محور شيطاني خود گرد آورده است. (مجادله، آيه 19؛ فاطر، آيه 6) مومنان در محور عقل، فطرت و وحي متحد نمي شوند و به خاطر مسايل حزبي، حزب و ملت و نحله اي را تشكيل مي دهند و با عنوان طالبان و جندالله و مانند آن به جان امت مي افتند و اجازه مي دهند تا حزب شيطان، حزب الله امت اسلام را نابود كند. اگر دشمنان تحت لواي حزب شيطان گرد آمده اند چرا مومنان تحت لواي حزب الله گرد نمي آيند؟ (آل عمران، آيه 103؛ انفال، آيه 63)
چرا امت اسلام اجازه مي دهد تا منافقان، اين دشمنان داخلي، اتحاد موجود را از ميان ببرند و با اهرم تحزب گرايي، آنان را متفرق و قدرت ايشان را كاهش يا نابود سازند؟ (توبه، آيات 83 تا 86)
به نظر مي رسد كه بسياري از كساني كه به تحزب و عقايد باطل و نادرست خويش دل خوش كرده اند، در دام منافقان و شياطين افتاده اند و اسلحه عليه يكديگر مي كشند تا به جاي اينكه خواب را از چشم دشمنان بربايند، جان از يكديگر بستانند.
