آثار ایمان به خدا در زندگی؛ حضور در محضر خدا

بسم الله الرحمن الرحیم

ممکن است برخی به خدا اعتقاد و ایمان داشته باشند، ولی «حضور خدا» را در زندگی احساس و لمس نکنند؛ در حالی که بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، ایمان و اعتقاد به خدا چنان در همه ابعاد زندگی بشر تاثیر دارد که انسان نمی تواند بدون احساس حضورش دمی زندگی کند؛ زیرا مومنان حقیقی و واقعی، خود را در «محضر خدا» می یابند. بی گمان حضور دایمی و مستمر کسی هم چون خدا که آفریدگار و پروردگار ماست، می بایست چنان تاثیراتی در زندگی ما بگذارد که حضور هیچ فردی دیگر به آن اندازه نباشد. شگفت این که برخی از مومنان حضور در محضر خدا یا حضور خدا در محضر خویش را حتی از حضور یک دروبین مدار بسته کم تر می دانند؛ در حالی که دروبین تنها ظواهر رفتار ما را ثبت و ضبط می کند، اما خدا باطن و نیات بلکه «سرّ و اخفی» ما را همانند ظاهر می بیند و می داند و بر اساس آن با ما تعامل می کند.

ایمان به حضور در محضر خدا

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ایمان دارای ابعاد و ساحات گوناگونی است که شامل ایمان به غیب، ایمان به خدا، ایمان به بهشت و دوزخ ، ایمان به فرشتگان، ایمان به عوالم دیگر و مانند آنها است.

از جمله مهم ترین شاخصه های ایمان آن است که مومن به خدایی ایمان داشته باشد که عالم به غیب و شهادت است و این انسان هماره در محضر خدا است که علیم و بصیر و خبیر است؛ این علم الهی به شکل علم شهودی و حضوری است، یعنی انسان بلکه همه هستی در محضر خدا است.

باور به این خدا عالم الغیب و الشهاده است، به معنای ایمان و اعتقاد به حضور در محضر خدایی است که همه هستی چون کف دست در برابرش حاضر است. این علم حضوری است؛ زیرا علم الهی به همان «بصیرت» باز می گردد؛ زیراعلم خدا به اشيا، علم حضورى است؛ و در علم حضورى وجود خارجى معلوم در پيشگاه عالم حضور داشته، و براى وى مشهود است. از این روست که خدا به صراحت می فرماید: هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ؛ آن چه در زمین درآید و آن چه از آن برآید و آن چه از آسمان فرود آید و آن چه در آن بالا رود، همه را مى داند و هر کجا باشید او با شماست و خدا به هرچه مى کنید بیناست.( حدید، آیه4)

بنابراین وقتی می گوییم ، خدا علیم است به معنای آن است که خدا بصیر و بینا است و همه چیز در برابر دیدگان الهی است. پس این که در قرآن بارها تکرار می شود که خداوند عالم غیب و شهادت است(انعام، آیه ۷۳؛ توبه، آیات ۴۹ و ۱۰۵؛ رعد، آیه ۹؛ مومنون، آیه ۹۲؛ سجده، آیه ۶) مراد از این علم الهی، همان علم حضوری خدا به شکلی اجمالی و تفصیلی نسبت به همه امور هستی است. (فرقان، آیه ۶) خداوند به صراحت بیان می کند که حتی اخفی و نهان ترین نهان آدمی را می داند. اخفی را می توان همان ضمیر ناخودآگاه آدمی دانست که حتی خود آدمی از آن آگاه نیست و بسیاری از رفتارها و کردارهایش به سبب همان اخفی و ضمیر ناخودآگاه انجام می گیرد. خداوند به آن نیز آگاه است؛ چنان که به سر و رازهای هر فردی که از اسرار مگوی اوست نیز آگاه است؛ چه رسد که به آشکار و ظاهر اعمال او. خداوند در آیه نخست سوره ممتحنه می فرماید: وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَیْتُمْ وَمَا أَعْلَنتُمْ وَمَن یَفْعَلْهُ مِنکُمْ؛ در حالى که من به آنچه پنهان داشتید و آنچه آشکار نمودید داناترم. هم چنین در جایی دیگر می فرماید: وَإِن تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى؛ و اگر سخن به آواز گویى، او نهان و نهان‏تر را مى‏داند.(طه، آیه ۷) البته این امر طبیعی است؛ زیرا خداوند خالق هستی و مالک آن است و چیزی از او پوشیده نیست؛ زیرا خداوند می بایست هر چیزی را ربوبیت کند و پرورش دهد و در مقام پروردگاری آنها را به کمال لایق برساند. همین ربوبیت خداوندی خود می طلبد که خداوند به همه هستی که آفریده خودش است عالم و دانا باشد. از سوی دیگر علم الهی تنها محدود به آفریده ها نیست؛ یعنی آن که ما از علم الهی در باره آفریده های می گوییم مربوط به علم به معلوم موجود است در حالی که خداوند به غیر موجود نیز علم دارد. از این روست که یک علم مطلق و ذاتی نیز برای خداوند است که برای آن ضد و نقیضی چون جهل نیست. از این روست که در روایات درباره این علم الهی آمده است که خداوند عالم لا جهل معه؛ خداوند عالمی است که جهلی در آن راه نمی یابد. این علم غیر از علمی است که خداوند در برخی از آیات از آن سخن می گوید و مثلا آمده است: وَمَا کَانَ لَهُ عَلَیْهِم مِّن سُلْطَانٍ إِلَّا لِنَعْلَمَ مَن یُؤْمِنُ بِالْآخِرَهِ مِمَّنْ هُوَ مِنْهَا فِی شَکٍّ وَرَبُّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَفِیظٌ؛ و [شیطان‏] را بر آنان تسلّطى نبود، جز آنکه کسى را که به آخرت ایمان دارد از کسى که در باره آن در تردید است باز شناسیم. و پروردگار تو بر هر چیزى نگاهبان است.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، اساس دین این است که انسان ایمان بیاورد به این که غیر از آن چه با چشم و گوش مى بیند و مى شنود حقایق دیگرى هست. بالاتر از همه، ذات مقدس الهى که در همه جا حضور دارد، ولى با چشم و گوش ما درک نمى شود. حضور او از حضور اشیاى مادى براى ما نزدیک تر است، ولى ضعف مدارک ما و ضعف وجود ما نمى گذارد که او را درک کنیم؛ در حالی که به تعبیر قرآن: وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ؛ از رگ اصلی هم به انسان نزدیک تر است.(ق، آیه 16) همان خدایی که علیم و بینا و بصیر به هر چه در سینه ها است می داند: وَهُوَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ.(حدید، آیه 6) و خدایی که نه تنها در تنهایی و جمع با ما است(مجادله، آیه 7)، بلکه نوعی احاطه کامل علمی به مفهوم واقعی علم حضوری نسبت به ما دارد.(نساء، آیه 126؛ فصلت، آیه 54)

مومن بر خلاف کافر خود را در محضرخدا می داند و می ترسد که مورد عتاب و خطابی چنین قرار گیرد: اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ؛ هر چه می خواهید انجام دهید ولی بدانید که خدا به هر چه می کنید می داند و بصیرت و بینایی دارد.(فصلت، آیه 40)

از نظر آموزه های اسلامی انسان می بایست هماره خود را در محضر خدا بداند و ببیند ، چنان که در حدیث قدسی آمده است: وَ یَذْكُرَ عِلْمِی‏ بِهِ‏ وَ یُرَاقِبَنِی بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عِنْدَ كُلِّ سَیِّئَةٍ وَ مَعْصِیَةٍ؛ یاد می کند علم مرا نسبت به خودش و این که شب و روز مراقب او هستم در هنگام انجام هر بدی و معصیتی.( ارشاد القلوب الی الصواب للدیلمی، ج1، ص 204)

آثار حضور در محضر خدا

از نظر قرآن، ایمان به خدا و زندگی در محضر خدای علیم بصیر خبیر آثار بسیاری دارد که توجه به آنها می تواند سبک زندگی انسان را به کلی دگرگون سازد. برخی از این آثار حضور در محضر الهی عبارتند از:

1. آرامش: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، کسی که خود را در محضر خدا می بیند، به آرامش مطلق می رسد؛ زیرا چنین شخصی «معیت قیومی» خدا را با خود می بیند که مراقب اوست.(حدید، آیه 4؛ هود، آیه 93؛ توبه، آیه 40؛ شعراء، آیه 62) بنابراین، از هیچ کسی ترس و خوفی ندارد؛ چرا که قادر مطلق را با خود همراه می یابد که هماره او را محافظت می کند و از مشکلات و خطرات می رهاند.(توبه، آیه 40؛ فصلت، آیه 30؛ بقره، آیه 62؛ مائده، آیه 69؛ بقره، آیات 248 و 249) از نظر قرآن، حضور در محضر خدا به مومنان این توان و قوت را می بخشد تا هر آن چه مورد رضایت الهی را انجام دهند هر چند که تحت فشار گوناگون باشند و از همه جهات تهدید شوند؛ زیرا خود را موید به تاییدات الهی می دانند و می یابند و پیروزی جبهه الهی را حتمی و قطعی می دانند، خواه نتیجه بگیرند یا به ظاهر نگیرند، ولی در باطن چون به وظیفه و تکلیف عمل کرده اند، مسرور و در آرامش و اطمینان هستند و نفس مطمئنه ای دارند.(مجادله، آیه 22؛ فجر، آیات 27 تا 30)
2. آسایش: مومن در محضر خدا همان طوری که احساس آرامش می کند، هم چنین احساس آسایش می کند و هرگز اهل جزع و فزع نیست؛ زیرا هیچ حزن بر گذشته و خوفی نسبت به آینده ندارد و می داند که خدای روزی رسان قسمت او را به او می رساند و هرگز در مشکلات او را رها نمی کند، خواه مشکلات جانی باشد خواه مالی یا غیر آن. پس خویش را در «رفق» می یابد(کهف، آیه 16) و امید و رجا به خدایی دارد که در محضرش است.(حدید، آیات 22 و 23؛ زخرف، آیه 32)
3. صبر و استقامت: کسی که خود را در محضر خدا می بیند و معیت خدا را با خود می یابد، اهل صبر و استقامت خواهد بود و هرگز حتی اگر از همه جهات در محاصره مشکلات و دشمنان و خطرات باشد، هرگز تسلیم نمی شود و با استقامت و پایداری و صبر در مشکلات امید به خدا و نصرت و ولایت الهی داشته تا موفقیت دست از کار نمی کشد.(شعراء، آیه 62؛ احقاف، آیه 13؛ فصلت، آیه 30)
4. تقوای الهی: از دیگر آثار حضور در محضر خدا، تقوای الهی است. به این معنا که هماره کاری می کند که موجب رضایت خدا است و از هر گونه کاری که خشم وغضب الهی را بر انگیزد، پرهیز و اجتناب می کند. بنابراین، عامل به اوامر الهی و تارک نواهی اوست.(بقره، آیه 177؛ مائده، آیه 88)
5. انفاق و احسان: حضور در محضر خدا موجب می شود که انسان اهل احسان و نیکوکاری باشد و کاری را انجام دهد که موجب رضایت الهی است. شکی نیست که احسان و انفاق به دیگران در هر مرتبه ای از مراتب آن موجب رضایتمندی خدا است و مومن برای کسب رضایت الهی هماره اهل احسان و جزو محسنین خواهد بود.(بقره، آیه 177؛ نساء، آیه 39؛ توبه، آیه 99) در همین راستا پرداخت زکات و خمس خود امری است که از سوی مومنان انجام می شود؛ زیرا خود را در محضر خدا می یابند و بر آن هستند که از مال خویش حقوق واجب الهی را ادا کنند، هر چند که کسی بالای سر آنان نیست و آنان را تهدید یا تشویق به پرادخت نمی کند، ولی آنان به حکم الهی عمل می کنند و از خدای تبارک و تعالی شرم دارند که برخلاف حکم و رضایتش عمل کنند.(انفال، آیه 41؛ توبه، آیه 99)
6. صلح و اصلاح: کسی که در محضر خدا، هرگز دنبال فساد و افساد نیست، بلکه دنبال صلح واصلاح است. بنابراین، مومن فردی صالح و مصلح است و تمام تلاش خویش را مصروف این معنا می کند که کار صالح انجام دهد و امور فاسد را اصلاح کند.(آل عمران، آیه 114؛ مائده، آیه 84)
7. مجاهدت در راه خدا: مومنان در محضر خدا تمام تلاش و جهاد خویش را می کنند تا راه خدا باز بماند و کسی سد راه خدا نشود. بنابراین همان طوری که در جهاد اکبر نفس یا جهاد کبیر علمی تلاش می کنند، در جهاد صغیر مالی و اصغر جانی نیز مشارکت دارند(توبه، آیه 19)؛ زیرا از نظر آنان این امور ارزشی بوده و انسان می بایست برای ارزش های الهی تلاش کند و جهاد و مجاهدت داشته باشد.
8. عضویت درحزب الله: کسی که در محضر خداست، عضو حزب الله بوده و از حزب شیطان و ولایت شیطان و طاغوت خود را دور نگه می دارد.(مجادله، آیه 22)
9. اطاعت از خدا و پیامبر: مومن در محضر خدا مطیع است و این اطاعت را به مظاهرش از جمله پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) گسترش می دهد و هرگز اهل معصیت نسبت به خدا و آنان نیست.(بقره، آیه 285؛ نور، آیات 47 و51؛ نساء، آیه 59؛ توبه، آیه 44)
10. تولی وتبری: از ویژگی های مومن در محضر خدا آن است که ولایت الهی را در همه ابعاد و ساحات زندگی به نمایش می گذارد و از دشمنان الهی تبری و برائت می جوید. بنابراین، هیچ گونه طرح دوستی و رابطه احساسی و عاطفی میان ایشان با دشمنان برقرار نیست؛ بلکه تنها ولایت الهی ومظاهر الهی را دارند و از دشمنان تبری می جویند.(مجادله، آیه 22؛ ممتحنه، آیات 1 تا 8؛ حجرات، آیه 7)
11. صداقت: کسی که خود را در محضر خدا می یابد، هرگز دروغ نمی گوید، بلکه هماره اهل صدق و صداقت و راستی و راستگویی است.(بقره، آیه 177؛ حجرات، آیه 15؛ حدید، آیه 19)
12. وفای به عهد: مومن در محضر خدا اهل وفا به قول و قرار و تعهداتی است که به دیگری داده است. پس اگر قول و قراری را گذاشته انجام می دهد و تنها از خدا می ترسد که در محضر اوست و از هیچ کسی دیگر ترسی ندارد؛ و اگر به قول و قرار زبانی و لفظی و کلامی خویش عمل می کند، تنها برای رضایت الهی است.(بقره، آیه 177)
13. عمل به تکالیف: مومن در محضرخدا تنها برای رضای الهی هر کاری را انجام می دهد که رضایت اوست. بنابراین، با آن تکالیف سختی بر عهده اوست با عشق و علاقه مندی انجام می دهد؛ زیرا محبت الهی را می جوید و بر آن است تا با عمل به تکالیف به خدا تقرب جوید و از قرب محضرش بهره مند شود.(بقره، آیات 228 و 232) بنابراین، اگر امور عاطفی و احساسی مانند علاقات خویشی و خانوادگی موجب شود که تکلیفی را انجام ندهد، آن علاقات را می برد و پیوندها را قطع می کند، تا رضایت خدای خویش را به دست آورد.(نور، آیه 2)
14. گواهی و شهادت به حق: مومن در محضر خدا هرگز دروغ نمی گوید و حقی را کتمان نمی کند، از همین روست که به حق شهادت و گواهی می دهد حتی اگر علیه خودش باشد.(طلاق، آیه 2؛ نساء، آیه135؛ مائده، آیه 8)
15. مجالست با ابرار: کسی در محضر خداست، از مجالست با بدان و بدکاران اجتناب می کند، و بر آن است تا هماره با نیکان و ابرار مجالست و معاشرت داشته باشد.(آل عمران، آیه 193)
16. اجتناب از گناه: کسی که در محضر خدا هرگز گناه نمی کند، بلکه از هر چیزی که گناه است اجتناب و پرهیز می کند حتی اگر اراده باطنی اش ناخواسته او را به سبب شهوت و مانند آنها به سوی گناه بکشاند، ولی حضور در محضر خدا او را محافظت کرده و از عصمت الهی بهره مند می سازد.(یوسف، آیات 23 و24؛ انعام، آیه 15؛ یونس، آیه 15؛ زمر، آیه 13)
17. احترام: کسی که در محضر خداست، هرگز رفتاری که برخاسته از بی ادبی باشد، انجام نمی دهد، بلکه حرمت حریم نگه می دارد و رفتاری محترمانه در پیش می گیرد. از این روست که با لباس و زینتی نیک است و هرگز لخت و عور و عریان جایی نمی ماند و شرم و حیا می ورزد و کفش و چیز هایی که موجب بی احترامی است را از خود دور می دارد.(طه، آیه 12؛ اعراف، آیات 22 و 31؛ طه، آیه 121)