چرا این همه اختلاف در دین؟

بسم الله الرحمن الرحیم

دین اسلام تنها دین الهی وحیانی است. بنابراین از نظر قرآن، وقتی از اختلاف دین سخن به میان می آید، مراد همان اختلاف در دین اسلام است.

هم چنین مراد از اختلاف در دین اسلام، اختلاف درون دینی است، نه اختلاف برون دینی؛ به این معنا کسانی به عنوان مسلمان در دین اسلام اختلاف می کنند و هر کسی چیزی می گوید و منکر چیزی می شود. البته از آن جایی که مراد از دین اسلام، همه شرایع اسلامی است که از سوی پیامبران بیان شده است؛ بنابراین، اختلاف شرایع اسلامی نیز به عنوان اختلاف درونی دینی مطرح است.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، همه پیامبران در کلیات و اصول دین اسلام، یک دعوت مشترک داشتند، هر چند که در جزئیات با توجه به مقتضیات زمان و مکان اختلافی است که این اختلاف هیچ تاثیری در اصل دین اسلام ندارد؛ زیرا اختلاف بر اساس مقتضیات زمان و مکان، اختلافی اصیل نیست. از همین روست که در قرآن، سخن از شرایع اسلامی مطرح شده است.

به هر حال، مشکل در شرایع اسلامی نیست و اگر اختلافی در این سطح و ساحت است، این اختلاف مراد نیست؛ بلکه مراد اختلافی است که در اصول و ثابتات دین است، نه در متغییرات دین اسلام که در قالب شرایع بیان شده است.

ضرورت اجتناب از اختلاف در دین اسلام

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، اموری در دین اسلام و همه شرایع مطرح است که از جمله آنها توحید(بینه، آیه 5)، نبوت و معاد به عنوان اصول دین اسلام است. برخی از فروعات دینی نیز از اصول ثابت در همه شرایع اسلامی است که از جمله آنها روزه(بقره، آیه 183)، زکات(بینه، آیه 5) و روزه(همان) است.

از نظر قرآن، دین اسلام، همان دینی است که همه پیامبران الهی به وحی بدان دعوت کرده اند و خدا جز دین اسلام هیچ دینی را نمی پذیرد.(آل عمران، آیه 19 و 85)

البته از نظر قرآن، همه پیامبران که به اسلام دعوت می کردند، با توجه به مقتضیات زمان و مکان و امور دیگر، شرایعی نیز خدا برایشان به قرار داده است. این شرایع اسلامی را پیامبران اولوا العزم از سوی خدا بیان کرده و دیگر پیامبران می بایست آن را تبلیغ می کردند.(شوری، آیه 13)

خدا به مسلمانان و مومنان در همه شرایع فرمان داده تا دین اسلام اختلاف نکنند و به هر چیزی که خدا از طریق پیامبران وحی کرده، عمل نمایند.(انبیاء، آیه 159؛ انبیاء، آیه 93؛ روم، آیه 31 و 32؛ شوری، آیه 13) بنابراین اگر کسی اختلافی در دین کند، مورد تهدید و نکوهش قرار گرفته است.(همان)

علل و عوامل اختلاف درون دینی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، با آن که همه پیامبران به اصول مشترک دعوت می کردند، اما هماره اختلاف دینی وجود داشته است.(هود، آیه 118)

شگفت این که این اختلاف هرگز میان پیامبران نبوده است؛ زیرا آنان به اصول مشترک ایمان داشته و هرگز اختلاف نمی کردند، اما پیروان آنان به علل و عواملی به اختلاف دینی می پرداختند و می پردازند با آن که خدا و پیامبران آنان را از اختلاف دینی برحذر داشته و حتی تهدید کرده بودند.(انبیاء، آیات 92 و 93؛ مومنون، آیات 52 و 53)

خدا در قرآن گزارش می کند که پیامبران از جمله پیامبر گرامی اسلام(ص) با مسلمانان از شرایع اسلامی گفتگو داشتند تا دست از اختلاف برداشته و به اصول مشترک ایمان آورده و بر اساس آن عمل و رفتار کنند.(آل عمران، آیات 19 و 20)

از نظر قرآن، اختلاف میان پیروان پیامبران در شرایع اسلامی هماره پس از اتمام حجت و بر اساس علم و بینه بوده است.(بقره، آیه 253؛ آل عمران، آیات 83 تا 86 و 105؛ بینه، آیه 4)

خدا در قرآن به اختلاف کنندگان در دین مهلت داده تا زمانی مشخص هر گونه اختلاف دینی را کنار بگذارند و به اتحاد و وحدت اسلامی در همه شرایع بازگردند.(یونس، آیه 19؛ شوری، آیه 14)

از نظر قرآن مهم ترین عوامل در اختلاف دینی پس از علم و دانش و بینه ، چیزی جز حسادت به ویژه از سوی عالمان دینی(بقره، آیه 213؛ آل عمران، آیه 19؛ شوری، آیات 13 و 14)، ظلم و ستمگری(همان)، روحیه تجاوزگری(همان)، هواپرستی به جای خداپرستی(روم، آیات 29 تا 32)، جهالت و بی خردی(همان)، است. در حالی که اگر کسی این چنین نباشد و ایمان واقعی داشته و از حساب و کتاب قیامت در قیامت هراسان بود هرگز دنبال اختلاف دینی نمی رفت.(انعام، آیه 159؛ مریم، آیات 36 تا 39)

البته از نظر قرآن، گروهی از مسلمانان به داعی و انگیزه خود برتربینی شریعت خویش را مقدم داشته و دیگران از شرایع دیگر را تخطئه و تخریب می کنند و به تجاوزگری خویش به آن دامن می زنند.(آل عمران، آیه 19؛ بینه، آیات 4 و 5) هم چنین بدعت گذاران و گمراهان هر امتی از شرایع اسلامی نیز این گونه هستند(انعام، آیه 159) چنان که امام باقر(ع) در ذیل آیه نسبت به آنان هشدار می دهد.(التبیان، ج 4، ص 328)

بیش ترین ضربه را در طول تاریخ به وحدت اسلامی در همه شرایع کسانی زده اند که به تفکیر دیگران از مسلمانان اقدام می کنند؛ چنان که یهودیان مسیحیان را مسیحیان یهودیان را تکفیر می کردند و آنان را از دین اسلام خارج می دانستند و اختلاف دینی را به اختلاف در امت می کشانند.(انعام، آیه 159؛ انبیاء، آیه 93؛ مجمع البیان، ج 3 و 4، ص 600؛ و ج 7 و 8، ص 99)

آثار اختلاف دینی از نظر قرآن

از نظر قرآن کسانی که در دین اسلام به سبب عوامل پیش گفته به اختلاف می پردازند و به اختلاف دینی دامن می زنند، می بایست آماده عذاب عظیم در آخرت باشند.(بقره، آیه 105) بنابراین، اختلاف کنندگان از هر حزب و گروه و قومی باشند خدا آنان را عذاب می کند و این گونه نیست که برای کسانی از مسلمانان خواه یهودی و مسیحی یا دیگران، عذابی نباشد، بلکه هر که اختلاف دینی را ایجاد یا دامن زد، گرفتار عذاب خواهد شد.(همان؛ زخرف، آیه 65؛ مریم، آیات 36 و 37)

از نظر وحی قرآنی، اختلاف دینی عامل مهم در اموری است که می بایست آن را به عنوان آثار زیانبار اختلاف دینی دانست. از جمله آنها اختلاف اجتماعی و از میان رفتن وحدت اسلامی است؛ زیرا هر یک گروهی و حزبی را تشکیل می دهد و دیگران را بدان فرا می خواند و این گونه است که اتحاد و انسجام اسلامی از میان می رود و دشمنان و کافران از این امر استفاده کرده و موحدان و مسلمانان را به سوی نابودی سوق می دهند؛ زیرا از میان رفتن وحدت در میان شرایع اسلامی، فرصتی برای کافران فراهم می آورد تا به مسلمانان از هر شریعتی حمله کنند.(انعام، آیه 159؛ مومنون، آیات 52 و 53؛ زخرف، آیات 63 و 65)

از نظر قرآن، اختلاف در دین موجب کفر می شود.(آل عمران، آیه 19) پس کسانی که در دین اختلاف می کنند، می بایست به این نکته توجه داشته باشند که نتیجه این اختلاف چیزی جز کفر و خروج از اسلام نیست.

کسانی که از نظر قرآن، اختلاف دینی را ایجاد می کنند و شرایع اسلامی را مورد استهزا قرار می دهند، گرفتار فسق هستند و این نوع رفتار فاسقانه است که پیامدهای زیانبار برای آن مطرح است.(مائده، آیات 57 و 59)

به نظر می رسد که اختلاف دینی افزون بر این که نابخردی و بی عقلی است، هم چنین نوعی بازی با دین و لهو و لعب است که بسیار زیانبار است.(مائده، آیات 57 و 59)

از نظر قرآن همان طوری که اختلاف دینی موجب خشم الهی و عذاب عظیم الهی است، هم چنین باید شخص بداند که چون این اقدام خلاف اخلاص در دین است، عامل اصلی محرومیت او از بهشت می شود.(اعراف، آیات 50 و 51)

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، اختلاف در دین هم چنین موجب می شود تا اقامه دین با مانع مواجه شود و مومنان  و پیامبران نتواند دین را اقامه کنند  وشرایع آن را اجرایی کنند و سبک زندگی اسلامی را در جامعه جاری نمایند.(شوری، آیات 13 و 14) البته باید توجه داشت که اختلاف دینی موجب تفرقه میان امت شده و از آن جایی که اقامه دین نیازمند اقدام جمعی است، چنین شرایطی ایجاد نمی شود تا اقامه دین تحقق یابد.(همان)