امداد و یاری نیکی و نیکوکاری

بسم الله الرحمن الرحیم

یاری به دیگران به ویژه افراد نیکوکار، امری اخلاقی است که عقل فطری و نقل وحیانی آن را نه تنها تایید می کند، بلکه بر وجوب شرعی امداد نسبت به مستضعفین و مظلومان تاکید دارد و در برابر از امداد و یاری رسانی به ظالمان و مستکبران که ریشه در کفر و نفاق دارند، بر حذر داشته و نهی می کند. در حقیقت اگر امداد نیکوکاران و نیز مستضعفان و مظلومان واجب شرعی است که عقل فطری و نقل وحیانی آن را درک می کند و بیان می کند، هم چنین هر گونه امداد نسبت به ظالمان و مستکبران و بدکاران و مجرمان را حرام دانسته و از آنها نهی می کند؛ زیرا شکر نعمت های الهی از جمله ثروت و قدرت به استفاده درست از آنها در راستای اهداف و فلسفه آفرینش و دست یابی به کمالات و کسب تقوا و برّ و نیکی است؛ بنابراین، استفاده از ثروت و قدرت برای بدکاری و تجاوزگری و گناه نمی تواند مورد تایید عقل  فطری و نقل وحیانی باشد، بلکه آن را حرام و ضد ارزشی دانسته و از آن به شدت نهی کرده است.

بی گمان انسان هماره در شرایطی قرار می گیرد که باید موضع گیری خویش نسبت به نیکی و بدی و نیکوکاران و بدکاران و مانند آنها را به نمایش گذارد. بنابراین، هر کسی لازم است تا حقیقت را بشناسد و از قدرت و ثروت خویش هر اندازه که باشد، برای امداد و تعاون در کارهای نیک و تقوا به کارگیرد از امداد و تعاون در کارهای بد و تجاوزگری و بی تقوایی پرهیز و اجتناب کند.

با نگاهی به آموزه های وحیانی قرآن، می توان دریافت که چگونه برخی از مدعیان حقوق بشر و انسانیت، بر خلاف اصول اخلاق و احکام الهی عمل می کنند و به جای امداد و تعاون در ساحت کارهای نیک به امداد و تعاون نسبت به ظالمان و کارهای ضد وارد می شوند.

مدعیان راستین و دروغین در امدادرسانی

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، برخی از انسان همانند شیطان جنی عمل و رفتار می کنند؛ یعنی همان گونه که شیطان جنی مدعی امداد رسانی به کسانی می شود که کفر می ورزند و کافر می شوند و علیه اسلام و مومنان عمل و رفتار می کنند، اما در هنگامه بحران می گریزد و امدادی ندارد(انفال، آیه 48؛ حشر، آیات 11 تا 16)، منافقین نیز چنین افرادی هستند که قول و وعده امداد به دیگران را می دهند اما سر بزنگاه می گریزند و هیچ امدادرسانی ندارند و این گونه به دوستان خویش نیز خیانت می کنند؛ چنان که منافقان در امت اسلام با وعده دروغین به اهل کتاب از یهود و نصارا آنان را در گیر جنگی می کنند و خود میدان را خالی می کنند و پا به فرار می گذارند.(همان)

باید توجه داشت که امدادرسانی از سوی کسانی است که خود نیکوکار هستند و بر این باورند که نیکی به دیگران یک ارزش انسانی – الهی است؛ اما کسانی که خود انسان های بدکاری هستند یا گرایش به بدی دارند، نمی توانند در مقام امدادرسانی به حق و نیکی قرار گیرند، بلکه اگر امدادرسانی دارند، نسبت به باطل و بدی و بدکاری و بدکاران است. این امر حتی در میان مدعیان اسلام و شرایع آن نیز دیده می شود؛ چنان که یهودیان حتی به هم کیشان خویش رحم نمی کردند و آنان را بر خلاف پیمان الهی آواره می کردند و در کار آواره سازی دیگران به یک دیگر امداد باطل می رساند.(بقره، آیات 83 و 84) همین رویه در میان مشرکان علیه مسلمانان نیز وجود داشت و آنان بر باطل یک دیگر را امداد می رساندند.(ممتحنه، آیه 9)

بنابراین امدادرسانی باطل چیزی جز امداد بر ظلم و تجاوزگری و گناه و بدکاری و زشت کاری نیست؛ چنان که آواره سازی هم کیشان یا دیگر انسان به ظلم و ستمگری یکی از مصادیق بارز آن است.(بقره، آیه 85)

پس از نظر قرآن، انسانی که به باطل گرایش دارد، روحیه و رویه امدادرسانی به باطل را در شرایطی خاص دارد. هر چند که همین افراد در هنگامه بحران های سنگین بر خلاف وعده خویش از معرکه و میدان امدادرسانی می گریزند و حتی به دوستان و اولیای خویش خیانت می کنند.(حشر، آیات 11 تا 16)

این در حالی است که بر اساس گزارش های قرآنی و تجربیات میدانی، مومنان خود را موظف به امداد مهاجران و کسانی می دانند که تحت ظلم و ستم مستکبران و ظالمان قرار گرفته اند.(انفال، آیه 71) پس به حکم واجب به میدان نبرد و قتال علیه مستکبران و ظالمان می روند تا مستعضفان و مظلومان را نجات دهند و برای آنان فرقی نمی کند که مظلوم و مستضعف از مسلمانان باشند یا هر دین و مذهبی دیگر.(نساء، آیه 79)

از نظر قرآن، مومنان خود را موظف و مکلف می دانند که نسبت به تقوا و برّ و نیکی با هم دیگر تعاون داشته و هرگز به تعاون در عدوان و گناه نپردازند.(مائده، آیه 2) آنان بر این باورند که قدرت و ثروتی که خدا به آنان داده نه برای حمایت از ظالم و مستکبر، بلکه برای دفاع از مظلوم و مستضعف می بایست هزینه شوند و هرگز پیشتیبان ظالمان و مجرمان نمی شوند.(قصص، آیه 17؛ ممتحنه، آیه 9)

بر اساس گزارش های قرآنی، پیامبران الهی خود را موظف و مکلف می دانند تا نسبت به پیامبران پس از خویش نیز کارهایی را انجام دهند که در حقیقت چیزی جز امداد رسانی نیست.(آل عمران، آیه 81)

عوامل و آثار امدادهای الهی

از نظر قرآن، همان گونه که انسان ها نسبت به یک دیگر می بایست امداد رسانی داشته باشند، هم چنین می توانند با کارهایی از امدادهای غیبی الهی نیز بهره مند شوند. از نظر قرآن، همه امدادهایی که انسان مومن نسبت به یک دیگر دارند برخاسته از عنایت الهی است؛ زیرا خدا همان گونه که به کارهای نیک و نیکوکاری فرمان داده و از بدی و بدکاری بازداشته است، هم چنین عنایت خاصی نسبت به نیکی و نیکوکاران داشته و آنان را مورد عنایت و امدادهای خاص غیبی خویش قرار می دهد. بر همین اساس، خدا به حضرت یوسف(ع) برای رهایی از از گناه و افسون زنان مصر(یوسف، آیات 33 و 34)، به حضرت موسی و هارون علیهما السلام علیه فرعون و فرعونیان(طه، آیه 46؛ صافات، آیات 114 تا 116)، یتیمان انسان های صالح(کهف، آیه 82)، محسنان و نیکوکاران(نحل، آیه 128؛ عنکبوت، آیه 69؛ آل عمران، آیه 148)، امداد به مظلومان(حج، آیه 39)، مقتول برای احقاق حق قصاص(اسراء، آیه 33)، و دیگرانی که در راه حق و ایمان گام بر می دارند و دنبال احقاق حقوق خویش و دیگران هستند به عنوان «الولی و النصیر» یاری می رساند.

بنابراین، به نظر می رسد که عوامل توجه و عنایت الهی نسبت به انسان زمانی است که انسان اهل ایمان و اهل احسان باشد.(روم، ایه 47؛ عنکبوت، آیه 69) البته استغاثه به درگاه خدا(انفال، آیه 9)، استغفار و توبه(نوح، آیات 10 تا 12)، استقامت در راه خدا و مقاومت در برابر مشکلات و مصیبت ها(بقره، آیه 212 و 250 و 251)، اعتصام به دین خدا(حج، آیه 78)، اقامه نماز(حج، آیات 40 و 41 و 78)، امداد دین خدا (حج، آیه 40)، امر به معروف و نهی از منکر(همان، آیات 40 و 41)، پرداخت زکات(همان)، تقوای الهی(بقره، آیه 194)، توکل بر خدا(مائده، آیه 11)، جهاد در راه خدا(آل عمران، آیه 13)، دعا و نیایش و تضرع(انفال، آیات 9 و 10)، صبر در راه خدا(انعام، آیه 34)، قبولی ولایت الهی(آل عمران، آیه 150؛ حج، آیه 78)، هجرت در راه خدا(حج، آیات 40 و 41) و مانند آنها از دیگر عوامل موثر برای ایجاد عنایت و توجه خاص الهی برای امدادرسانی و بهره مندی از امدادهای غیبی الهی است.

خدا وقتی بخواهد به مومنان به ویژه مجاهدان امدادهایی داشته باشد، ایمان آنان را افزایش می دهد تا در برابر دشمنان استقامت و ثبات قدم داشته باشند(انفال، آیات 9 تا 12) و نصرت و پیروزی را برای ایشان رقم می زند.(آل عمران، آیه 160؛ انفال، آیات 25 و 26)

از نظر قرآن، آثارهایی بسیاری برای امدادهای غیبی الهی است که از جمله آنها می توان به اطمینان و آرامش قلبی(آل عمران، آیات 125 و 126؛ انفال، آیات 9 تا 11)، آسایش (انفال، آیات 11 و 19)، صبر و مقاومت(نحل، آیه 127)، بی اثر سازی مکر کافران(انفال، آیه 62)، رفع پلیدی و رجز شیطان(انفال، آیات 9 و 11)، کسب عزت و زوال ذلت(آل عمران، آیات 123 و 124)، سرور و شادی مومنان(همان؛ آل عمران، آیات 125 و 126) و مانند آنها اشاره کرد.

عوامل محرومیت امدادهای الهی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، نصرت و امداد الهی شامل کسانی می شود که اهل ایمان و ولایت الهی و نصرت دین الهی باشند و در تقوا و نیکی با هم تعاون و همکاری داشته باشند؛ اما کسانی که گرفتار کفر یا تمایل به کافران(آل عمران، آیه 56؛ اسراء، آیات 73 تا 75)، شرک(مائده، آیه 72)، آواره سازی هم کیشان(بقره، آیات 85 و 86)، گرایش و رکون و اتکا به ظالمان(هود، آیه 113)، استکبار(نساء، آیه 173)، اضلال و گمراه سازی دیگران(نوح، آیات 24 و 25)، استهزاء قرآن(مومنون، آیات 65 و 67)، استهزاء ایات الهی(جاثیه، آیات 34 و 35)، بازی با دین(اانعام، آیه 70)، تکذیب پیامبر(نحل، آیات 36 و 37)، خوش گذرانی و سرمستی و بدمستی(مومنون، آیات 64 و 65)، دنیاطلبی(بقره، آیه 86؛ انعام، آیه 70)، ظلم و ستمگری(بقره، آیه 270)، عهدشکنی(بقره، آیات 84 تا 86)، گمراهی و ضلالت(روم، آیه 29)، گناه(نساء، آیه 123)، نفاق(نساء، آیه 145؛ توبه، آیه 72)، هواپرستی(بقره، آیه 120) و مانند این امور هستند از امدادهای الهی محروم می شوند.