آثار اطاعت از معصومان از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

براساس آموزه های وحیانی قرآن، بندگی خدا در اطاعت و اتباع از پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) ظهور و بروز می کند، به گونه ای که اگر کسی مدعی بندگی خدا باشد و اطاعت و اتباع از ایشان نداشته باشد، در ادعای خویش دروغ می گوید و او را در صداقت و راستگویی اش می بایست تکذیب کرد و دروغگو دانست.

نویسنده با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن برآن است تا آثار اطاعت و اتباع از معصومان(ع) را تبیین کند و نشان دهد که محبت بدون اطاعت و اتباع معنا و مفهومی ندارد. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

ظهور مودت و محبت در اطاعت و اتباع

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان و جن برای عبودیت و بندگی خدا آفریده شده تا این گونه هر کسی با عبادت در چارچوب اسلام و شرایع آن به کمال بایسته و شایسته خویش برسد.(ذاریات، آیه 56؛ حمد، آیات 1 تا 7؛ بقره، آیات 1 تا 5 و 21)

بر اساس آیات قرآنی، کسی که مدعی عبادت و بندگی از خدا است، آن را در اطاعت از خدا و معصومان(ع) به عنوان خلفای الهی به نمایش می گذارد و با تبعیت و اتباع از فلسفه و سبک زندگی آنان به عنوان اسوه حسنه الهی، محبوبت الهی را کسب می کند.(آل عمران، آیات 31 و 32؛ احزاب، آیه 21)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، محبت و مودت پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به حکم الهی واجب و فریضه است.(انعام، آیه 90؛ شوری، آیه 23) البته این مودت هر چند که به عنوان مزد رسالت معرفی شده است، ولی در حقیقت سود و منفعت آن به خود مومنان می رسد(سباء، آیه 47)؛ زیرا با این مودت است که مومنان به کمال خویش می رسند.

البته از نظر قرآن، محبت و مودت نمی تواند تنها در قلب باشد بی آن که در افعال و اعمال بروز و ظهور کند؛ زیرا از مهم ترین جلوه های محبت و مودت نسبت به کسی آن است که شخص ارادت قلبی خویش را با اراده عملی در اعمال و رفتارش به نمایش می گذارد، نه آن که در دل سخن از محبت و مودت داشته ، ولی در قول و فعل به مخالفت بپردازد.

از نظر قرآن، کسی که محبت کسی را در دل دارد در قول و فعل به تبعیت و پیروی از او می پردازد و اوامر و نواهی اش را به گوش جان می شنود و می پذیرد و عمل می کند.

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، اطاعت از خدای رحمان در اطاعت و پیروی از پیامبران و خلفای او بروز و ظهور می کند و کسی نمی تواند بگوید که من بنده و مطیع خدا هستم در حالی به مخالفت از پیامبران و معصومان(ع) می پردازد؛ از همین روست که خدا در قرآن بیان می کند که هارون(ع) به عنوان خلیفه حضرت موسی(ع) به مردم که دنبال سامری و گوساله پرستی رفتند می فرماید: وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي؛ و پروردگار شما خداى رحمان است. پس مرا پيروى كنيد و فرمان مرا پذيرا باشيد.(طه، آیه ۹۰)

از نظر قرآن، کسی که مدعی محبت خدا است باید این محبت را در اتباع از معصومان(ع) به نمایش بگذارد تا مورد مغفرت و رحمت رحیمی خدا قرار گرفته  ومحبوب خدا گردد و گرنه کسی که اطاعت از خدا و معصومان نمی کند، کافری بیش نیست؛ از همین روست که خدا می فرماید: قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ. قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ ؛ بگو اگر خدا را دوست داريد از من پيروى كنيد تا خدا دوستتان بدارد و گناهان شما را بر شما ببخشايد و خداوند آمرزنده مهربان است. بگو: خدا و پيامبرش را اطاعت كنيد. پس اگر رويگردان شدند، قطعا خداوند كافران را دوست ندارد.(آل عمران، آیات ۳۱ و۳۲)

آثار اطاعت و اتباع از معصومان

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، آثار بسیاری برای اطاعت و اتباع از پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به عنوان مظاهر اتم و اکمل الهی است. بخشی از مهم ترین این آثار عبارتند از:

1. نیل به تقوای الهی: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، دست یابی به تقوای الهی که آثار بسیاری چون رسیدن به علم الیقین و عین الیقین و حق الیقین برای آن است(بقره، آیه 282؛ تکاثر، آیات 5 و7؛ واقعه، آیه 95) در گرو و رهن اطاعت و اتباع از پیامبر(ص) و معصومان(ع) به عنوان اوصیا و اولیای الهی است.(آل عمران، آیه 132؛ نساء، آیه 59؛ مائده، آیات 3 و 55)
2. محبوبیت خدا: خدا به صراحت در قرآن می فرماید که اتباع و اطاعت از معصومان است که انسان را محبوب خدا می کند و موجب جلب محبت الهی به سوی انسان می شود.(آل عمران، آیات 31 و 32)
3. مصونیت از آتش دوزخ: از نظر قرآن، مصونیت از دوزخ و آتش آن در رهن اطاعت و اتباع از معصومان است.(آل عمران، آیات 131 و 132؛ احزاب، آیه 66)
4. بهره مندی از مغفرت الهی: کسی که بخواهد در معرض مغفرت و آمرزش الهی قرارگیرد، می بایست به اطاعت و اتباع از معصومان(ع) بپردازد.(آل عمران، آیات 31 و 132 و 133؛ احزاب، آیه 35)
5. وحدت اجتماعی: دست یابی به وحدت اجتماعی و رهایی از هر گونه تفرقه در گرو اطاعت و اتباع از معصومان به عنوان حبل الله متین است؛ زیرا با این امر است که مردم از تنازع و درگیری و تفرقه رها می شوند و انسجام اجتماعی شکل می گیرد.(نساء، آیه 59)
6. بهره مندی از نعمت های الهی: هر شخص یا جامعه ای بخواهد از نعمت های الهی بهره مند شود می بایست به اتباع و اطاعت از معصومان(ع) بپردازد.(آل عمران، آیات 172 و174)
7. فضل الهی: فضل به معنای زیادت برچیزی است. پس اگرکسی بخواهد فراتر از نعمت از فضل الهی نیزسود برد، به اتباع و اطاعت معصومان(ع) بپردازد.(همان)
8. رضوان الهی: بی گمان رضای الهی بزرگترین خواسته مومنان است. رضوان الله بهشتی است که می توان آن را برترین بهشت در میان بهشت های الهی باشد. از نظر قرآن، دست یابی به این مقام رضوان الهی در رهن اطاعت و اتباع از معصومان (ع) واجابت خواسته ها و فرمان های آنان است.(همان؛ مائده، آیات 15 و16)
9. حرکت در صراط مستقیم الهی: مهم ترین خواسته مومنان هدایت به سوی صراط مستقیم و رهایی از گمراهی است(حمد، آیات 1 تا 7) و این مهم جز از طریق اطاعت و اتباع از معصومان(ع) دست یافتنی نیست.(بقره، آیه 143؛ مائده، آیات 15 و16؛ اعراف، آیه 158)
10. خیر و سعادت دنیا و آخرت: از نظر قرآن هر کسی خیر و سعادت دنیا و آخرت را می خواهد می بایست از معصومان(ع) اطاعت و پیروی کند.(نساء، آیات 46 و 59؛ آل عمران، آیات 133 و177؛ حشر، آیه 7)
11. وکالت الهی: هر کسی دوست دارد که خدا وکیل او باشد و کارهایش را انجام دهد؛ برای دست یابی به این هدف تنها راه آن است که انسان از معصومان(ع) اطاعت و تبعیت کند.(آل عمران، آیات 172 و 173)
12. خروج از ظلمات و دست یابی به نور: از نظر قرآن، رهایی و خروج از انواع اقسام ظلمات و رسیدن به نور الهی تنها در گرو و رهن اطاعت و تبعیت از معصومان(ع) است.(مائده، آیات 15 و16)
13. رحمت رحیمی: از نظر قرآن کسب رحمت رحمانی و بلکه رحمت رحیمی خاص در رهن اطاعت از معصومان(ع) است.(آل عمران، آیه 132؛ توبه، آیه 71؛ حجرات، آیه 14)
14. فلاح و رستگاری:از نظرآموزه های وحیانی قرآن، فلاح و رستگاری انسان در گرو عمل به فرمان های الهی است که از طریق پیامبران بیان شده است. البته تنها این کفایت نمی کند، بلکه می بایست از پیامبران و معصومان(ع) اطاعت و تبعیت کرد و فرمان آنان را فرمان الهی دانست و از آن سربازنزد. این گونه است که فلاح و رستگاری ابدی برای آنان رقم خواهد خورد.(بقره، آیات 1 تا 5؛ نور، آیات 51 و52؛ احزاب، آیه 71)

نشانه ها و موانع اطاعت و تبعیت

از نظرآموزه های وحیانی قرآن، هر چیزی نشانه هایی دارد، از جمله اطاعت و تبعیت از معصومان(ع) نیز نشانه هایی دارد که از جمله مهم ترین آنها می توان به رعایت حدود الهی که پیامبر(ص)و معصومان(ع) بیان کرده اند(نساء، آیه 13)، آمادگی نظامی بر اساس فرمان معصومان(نساء، آیات 59 و 71)، دوری جستن از هر گونه پلیدی ورجسی که در شریعت از سوی آنان بیان شده(مائده، آیات90 تا 92)، تمسک و اعتصام به آنان(نساء، آیات 172 تا 175) و مانند آنها است.

از نظر قرآن، کسانی از معصومان(ع) اطاعت و تبعیت می کنند که به آن حضرات ایمان داشته و آنان را خلفا و اولیای الهی بدانند که اطاعت از ایشان واجب است.(انفال، آیات 1 و 20 و 24 و 45 و46؛ نور، آیه 47 و51؛ محمد، آیه 47)

شکی نیست که یکی از فرمان پیامبر(ص) همان اطاعت و تبعیت از معصومان(ع) است که خدا آنان را به عنوان اکمال الدین و اتمام النعمه و ولی الله معرفی  و فرمان الهی در نصب ایشان را به امت ابلاغ کرده است.(مائده، آیات 3 و55 و 67)

از نظر آموزه های وحیانی، استقامت و صبر در راه صراط مستقیم سخت و دشوار است؛ زیرا می بایست دراین راه از حق دفاع و مردمان را بدان توصیه کنند؛ چرا که بسیاری از منافقان و سست ایمان ها آن را باور نخواهند کرد و بدان ایمان نمی آورند و به مقاومت و مقابله با این حقیقت برمی خیزند. از این روست که مومنان بدان به عنوان حق توصیه کنند و در شرایط سخت و دشوار از این حق دفاع کرده و در برابر اذیت وآزار مخالفان صبر ورزند؛ چرا که مخالفان سعی خواهند کرد تا امت را دچار تفرقه و تشتت کرده و اجازه ندهند تا ولایت آنان جریان یابد.(عصر، آیات 1 تا 3؛ انفال، آیه 46)

از نظر قرآن، همان طوری که حضرت هارون(ع) به عنوان خلیفه الله فرمان می دهد که از خودش اطاعت و تبعیت شود تا محبت الهی جلب و جذب شود(طه، آیه 90)، امیرمومنان(ع) نیز چنین خواسته ای دارد که برخاسته از فرمان الهی است. اما امت همان طوری که دنبال قتل هارون بودند(اعراف، آیه 150)، دنبال قتل امیرمومنان (ع) بوده و حتی در نهایت منافقان چنین کاری را کردند.

براساس آموزه های وحیانی قرآن، موانع اطاعت از معصومان (ع) را می بایست در چون ظلم و ستمگری(نور، آیات 48 تا 51)، شک علمی و شبهه و تردید عملی(همان)، بیماردلی (همان) و پیروی از شیطان (مائده، آیات 90 تا 92) جست؛ زیرا این امور نمی گذارد تا قلب در سلامت خویش ادراک درست و گرایش راستینی به حق وحقیقت داشته باشد و از آن منحرف شده وبه سوی بی عدالتی و باطل می رود.

این درحالی است که کسانی که واقعا اهل ایمان(انفال، آیه 46)، هجرت در شرایط سخت(توبه، آیه 117)، اولوا الالباب(آل عمران، آیات 190 تا 193؛ مجمع‌البيان، ج 1 – 2، ص 911؛ روح المعانى، ج 3، جزء 4، ص 254) هستند از آن معصومان(ع) به عنوان نمایندگان الهی پیروی و تبعیت می کنند و هرگز از آن دست برنمی دارند.

از نظر قرآن، اهل بیت عصمت و طهارت (ع) مردمانی مخلص و ایثارگر(انسان، آیات 8 و9) واهل عصمت و طهارت (احزاب، آیه 33) هستند که می بایست به آنان در همه امور توسل جست تا از مشکلات دنیوی و اخروی و مادی و معنوی رهایی یافت(بقره، آیه 37)؛ چنان که حضرت آدم(ع) با توسل به آنان از مشکلات رها شده و خدا توبه اش را پذیرفت؛ زیرا مقصود از «كلمات»، كه آدم (علیه السلام) از خدا دريافت نمود، و به آن توسّل جست پيامبر (صلی الله علیه و آله)، على، فاطمه، حسن و حسين (علیهم السلام)است. (الدّرّالمنثور، ج 1، ص 147؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 67 ، ح 143 و 145 و 147 )

از نظر قرآن، دوستی و محبت آنان نشانه ای مهم و اساسی از اطاعت از خدا و رسول الله (ص) است، که البته این محبت و مودت می بایست در اطاعت و تبعیت از ایشان خودنمایی کند؛ زیرا معنا ندارد که شخص مدعی مودت و محبت کسی  باشد و در همان حال به مخالفت با افکار و رفتار ایشان پرداخته واز سخنان و افعال آنان پیروی و اطاعت نکند. این در حالی است که خدا به صراحت از وجوب اطاعت از معصومان در قرآن سخن به میان آورده است.(نساء، آیه 59)

باید توجه داشت که در این آیه اطاعت تکرار می شود تا معلوم شود که مراد این نیست که اطاعت از رسول الله (ص) می بایست تنها در امر وحی تشریعی باشد نه در امور دیگر از جمله نظامی یا قضایی یا موارد دیگر؛ زیرا پیامبر(ص)افزون بر وحی تشریعی فرمان هایی می دهد که ناظر به ساحت سیاسی و نظامی و اجتماعی است. ایشان به سبب ولایت الهی خویش می تواند افزون بر وحی تشریعی فرمان های دیگر بدهد. بنابراین، اطاعت دیگری لازم است که از پیامبر(ص) اولوا الامر که مسئولیت رهبری رابه عهده می گیرند، تحقق یابد. پس اطاعت به معنای تکرار نیست، بلکه اطاعتی که لازم است نسبت این معصومان(ع) انجام شود فراتراز وحی تشریعی و احکام می بایست در ساحتهای دیگر نیز بروز و ظهورکند.

باید توجه داشت که دلیل لزوم اطاعت از پیامبر(ص) و معصومان (ع) به عنوان اولیای الهی از آن سبب است که آنان دارای عصمت هستند(احزاب، آیه 33) و قول و فعل آنان قول و فعل الهی است.(نجم، آیات 3 و4؛ انفال، آیه 17)  این ولایت تا جایی است که اولویت می یابد و دیگر ولایت ها تحت ولایت او قرار می گیرد. پس اگر انسان بر نفس و مال وجان و عرض خویش ولایت دارد، ولایت آنان مقدم برولایت شخص خواهد بود.(احزاب، آیه 6)

البته شکی نیست که اطلاق امر به اطاعت از رسول (صلي‌الله‌عليه‌وآله) و اولى الامر، در آیه 59 سوره نساء خود دلیلی کامل بر عصمت ایشان است و هر کس از آنان اطاعت و تبعیت کند به فرجام نیک می رسد و در دنیا و آخرت به سعادت می رسد؛ چرا که در این آیه معصومان(ع) از پیامبر(ص) و عترت(ع) هم سنگ هم دانسته شده و با یک اطاعت حکم آنان بیان شده است.

از نظرقرآن، کسانی به اطاعت و تبعیت از معصومان(ع) می پردازند که به خدا و قیامت ایمان داشته و برای آنان برنامه ریزی کرده باشند.(نساء، آیه 59)

پیامبر(ص) خود درباره جایگاه عترت (ع) در حدیث مشهور ثقلین که شیعه و سنی آن را نقل کرده اند، می فرماید: «من دو چیز گران بین شما می‌گذارم، و می‌روم، یکی کتاب خدا، و یکی هم عترتم و اهل بیتم، و نشانی عترتم آن است که حتی چشم بر هم زدنی، از قرآن جدا نمی‌شوند، و این دو همیشه ملازم هم هستند، تا با هم بر کنار حوض کوثر من را دیدار کنند».

در پایان این نکته مورد تاکید قرارمی گیرد که همه مفسران شیعه در این زمینه اتفاق نظر دارند که منظور از اولوا الامر، امامان معصوم هستند که رهبری مادی و معنوی جامعه اسلامی، در تمام شئون زندگی از طرف خداوند و پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) به آنها سپرده شده است، و غیر آنها را شامل نمی‌شود، و البته کسانی که از طرف آنها به مقامی منصوب شوند و پستی را در جامعه اسلامی به عهده بگیرند، با شروط معینی اطاعت آنها لازم است نه به خاطر این‌که آنان اولوا الامر هستند، بلکه به دلیل این‌که آنان نمایندگان اولوا الامر هستند.(نگاه کنید: تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۸۲، ذیل آیه)