مأموریت ابلاغی جبرئیل
در باره مأموریت جبرئیل در هنگام نزول بر پیامبر(ص) باید توجه داشت که ایشان هرگز به پیامبر(ص) تعلیم ندادند، بلکه تنها مأموریتی که داشتند، ابلاغ زمان تلاوت آیاتی است که پیامبر(ص) مستقیم(شوری، آیه 51) از خداوند از مقام «لَدَیْنَا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ» به انزال دفعی دریافت کرده است.(زخرف، آیه 4) چنانکه در جایی دیگر میفرماید: بیقین این قرآن از سوی حکیم و دانایی بر تو القا میشود.(نمل، آیه 6)، از اینرو در سوره نجم دارد که وحی پس از معراج پیامبر(ص) زمانی رخ داد که به «قاب قوسین او ادنی» رسیده بود، خداوند شدید القوی(عَلَّمَهُ شَدیدُ الْقُوی: نجم، آیه 5) بندهاش را تعلیم میکند و وحی را مستقیم بدون واسطهای به سوی او بهعنوان مخاطب اصلی میفرستد: فَأَوْحی إِلی عَبْدِهِ ما أَوْحی.(نجم، آیه 10)
به سخن دیگر، هرگز جبرئیل(ع) معلم پیامبر(ص) نبوده و به او تعلیم نداده است؛ بلکه معلم پیامبر(ص) تنها خدا و بیواسطه بوده است؛ بلکه باید گفت که خود پیامبر(ص) معلم همه هستی از جمله جبرئیل(ع) است؛ چنانکه در روایات بسیاری این مطلب بیان و تأکید شده است.
از آنجا که پیامبر(ص) مأمور بود تا جامعهسازی کند و با تعلیم و تزکیه، مردم را به کمال برساند، لازم بود تا آیاتی که یکباره و در قالب قرآن نازل شده است، در طول بیست و سه سال دوباره با توجه به موقعیت زمانی و مکانی ابلاغ شود. لذا خداوند جبرئیل را برای ابلاغ زمان قرائت آیات میفرستاد و آن حضرت(ص) مأمور بود تا پیش از آنکه وحی تنزیلی نیامده و زمان قرائت نشده آن را بیان نکند: پس بلندمرتبه است خدا، فرمانرواى بر حق و در خواندن قرآن پیش از آنکه وحى آن بر تو پایان یابد، شتاب مکن و بگو: پروردگارا بر دانشم بیفزاى!(طه، آیه 114) و نیز میفرماید: زبانت را بهخاطر عجله براى خواندن آن یعنی قرآن حرکت مده!(قیامت، آیه 16)
جبرئیل(ع) جزو فرشتگان سجدهکننده بر حضرت آدم(ع) بود. او که نمیتوانست علم اسمایی را از آدم(ع) تعلیم ببیند و تنها در حد «انباء» از آن آگاه شد(بقره، آیات 31 تا 33)؛ چگونه میتواند از علوم وحی قرآنی به حد تعلیم بهرهمند شده و به شکل تعلیم به پیامبر(ص) برساند؟ اصلا او نمیتواند اینها را به شکل علم داشته باشد. پس نزول جبرئیل بهعنوان الروحالامین بر قلب پیامبر(ص) (شعراء، آیات 193 و 194) به معنای تعلیم نیست، بلکه اعلام زمان و مکان ابلاغ آیات قرآن به مردم است.