اتحاد و همبستگي اجتماعي در آموزه هاي قرآني

اشاره: اتحاد در حوزه علوم اجتماعي به معناي همبستگي و هم رايي مردمان در مسايل و امور اجتماعي است. از آن جايي که هيچ اجتماعي بدون اين عنصر و مولفه شکل نمي گيرد، مي توان گفت که از مقومات بنيادين هر جامعه و اجتماعي، انديشه، بينش و نگرش وحدت گرايانه مردمان است. وحدت رايي و هدف است که مردمان را به عنوان محور همگاني دور خود گرد مي آورد و به آنان جهت مي دهد. مردمان بر پايه آن با يک ديگر تعامل مي کنند و سازگاري و هماهنگي خاصي پديد مي آورند. آثار و پيامدهاي خاصي نيز بر اين مجموعه بار مي شود که بدون آن هرگز امکان تحقق نخواهد يافت؛ از اين روست که برخي براي جامعه و اجتماع هويت و ماهيت مستقلي از افراد شناسايي و تبيين مي کنند. تاکيد آنان بر اين مطلب است که بدون جامعه بسياري از اهداف هرگز تحقق نخواهد يافت و افراد به شکل جداگانه نمي توانند به آن دست يابند. ضرورت تحقق جامعه از سويي و عدم امکان تحقق بسياري از اهداف و يا بروز توانمندي ها و ظرفيت ها بدون تحقق جامعه از سوي ديگر، اين انديشه را تقويت مي کند که جامعه داراي هويت  و ماهيتي مستقل است؛ چنان که علامه طباطبايي و استاد مرتضي مطهري بر اين باورند و آن را تقويت مي کنند.

در آيات قرآن از مساله اتحاد و همدلي در ميان مومنان که در اصطلاح قرآني همان امت و جامعه توحيدمحور و برتر است، به عنوان آيت و نشانه اي از نشانه هاي خداوند تبيين و تحليل شده است تا به اين نکته توجه دهد که اتحاد و همدلي از نعمت هاي خاص است که مي بايست انسان از شکر آن برآيد. قرآن با تاکيد بر اين مطلب که خداوند است که ميان مومنان ، نعمت برداري ايماني را ايجاد کرده است مي کوشد تا از اهميت و جايگاه اتحاد ايماني پرده بردارد و ارزش اين نوع از اتحاد را بنماياند.(آل عمران ، 103 تا 108)

در تحليل قرآني همه پيامبران به قصد جامعه سازي برتر مبعوث و بر انگيخته شده اند و از اين روست که همه آنان در اصول و مباني بنيادين متحد و هم رايي و هم سو هستند.(شورا آيه 13) اين اتحاد و همدلي و همرايي در اصول و مباني به معنا و مفهوم آن است که هيچ گونه تضاد و اختلاف و تفرقه اي در ميان ايشان نيست و آن چه به عنوان شريعت و منهاج (روش) خاص هر يک از پيامبران مطرح شده است تنها به جهات نيازهاي زمکاني و مقتضيات عصري خاص است که موجب نمي شود تا رخنه اي در اصول وحدت و مباني اتحاد ايشان پديد آيد.(انبياء آيه 62 ) بنابراين از پيروان شرايع مختلف خواسته مي شود تا همانند رهبران و پيامبرانشان بر محور وحدت و اصول و مباني آن گرد هم آيند و از آثار و برکات وحدت و اتحاد بهره مند گردند.(آل عمران آيه 64)

مهم ترين آثاري که قرآن براي اتحاد ميان مومنان بر مي شمارد در حوزه هاي مختلف فردي و اجتماعي و ديني و معنوي است.

در حوزه فردي و شخصي اتحاد موجب مي شود تا زمينه و بستري مناسب براي تحصيل تقوا فراهم آيد و شخص در يک فضاي مناسب و مطلوب بتواند به وظايف ديني خويش عمل کند و استعدادها و توانايي هاي خويش را بشناسد و بروز و ظهور دهد.(انعام آيه 152)

در حوزه معنوي و عاطفي ، همدلي و اتحاد ايماني اين کارکرد و اثر را خواهد داشت که شخص بتواند با خداي خويش ارتباط عاطفي خاصي برقرار کند و به عنوان محبوب مورد توجه و عنايت خاص خداوند قرار گيرد. (صف آيه 4)

چنان که همين مساله موجب مي شود که جامعه از نعمت رحمت خاص الهي برخوردار گردد و در دنيا و آخرت مورد توجه و عنايت خاص خداوندي قرار گيرد.(آل عمران آيه 103 و 107)

همين آيه به کارکرد و اثر اخروي اتحاد نيز اشاره مي کند و تبيين مي کند که چگونه انسان هاي متحد و مومنان همدل و همراي و همسو در روز رستاخيز به چهره هاي سپيد و درخشان در پيشگاه الهي حاضر مي شوند و از اين که موافق نظر الهي جامعه اي برتر را پديد آورده و از نعمت ها و برکات آن بهره مند شده اند خوشحال و مسرور مي شوند و سعادت و رستگاري واقعي را در آغوش مي کشند.(همان ) و در پي اين رستگاري است که از آتش دوزخ خود را حفظ مي کنند وبه تقواي واقعي دست مي يابند.(آل عمران آيه 103)

در حوزه عمل اجتماعي و سياسي اتحاد و همدلي ايماني مومنان چند کارکرد و اثر از خود به جا مي گذارد که مي توان به سه مساله مهم اشاره کرد. نخست آن که اتحاد و همدلي به عنوان نيروي بازدارنده عمل مي کند و زمينه بروز و ظهور هر گونه تجاوز و زمينه هاي آن را از ميان بر مي دارد. جامعه اي که متحد و منسجم است دشمن را به هراس مي افکند و انديشه هر گونه تجاوز و تعدي را از آنان سلب مي کند. از اين رو خداوند اتحاد و يگانگي امت را عامل مهمي براي رهايي امت و جامعه اسلامي از آتش جنگ و نزاع ارزيابي مي کند و تبيين مي کند که جامعه نه تنها خود گرفتار تنازع و درگيري و خونريزي نخواهد شد ( آل عمران آيه 103) بلکه موجب مي شود تا مومن در برابر دشمنان از عزت برخوردار گشته و فکر تجاوز را از انديشه و ذهن ايشان بربايد.( انفال آيه 46)

بنابراين عزت اجتماعي (همان ) و عظمت و بزرگي امت در اين است که بر محور توحيد و آموزه هاي وحياني همدل و همسو شده و از آثار آن بهره مند شود.

پيروزي در جنگ (انفال آيه 45 و 46) و نيز داخل شدن در حزب الله در گرو آن است که مومنان بر اصول اتحاد گرد هم آيند.(مائده ايه 56) و صفوف خويش را بيش از پيش منسجم ساخته و اصول انسجام را در همه حوزه هاي زندگي فردي و جمعي خويش اصل قرار دهند.(آل عمران آيه 152)