اقرار، راهی برای رهایی از مجازات

بسم الله الرحمن الرحیم

اقرار از ریشه «قرر» به معنای اثبات چیزی و اعتراف به ثبوت حقی غیر و به ضرر و زیان خود، یکی از رفتارهای اجتماعی است که انسان در شرایطی برای رهایی از مجازات یا تخفیف در مجازات به کار می گیرند. در حقیقت، کسی که اقرار می کند می داند با این اقرار حقی را برای دیگری علیه خود ایجاد می کند که در بسیاری از موارد مجازات مالی و غیر مالی از حدود و تعزیرات را به دنبال دارد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان ها در امور بسیاری اقدام به اقرار علیه خود و به نفع دیگران می کنند؛ زیرا می دانند که این گونه شاید بتوانند از مجازات برهند یا مورد رحمت و عفو قرار گیرند یا تخفیفی در مجازات آنان اعمال شود؛ چرا که می دانند روزی حق آشکار می شود و شرایط علیه او خواهد شد؛ بنابراین، اقرار نوعی اقدام پیشگیرانه در راستای همان رهایی از مجازات یا تخفیف آن است. البته بسیاری از مردم در آخرت اقرار می کنند؛ زیرا وقتی پرده ها کنار می رود، حقایق آشکار و شخص رسوا می شود؛ بنابراین، اقرار و اعترافی می کنند که دیگر فایده ای به حالشان ندارد؛ چنان که توبه هنگامه احتضار سودی به حال توبه کار ندارد.

البته اقرار هماره نسبت به گناه نیست، بلکه نسبت به حقوقی است که به نفع دیگری و به ضرر شخص است و برای اقرار کننده، تعهدات و التزامات مالی و غیر مالی را موجب می شود. به عنوان نمونه اقرار پیامبران به پیمان الهی درباره ایمان به پیامبر مکرم اسلام(ص) و تبلیغ و حمایت از ایشان و بشارت دادن به نبوت وی، تعهدات و التزاماتی را موجب می شود که آنان می بایست در قبال پیامبر(ص) داشته باشند. بنابراین، اقرار می تواند در امور بسیاری اتفاق بیافتد که در این مطلب به مهم ترین آنها بر اساس آموزه های وحیانی قرآن اشاره می شود.

انواع اقرار و اعتراف از نظر قران

در آموزه های وحیانی قرآن، گزارش های بسیاری درباره اقرار و اعتراف انسان ها بلکه حتی جنیان آمده است که این اقرارها در امور و مسائل مختلفی بوده و برای هر یک از آنها آثاری نیز است. در این جا به برخی از مهم ترین آنها اشاره می شود:

اقرار به کفر

بسیاری از مردم هنگامه جان دادن متوجه حقایق هستی می شوند؛ زیرا پرده هایی که بر دیدگان قلب آنان گذاشته و آنان را ناتوان از درک حقایق کرده، کنار می رود و دیدگان قلب به حقیقت می رسد.(ق، آیات 22) در این زمان است که کافران و افتراء زنندگان به خدا، حقیقت را می بینند و خود با تمام وجودشان به کفر خویش شهادت و گواهی داده و اقرار می کنند؛ زیرا در می یابند که خدایی جز خدا نیست و آن چه بدان باور داشتند چیزی جز ضلالت و گمراهی نبوده است.(اعراف، آیه 27)

البته بسیاری از کافران و مشرکان هم چنان در دنیا به کفر و شرک خویش پافشاری و اصرار داشته و زمانی به حقیقت آگاه شده  وبدان اقرار می کنند که دیگر دیر شده است.(اعراف، آیه 53) از همین روست که دوزخیان از جن و انس در قیامت به ربوبیت خدا اقرار می کنند که دیرهنگام است.(همان؛ مومنون، آیات 104 تا 107؛ اعراف، آیه 38؛ انعام، آیه 130)

بر اساس گزارش های قرآنی، برخی از مردم نیز ممکن است در همین دنیا و قبل از تغییر شرایط و از دست رفتن امکان توبه، اقرار به کفر خویش نموده و توبه کار شوند؛ چنان که ملکه سباء پس از آن که در آزمون های حضرت سلیمان(ع) متوجه اندیشه ظاهری و سطحی خویش می شود، به گذشته کفر آمیز خویش اقرار کرده و به ربوبیت خدای یگانه ایمان آورده و به اسلام تن می دهد.(نمل، آیه 44)

اقرار به گناه

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، افرادی که گرفتار ختم و طبع قلب نشده باشند، هنگامی که با مجازات الهی مواجه می شوند، با اقرار به گناه و اعتراف بدان بر آن می شوند تا توبه کنند و مغفرت الهی آنان را در بر گیرد و آنان را از خسران و زیان ابدی و قرار گیری در دوزخ و شقاوت های آن نجات دهد. بنابراین، مومنان با اقرار و اعتراف به گناه در پیشگاه خدا و توبه و اصلاح امر بر آن هستند تا نه تنها از مجازات الهی در دنیا در امان مانند بلکه از تبعات و پیامدهای زیانبار اخروی آن نیز رها شوند. بر اساس گزارش های قرآنی، حضرت آدم و حوا(س) پس آن که با خوردن از میوه درخت ممنوع، زشتی های بدن ایشان آشکار شد، دانستند که گناهی کردند که مستحق مجازات و کیفر بودند. بنابراین، برای رهایی از پیامدهایی دیگر، با اقرار و توبه بر آن شدند تا از خسران و زیان ابدی نجات یابند.(اعراف، آیات 22 و 23)

هم چنین صاحبان باغ سوخته با مشاهده عذاب خدا در دنیا متوجه ظلم و طغیانگری شده و با اقرار و اعتراف بر آن شدند تا از خشم الهی در امان مانند و خدا عنایت دوباره ای نسبت به آنان داشته باشد.(قلم، آیات 17 تا 31)

بر اساس گزارش های قرآنی، اعراب بادیه نشین و منافقان شهری از جمله کسانی بودند که به گناهان خویش اعتراف کردند.(توبه، آیات 101 و 102) البته اکثریت آنان توبه نمی کنند و با کفر و نفاق و انواع گناه می میرند و به دوزخ می روند. این گونه است که ظالمین خواه از کافران و مشرکان بلکه حتی مسلمانان وقتی متوجه ظلم و ستم خویش می شوند که دیگر کار از کار گذشته است. این زمان اقرار زمانی است که عذاب را در دنیا یا آخرت می بینند و دیگر اقرار نمی تواند آنان را نجات دهد یا تخفیفی در مجازات آنان را موجب شود.(انبیاء، آیات 12 و 14 و 46؛ روم، آیه 57؛ غافر، آیه 52)

همسر عزیز مصر نیز وقتی در شرایطی قرار می گیرد، به گناه خویش درباره تقاضای کامروایی از یوسف(ع) و صداقت و پاکدامنی آن حضرت(ع) اقرار می کند و خود را مقصر در این امر معرفی می کند.(یوسف، آیات 30 تا 32 و 50 و 51) البته زنان مصر نیز همراه با همسر عزیز چنین اقرار بر گناه و عصمت و پاکدامنی یوسف(ع) دارند.(یوسف، آیات 30 و 31)

از نظر قرآن، ظالمان و مجرمان گاه با اقرار به موقع خویش را نجات می دهند ولی اکثریت آنان دیر هنگام به اقرار می پردازند که سودی آنان ندارد.(توبه، آیه 106؛ سجده، آیه 12؛ غافر، آیات 40 تا 43؛ مدثر، آیات 40 تا 46)

اعتراف به خطا

از نظر قرآن، گاه شخص ممکن است به دلیل ناتوانی در تحلیل و فهم یا حسادت یا امور دیگر، گرفتار خطا شود و به دیگری آسیب برساند که البته این آسیب پیش از آن به دیگری برسد، به خود خطاکار آسیب می زند. بر اساس گزارش های قرآنی، برادران یوسف با اقرار به خطا خواهان تخفیف مجازات یا حتی عفو و گذشت پدر و برادر بودند و از پدرشان نیز می خواهند تا با استغفار برای ایشان در پیشگاه خدا، مقدمات توبه و اصلاح امر و رهایی از عذاب فراهم آید که البته حضرت یعقوب(ع) و یوسف(ع) از خطای آنان گذشت کرده و برای آنان دعا و طلب استغفار کردند.(یوسف، آیات 80 و 91 و 92)

بر اساس گزارش های قرآنی، ساحران و جادوگران فرعونی وقتی حقیقت معجزات الهی حضرت موسی(ع) بر ایشان آشکار شد، به خطاکاری خویش اقرار کرده و به حقانیت ربوبیت الهی ایمان آورده و بر اساس این اقرار عمل کرده و جان در این راه نهاده و به دست فرعون به بدترین وضع به شهادت رسیدند.(طه، آیات 71 تا 73؛ شعراء، آیات 46 تا 49)

اقرار به گمراهی همراه با لجاجت

از نظر قرآن برخی ممکن است به گمراهی و ضلالت خویش اقرار کنند، ولی این اقرار و اعتراف نه از باب رهایی از مجازات یا تخفیف بلکه نشانه استکبار ورزی و لجاجت است؛ چنان که ابلیس شیطانی جنی با اقرار به ضلالت خویش و تلاش برای اضلال آدم و بنی آدم(ع) بر آن نیست تا از مجازات رها شود یا تخفیفی برایش قایل شوند، بلکه «علو» و برترجویی و خودبزرگ بینی و تکبر و استکبار خویش را به رخ می کشد و در برابر پروردگار جهانیان طغیان را به نهایت می رساند.(حجر، آیات 32 و 39 و40؛ اسراء، آیه 62؛ ص، آیات 82 و 83)

اقرار به حقوق دیگران

یکی از اقسام اقرار، اقراراتی است که انسان با اقرار بدان حقوقی را برای دیگران علیه خود اثبات می کند. بنابراین، می توان بر اساس این اقرار از افراد مواخذه کرد که آیا به تعهدات و التزامات حقوقی پای بند بودند یا خیر؟ در این موارد گفته می شود: اقرار العقلاء علی انفسهم جایز؛ اقرار خردمندان علیه خودشان روا بوده و حجت است؛ یعنی می توان بر اساس همان اقرار خردمندان از آنان بازخواست کرد که آیا بدان عمل کردند یا نه؟ بر اساس گزارش های قرآنی، پیامبران خود علیه خویش شهادت و گواهی دادند که خدا از ایشان پیمان گرفته تا نسبت به پیامبر آخر زمان(ع) تبلیغ کرده و بشارت دهند و از وی حمایت کنند.(آل عمران، آیه 81؛ مجمع البیان، ذیل آیه)

هم چنین بر اساس گزارش های قرآنی، گروهی از عالمان اهل کتاب از یهود و نصاری به حقانیت قرآن و آموزه های آن گواهی و شهادت داده و از پروردگار خواستند تا آنان را به عنوان شاهدین شناسایی و نامشان نگاشته شود.(مائده، آیات 82 و 83؛ اسراء، آیات 107 و 108؛ قصص، آیات 52 و 53)

خدا در قرآن بیان می کند که همه بنی آدم(ع) در عالم «الست» و عالم «ذر» به حقیقت نفس خویش و الوهیت و ربوبیت خدا واقف و آگاه شدند و به علم شهودی نفس بدان علم یافته و اقرار کردند و متعهد و ملتزم شدند که بدان پای بند باشند، هر چند که در دنیا به سبب سرگرم شدن به لهو و لعب دنیوی از آن غافل شده و ربوبیت خدا را به دست فراموشی سپرده باشند.(اعراف، آیه 172) بنابراین، همه انسان ها می بایست نسبت به این تعهدات و التزامات که با اقرار و اعتراف به ربوبیت اتفاق افتاده پای بند باشند و مسئولیت آن را بپذیرند.

هم چنین بر اساس گزارش های قرآنی، یهودیان خود به این حقیقت اقرار و اعتراف کردند که خدا ایشان پیمان گرفته تا از خونریزی و آواره سازی یک دیگر اجتناب و پرهیز کنند، اما چنین نکردند و بر خلاف تعهدات خویش عمل کردند.(بقره، آیات 83 و 84) آنان هم چنین اقرار و اعتراف دارند که خدا از ایشان پیمان گرفته تا به مفاد تورات عمل کنند، اما چنین نکردند(بقره، آیه 93)؛ زیرا برخلاف این اقرار و تعهدات خویش به انواع گناه پرداخته و مخالف آموزه های توراتی عمل نموده و حتی به گوساله پرستی پرداختند که خود بدان نیز اقرار دارند.(اعراف، آیات 148 و 149)

بر اساس گزارش قرآنی، حواریون حضرت عیسی(ع) با اقرار و اعتراف به ایمان خویش، متعهد می شوند تا به عنوان «انصارالله» در خدمت اهداف آن حضرت باشند و از آن کوتاه نیایند.(آل عمران، آیه 52؛ صف، آیه 14)

اقرارهای بی اثر و با اثر

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، برخی از اقرارها و اعترافات نافذ و تاثیرگذار است، چنان که اقرار مدیون به دین خویش، نافذ و دارای اعتبار است و می بایست به مفاد آن چه اقرار کرده، متعهد و عمل نماید.(بقره، آیه 282؛ نساء، آیه 135)

از نظر قرآن، اقرارهای غیر عاقل یا در زمان احتضار و مرگ یا عذاب الهی تاثیری ندارد و موجب جلوگیری عذاب و بی تاثیری آن نمی شود.(اعراف، آیات 4 و 5؛ انبیاء، آیات 13 تا 15؛ غافر، آیه 84؛ احقاف، آیه 34)

بر اساس گزارش های قرآنی، حضرت یونس(ع) پس از آن که گرفتار خشم الهی می شود و در شکم ماهی حبس و زندان می شود، با اقرار و توبه به ظلم به خویش و کوتاهی در ماموریت، یعنی همان «ذکر یونسیه» معروف، مورد عنایت الهی قرار گرفته و خدا دعا و نیایش او را اجابت کرده و او را از شکم ماهی خارج ساخته است. خدا بیان می کند که اگر اقرار و دعا و نیایش و تسبیحات خاص ایشان نبود، می بایست تا قیامت در شکم ماهی می ماند؛ اما اقرار و توبه ایشان کارساز بود و خدا با اجابت دعا و پذیرش عذر و توبه اش او را نجات دهد و شرایط او را بهبود بخشید.(انبیاء، آیه 87؛ صافات، آیات 139 تا 146) از نظر قرآن هر کسی اگر در شرایط ظلم به خویش، از این ذکر یونسیه بهره گیرد، خدا او را از  پیامدهای ظلم نجات داده و دعا و نیایش او را پس از اقرار و توبه می  پذیرد و اجابت می کند.(انبیاء، آیات 87 و 88)