حلیت طلبی از خدا از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

حلیت طلبی به معنای بخشش خواهی از کسی است که درباره او ظلم و ستمی روا شده است. این حلیت طلبی و بخشش خواهی ممکن است از خدا یا خلق خدا باشد؛ زیرا ظلم و ستمی که انسان می کند، ممکن است نسبت به خالق یا خلق باشد. البته از نظر آموزه های وحیانی قرآن، به دست می آید که شخص ستمگر و ظالم در صورت توبه و استغفار می کند نه تنها از بخشش خدای غنی حمید، بهره مند شود، بلکه می تواند از او بخواهد تا در مقام «تحلل» خلق را نیز راضی کند تا از ظلم ستمگر بگذرد. به این معنا که اگر شخص به هر دلیلی ناتوان از حلیت خواهی و بخشش خواهی از خلق باشد و نتواند به  اصلاح فاسد خویش بپردازد، می تواند خدا را واسطه کند تا از مقام عزت و کبریایی خویش، شرایطی را فراهم آورد تا مظلوم را راضی و خشنود ساخته و ظالم توبه کار را نجات داده و شرایط بخشش را فراهم آورد.

بی گمان شناخت صفات الهی و اعتقاد به آنها عامل اساسی در حلیت و بخشش خواهی از خدا نسبت به ظلم به خلق است. نویسنده در این مطلب بر آن است تا چرایی و چگونگی تحلل و حلیت خواهی را بر اساس آموزه های وحیانی قرآن تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

حلیت و بخشش خواهی ظالم توبه کار

حلیت از ریشه حلل، به معنای حلال بودن است. در آموزه های وحیانی به این اصل توجه داده شده که اصل اولی در هر چیزی حلال بودن آن چیز است مگر آن که دلیل برخلاف باشد.(بقره، آیه 29؛ آل عمران، آیه 75) از نظر قرآن، حتی در شرایط خاصی از جمله اضطرار محرمات نیز حلیت می یابد و شخص می تواند در حد ضرورت از آن بهره گیرد.(بقره، آیه 173؛ مائده، آیه 3؛ انعام، آیه 119)

هم چنین از نظر آموزه های وحیانی قرآن، عوامل حلیت هر چیزی طیب و پاکی آن(بقره، آیات 57 و 168 و 172؛ نساء، آیه 60)، اضطرار(بقره، آیه 173) و فقدان دلیل بر حرمت از سوی شارع است(بقره، آیه 168)؛ زیرا امر «كلوا» به معناى اباحه است و نيز «حلالا» به اين معناست كه مورد، مشمول حظر و متعلّق حق غير نباشد.(مجمع البيان، ج 1 – 2، ص 459)

اما آن چه مراد و منظور از حلیت طلبی در این مقاله است، معنای پیش گفته نیست؛ بلکه مراد از آن همان بخشش خواهی از کسی است که به او ظلم و ستمی روا شده است.

حلالیت‌طلبی یا استحلال، به معنای حلالیت طلبیدن(لغت نامه دهخدا، ج۶، ص۹۱۷۵) و طلب حلالیت است.(لغت نامه معین، ج۱، ص۱۳۷)

در فرهنگ اسلامی، حَلالیَّت‌ْطَلَبی یا اِسْتِحْلال درخواست بخشش حق الناسی است که بر عهده انسان قرار دارد؛ و شامل حقوق مالی مانند غصب و کم‌فروشی و غیر مالی مانند غیبت و تهمت می‌شود. این مسأله زمانی مطرح می‌شود که فردی از دیگری بر عهده انسان باشد.( الموسوعه الفقهیة المیسرة، انصاری، ، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۲۷۹) در قرآن حلالیت‌طلبی به معنای رهایی از قید و بند(حقی) است که بر عهده انسان قرار دارد.( «عذرخواهی و حلالیت‌طلبی آداب و آثار آن»، کریمیان، ص۶)

اما با مراجعه به آموزه های اسلامی از جمله دعای ماثور روز دوشنبه می توان دریافت که «تحلّل و استحلال» اختصاصی به حق الناس ندارد، بلکه حق الله را نیز شامل می شود؛ به این معنا که مراد از تحلل و استحلال یا همان حلالیت طلبی، بخشش خواهی انسان نسبت به ظلم و ستمی است که در حق دیگری از خلق یا خالق انجام شده است. بنابراین، تنها محدود به حق الناس نیست، بلکه حق الله را نیز شامل می شود. بنابراین، حقیقت تحلل و استحلال آن است که انسان از مظلوم بخواهد تا او را ببخشد و از گناه و خطای او در گذرد.

حلیّت و بخشش خواهی از خلق

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، هر کسی نسبت به دیگری ظلم و ستمی روا داشت، می بایست ضمن توبه و استغفار به درگاه خدا، به اصلاح امر فاسد خویش بپردازد(بقره، آیه 160؛ نساء، آیه 146) و از مظلوم عذر خواهی کرده و از او عفو و گذشت و بخشش را بخواهد؛ و بر مظلوم است تا از باب رحمت ، طالب حلیت عفو را کند و از خطا و گناهش بگذرد. خدا می فرماید: أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ؛ و گذشت كردن شما به تقوا نزديكتر است و در ميان يكديگر تفضل و بزرگوارى را فراموش مكنيد! زيرا خداوند به آنچه انجام مى‏ دهيد بيناست.(بقره، آیه ۲۳۷)

در جایی دیگر به پیامبرش فرمان می دهد: خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ ؛ گذشت پيشه كن و به كار پسنديده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب.(اعراف، آیه ۱۹۹)

اصولا روابط اجتماعی میان مومنان می بایست فراتر از عدالت مقابلی و مثلی به سطح احسان عفوی بلکه اکرام ایثاری برسد تا جایی که نه تنها عفو کند بلکه نیازهای ضروری دیگری را با همه ضرورتی که برای خودش است، برطرف کرده و دیگری را بر خود ترجیح داده و مقدم دارد.(انسان، آیات 8 و9؛ حشر، آیه 9)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، عفو و گذشت از دیگران موجب می شود تا مورد عنایت خدا قرار گرفته و خدا نیز در مقام «عفو» از خطاها و گناهانش بگذرد: إِنْ تُبْدُوا خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا ؛ اگر خيرى را آشكار كنيد يا پنهانش داريد يا از بديى درگذريد پس خدا درگذرنده تواناست.(نساء، آیه ۱۴۹)

حلیت و بخشش خواهی از خالق

چنان که گفته شد انسانی وقتی در حقی کسی ظلم روا می دارد، می بایست دنبال توبه و استغفار و اصلاح امر فاسد باشد و از مظلوم بخواهد تا از وی بگذرد و او را عفو کند. شکی نیست که کفر و شرک از بزرگ ترین ظلم های بشر به خدا و خالق است؛ چنان که خدا به صراحت می فرماید: إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ.(لقمان، آیه ۱۳)

هم چنین از نظر آموزه های وحیانی قرآن، هر گاه انسان بر خلاف هدایت های فطری و تشریعی عمل می کند و به حدود الهی تعدی و تجاوز می کند، افزون بر این که بر خود ستم روا داشته ، به خدا و خالق خویش نیز ظلم و ستم کرده است؛ زیرا حق عبودیت را ادا نکرده است. خدا به صراحت می فرماید: تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ اينست ‏حدود احكام الهى پس از آن تجاوز مكنيد و كسانى كه از حدود احكام الهى تجاوز كنند آنان همان ستمكارانند.(بقره، آیه ۲۲۹)

بنابراین، عذرخواهی و پوزش خواهی از خدا در قالب توبه و استغفار و اصلاح امر یکی از روش های حلیت خواهی و بخشش از اوست. خدا می فرماید: إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ؛ مگر كسانى كه توبه كردند و خود را اصلاح نمودند و حقيقت را آشكار كردند، پس بر آنان خواهم بخشود و بر ایشان باز می گرددم؛ و من توبه‏ پذير مهربانم.(بقره، آیه ۱۶۰)

و در جایی دیگر می فرماید:  إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَسَوْفَ يُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْرًا عَظِيمًا ؛ مگر كسانى كه توبه كردند و عمل خود را اصلاح نمودند و به خدا عصمت و تمسك جستند و دين خود را براى خدا خالص گردانيدند كه در نتيجه آنان با مؤمنان خواهند بود و به زودى خدا مؤمنان را پاداشى بزرگ خواهد بخشيد.(نساء، آیه ۱۴۶)

از آن جایی که خدا «عفوّ» است حتی در زمانی که انسان حلیت و بخشش خواهی نکرده است، از بسیاری از خطاها و گناهانش در می گذرد؛ چنان که می فرماید: وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ ؛ و هر گونه مصيبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست و خدا از بسيارى عفو کرده و درمى‏ گذرد.(شوری، آیه ۳۰)

در حقیقت اگر عفو الهی شامل بشر نباشد، هیچ انسانی نمی تواند تزکیه شود و رشد و نمو یابد و به کمال دست پیدا کند.(نور، آیه 21) و این عنایت و تفضلات الهی است که شامل بشردر قابل رحمت رحیمی و عفو و مانند آن می شود و انسان در شرایط مناسب و مساعدی قرار می گیرد.

البته کسانی که عذر خواهی کرده و در قالب تحلل و حلیت طلبی بخشش بخواهند، مورد عنایت ویژه قرار می گیرند؛ چنان که خدا به صراحت می فرماید: فَأُولَئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا ؛ پس آنان كه فى الجمله عذرى از ناتوانی و مانند آنها دارند، باشد كه خدا از ايشان درگذرد كه خدا همواره بسیار عفو کننده ، خطابخش و آمرزنده است.(آل عمران، آیه ۹۹)

خدا در جایی دیگر نیز به شرایط رهایی از تبعات و پیامدهای ظلم به خویش این گونه اشاره می کند و می فرماید: :«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسَی رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَ یُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ یَوْمَ لاَ یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعَی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمَانِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَ اغْفِرْ لَنَا إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد به درگاه خدا توبه‏ اى راستين كنيد اميد است كه پروردگارتان بديهايتان را از شما بزدايد و شما را به باغهايى كه از زير [درختان] آن جويبارها روان است درآورد در آن روز خدا پيامبر [خود] و كسانى را كه با او ايمان آورده بودند خوار نمى‏ گرداند نورشان از پيشاپيش آنان و سمت راستشان روان است مى‏ گويند پروردگارا نور ما را براى ما كامل گردان و بر ما ببخشاى كه تو بر هر چيز توانايى.(تحریم، آیه ۸)

حلیت خواهی از خدا نسبت به خلق

یکی از انواع و اقسام حلیت خواهی آن است که ظالم توبه کار برای استحلال و تحلل به درگاه خدا مراجعه کرده و از خدا بخواهد تا مظلوم را راضی و خشنود سازد. در حقیقت اگر حق الناسی بر گردن اوست، برای رهایی از آن به درگاه خدا برود و از خدا بخواهد تا خلق خویش را راضی کرده و حق الناس را از سوی او ادا کند.

باید توجه داشت که از نظر آموزه های اسلامی، حرمت و احترام مومن از کعبه نیز بالاتر است؛ زیرا در روایت است: روزی رسول گرامی اسلام به کعبه نگاه کردند وفرمودند: «ای کعبه! خوشا به حال تو، خداوند چقدر تو را بزرگ و حرمتت را گرامی داشته است! به خدا قسم حرمت مؤمن از تو بیشتر است، زیرا خداوند تنها یک چیز را از تو حرام کرده، ولی از مؤمن سه چیز راحرام کرده است: مال، جان و آبرو تا کسی به او گمان بد نبرد» (روضةالواعظین، ج٢، ص٢٩٣)

بنابراین، اگر مومنی در حق دیگری ظلمی روا کرد، می بایست به سرعت از آن توبه کند و از استحلال از مظلوم خواهد؛ زیرا در روایات اسلامی بر عدم تأخیر در حلالیت‌طلبی تاکید شده است، چرا که اگر فرد خطاکار در دنیا حلالیت نطلبد، خداوند در روز جزا از خوبی‌های او برداشته و به خوبی‌های کسی که حقش ضایع شده، اضافه می‌کند و اگر عمل نیکی نداشته باشد، از گناهان مظلوم برداشته و به گناهان ظالم اضافه می‌نماید.( روح‌البیان، حقی، دارالفکر، ج۲، ص۱۶۷)

در روایتی دیگر آمده است: من اغتاب مسلما او مسلمة لم یقبل الله صلاته و لاصیامه اربعین یوما و لیله الا ان یغفر له صاحبه؛ هر کس غیبت مرد یا زن مسلمانى را بکند خداوند نماز و روزه او را تا چهل روز قبول نمى کند مگر این که غیبت شونده او را ببخشد.(میزان الحکمه، ج 3، ص 2330).

پس از نظر حکم شرعی و فقهی، واجب است تا انسان در حق الناس استحلال جوید تا از پیامدها و آثار ظلم به دیگری در حق الناس از مالی و غیرمالی در امان باشد.( انصاری، الموسوعه الفقهیة المیسرة، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۲۸۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۱م، ج۴۱، ص۱۱۲)

اما از آن جایی که عرض و جان و مال مومن محترم است، مومن همان طوری که نمی تواند حرمت دیگری را بکشند و ظلم و ستمی را در مال و عرض و جانش وارد سازد، هم چنین نمی تواند به خودش بی احترامی کند و شرایطی را برای تعرض به آن فراهم آورد.

در حقیقت حفظ حرمت نفس خویش از همه ابعاد جزو واجبات است و انسان نمی تواند حرمت و احترام خویش را در معرض خطر قرار دهد.

بر این اساس، اگر حلالیت طلبی از مظلوم در مواردی که مفسده‌ای در پی داشته باشد، اگر نگوییم حرام است که برخی گفته اند(خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۱)، دست کم مکروه است.( امام خمینی،‌ استفتائات، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۵۹۵، م۶۷۷۰)

پس هر گاه شخص به این گمان قوی و اطمینان رسید که با استحلال و حلیت خواهی موجب می شود تا مورد بی احترامی قرار گیرد و حرمت او هتک شود یا مفاسدی دیگر به دنبال داشته باشد که زیان آن جبران ناپذیر است، لازم نیست تا حلیت خواهی کند، بلکه در این موارد بهتر است که از خدا تحلّل جوید.

از آن جایی که رهایی از حق الناس سخت و دشوار است، لازم است تا انسان راه های گوناگون را برای رهایی از آن بکند. پس اگر شرایط برای عذرخواهی و حلیت طلبی از مظلوم فراهم باشد یا بتوان امر فاسد را اصلاح کرد، می توان به شخص مظلوم مراجعه کرد و طلب حلیت کرد، اما اگر نشد، می بایست افزون بر استغفار و توبه، از خدا خواست تا برایش تحلل نماید و رضایت خلق را به دست آورد؛ امام صادق(ع) درباره تاثیر استغفار می فرماید:  سئل النبی(ص): «ما کفاره الاغتیاب؟ قال: تستغفر الله لمن اغتبته کلما ذکرته؛ از نبی اکرم(ص) سؤال شد: کفاره غیبت چیست؟ فرمود: این است که هرگاه کسی را که غیبتش را کرده ای به یادآوری برای او طلب مغفرت کنی.»

از روایاتی نیز استفاده می شود که طلب حلیت از طرف مقابل لازم است و خدا توبه اش را نمی پذیرد تا طرف مقابلش او را حلال کند.

هر یک از این دو قسم روایت دلیلی بر یکی از دو قول هستند، ولی روایتی از امام صادق(ع) رسیده است که می تواند جامع بین دو قول باشد حضرت فرمود: اگر غیبت کسی را کردی و او با خبر شد باید از او طلب حلیت کنی ولی اگر مطلع نشد برایش طلب مغفرت کن.

دلیل این حکم این است که اگر شخص غیبت شده اطلاع نداشته باشد طلب حلیت از او به منزله خبر دادن و موجب برانگیختن فتنه و برافروختن آتش کینه است.

اگر شخص غیبت شده به سبب مرگ یا مسافرت از دسترس خارج شده باشد، مثل کسی است که ازغیبت خبر ندارد؛ بنابراین، در این شرایط استغفار و توبه کفایت می کند (ترجمه اخلاق، ص 242؛ استفتاءات، امام خمینی، جلد2، ص617)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، بهترین واسطه در حلیت خواهی، خود خدا است؛ به این معنا که خدایی را به عنوان واسطه حلیت خواهی و بخشش طلبی قرار دهیم تا همه چیز از اوست.

به سخن دیگر، از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان می بایست در برابر خدا ، خوف و رجا داشته باشد؛ یعنی هم از عظمت جلال الهی بهراسد و هم به رحمت جمال الهی چشم امید داشته باشد. از نظر آموزه های قرآنی، خدا چنان عظیم و دور از دسترس است که عقول انسانی به آن نمی رسد، با این همه چنان به انسان نزدیک است که از رگ گردن به انسان نزدیک تر است(ق، آیه 16)؛ زیرا انسان چیزی جز ظهور انوار صفات الهی نیست.(بقره، آیه 31؛ نور، آیه 35) از همین روست که از خدای غنی حمید، به عنوان کسی یاد می کند که فقر ذاتی و هویتی انسان (فاطر، آیه 15) را با معیت قیومی خویش می پوشاند و او را ظهور می بخشد.(حدید، آیه 4)

در ساحت تحلل خواهی از خدا می بایست به این صفات و اسمای الهی توجه داشت که تنها خداست که همه هستی را پر کرده و همه ظهور انوار صفات الهی هستند.(نور، آیه 35) بنابراین، هر کسی در هر مقام و منزلت است در برابر خدا عددی نیست و چیزی به شمار نمی آید؛ زیرا اگر الف قامت یار نباشد، ظهورات معنا نمی یابد و پوچ و هیچ خواهد بود. بنابراین ، لازم است تا خدا را این گونه شناخت و سپس بدان تحلل جست؛ چنان که در دعای روز دوشنبه پیش از آن که مساله تحلل جویی مطرح شود، آمده است: الْحَمْدُ للهِ الَّذِی لَمْ یُشْهِدْ أَحَدا حِینَ فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا اتَّخَذَ مُعِینا حِینَ بَرَأَ النَّسَمَاتِ لَمْ یُشَارَکْ فِی الْإِلَهِیَّةِ وَ لَمْ یُظَاهَرْ فِی الْوَحْدَانِیَّةِ کَلَّتِ الْأَلْسُنُ عَنْ غَایَةِ صِفَتِهِ وَ الْعُقُولُ عَنْ کُنْهِ مَعْرِفَتِهِ وَ تَوَاضَعَتِ الْجَبَابِرَةُ لِهَیْبَتِهِ وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِخَشْیَتِهِ وَ انْقَادَ کُلُّ عَظِیمٍ لِعَظَمَتِهِ فَلَکَ الْحَمْدُ مُتَوَاتِرا مُتَّسِقا وَ مُتَوَالِیا مُسْتَوْسِقا [مُسْتَوْثِقا] وَ صَلَوَاتُهُ عَلَى رَسُولِهِ أَبَدا وَ سَلامُهُ دَائِما سَرْمَدا ؛ ستایش خداى را که هنگام آفرینش آسمانها و زمین احدى را گواه نساخت و به‌گاه ایجاد جانداران‏ یاورى نگرفت، در پرستش انبازى ندارد، و در یکتایی‌اش پشتیبانى نخواهد، زبانها از بیان‏ حقیقت وصفش درمانده و خردها از ژرفاى معرفتش وامانده و گردنکشان در برابر عظمتش فروتن و چهره‏ها از بیم او متواضع گشته و هر بزرگى در برابر بزرگیش تسلیم گشته است. ستایش پیاپى و پیوسته و دنباله‏ دار و پایدار تنها توراست، و رحمت همیشگى و درود جاودان و بی‌پایان او بر رسولش باد.(مفاتیح الجنان، دعای روز دوشنبه)

آن گاه که خدایی را به این مرتبه و منزلت شناخته و بدان توسل و تمسک جسته ایم، می توانیم امیدوار باشیم که به عنوان ظالم توبه کار، مورد عفو و رحمت خاص الهی قرار می گیریم و خدا از حق خویش به عنوان حق الله و حق الناس می گذرد و شرایطی را فراهم می آورد که دیگر نیازی نیست تا آبرو و احترام خویش را برای حلیت خواهی در معرض خطر در جایی قرار دهیم که مفسده ای و یا بی احترامی شدیدی مطرح است. در دعای روز دوشنبه آمده است: اللهُمَّ إِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ نَذْرٍ نَذَرْتُهُ وَ کُلِّ وَعْدٍ وَعَدْتُهُ وَ کُلِّ عَهْدٍ عَاهَدْتُهُ ثُمَّ لَمْ أَفِ بِهِ وَ أَسْأَلُکَ فِی مَظَالِمِ عِبَادِکَ عِنْدِی فَأَیُّمَا عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِکَ أَوْ أَمَةٍ مِنْ إِمَائِکَ کَانَتْ لَهُ قِبَلِی مَظْلِمَةٌ ظَلَمْتُهَا إِیَّاهُ فِی نَفْسِهِ أَوْ فِی عِرْضِهِ أَوْ فِی مَالِهِ أَوْ فِی أَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ أَوْ غِیبَةٌ اغْتَبْتُهُ بِهَا أَوْ تَحَامُلٌ عَلَیْهِ بِمَیْلٍ أَوْ هَوًى أَوْ أَنَفَةٍ أَوْ حَمِیَّةٍ أَوْ رِیَاءٍ أَوْ عَصَبِیَّةٍ غَائِبا کَانَ أَوْ شَاهِدا وَ حَیّا کَانَ أَوْ مَیِّتا فَقَصُرَتْ یَدِی وَ ضَاقَ وُسْعِی عَنْ رَدِّهَا إِلَیْهِ وَ التَّحَلُّلِ مِنْهُ فَأَسْأَلُکَ یَا مَنْ یَمْلِکُ الْحَاجَاتِ وَ هِیَ مُسْتَجِیبَةٌ لِمَشِیَّتِهِ وَ مُسْرِعَةٌ إِلَى إِرَادَتِهِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُرْضِیَهُ عَنِّی بِمَا [بِمَ‏] شِئْتَ وَ تَهَبَ لِی مِنْ عِنْدِکَ رَحْمَةً إِنَّهُ لا تَنْقُصُکَ الْمَغْفِرَةُ وَ لا تَضُرُّکَ الْمَوْهِبَةُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللهُمَّ أَوْلِنِی فِی کُلِّ یَوْمِ إِثْنَیْنِ نِعْمَتَیْنِ مِنْکَ ثِنْتَیْنِ سَعَادَةً فِی أَوَّلِهِ بِطَاعَتِکَ وَ نِعْمَةً فِی آخِرِهِ بِمَغْفِرَتِکَ یَا مَنْ هُوَ الْإِلَهُ وَ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ سِوَاهُ؛ ؛ خدایا! از تو آمرزش می‌طلبم براى هر نذرى که کردم و هر وعده‏اى که دادم و هر پیمانى که بستم سپس به آن وفا نکردم و اداى حقوق بندگانت را که بر عهده دارم از تو درخواست می‌کنم، پس هر بنده‏اى از بندگانت و هر کنیزى از کنیزانت که او را نزد من حقىّ پایمال شده‏ باشد که در آن به جان یا آبرو یا مال، یا خانواده‏اش یا فرزندش ستم روا داشته‏ام یا غیبتى از او کرده‏ام یا بر اثر میل خود یا خواهش دل یا تکبّر یا غضب یا خودنمایى یا تعصّب بر او یارى نهاده‏ام، این بنده یا کنیزت غایب‏ باشد یا حاضر، زنده باشد یا مرده، و دستم کوتاه شده و وسعم نمی‌رسد از پرداخت آن حق یا طلب‏ حلالیت از او؛ از تو می‌خواهم اى کسى ‏که رفع نیازها در اختیار اوست، و آن حاجات در مقابل مشیّت او اجابت‏ پذیر و به جانب‏ اراده‏اش شتابانند که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى و آن بنده را که بر او ستمى کردم هرگونه که خواهى از من راضى گردانى و از جانب‏ خود مرا رحمت عطا نمایى، چه آمرزیدن از تو نکاهد و بخشیدن به تو زیان نرساند، اى مهربان‏‌ترین مهربانان‏ خدایا! در هر دوشنبه از سوى خویش دو نعمت بر من عطا کن، خوشبختى بندگیات را در آغازش، و نعمت‏ آمرزشت را در پایانش، اى آن‏که تنها او شایسته پرستش است و جز او کسى گناهان را نیامرزد.(مفاتیح الجنان، دعای روز دوشنبه)