ویژگی های ازدواج خوب در اسلام

بسم الله الرحمن الرحیم

ازدواج امری طبیعی است، اما نکاح و زناشویی در قالب اسلامی یک سنت الهی است؛ زیرا هر موجودی نیازمند جفت و زوج است و به ازدواج نیاز دارد، اما نکاح و زناشویی یک خصوصیت ویژه و روشی خاص در زندگی است که فراتر از زوجیت، سبک خاصی را مطرح و سامان می دهد. از این روست که به عنوان یک سنت اسلامی مطرح شده است. نویسنده در این مطلب بر آن است تا ویژگی های نکاح و زناشویی و ازدواج اسلامی بر اساس آموزه های وحیانی اسلام تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذارنیم.

نکاح سنتی اسلامی

خداوند موجودات را زوج آفریده است. در آیه 49 سوره ذاریات آمده است: وَمِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ؛ و از هر چيزى دو گونه يعنى نر و ماده‏ و جفت آفريديم، اميد كه شما عبرت گيريد. بنابراین، همه موجودات به شکلی ازدواج دارند و ازدواج اختصاصی به انسان ندارد؛ اما آن چیزی که انسان را از دیگر موجودات جدا می کند و ازدواج انسانی را معنا و مفهومی خاص می بخشد، سنت هایی است که در ازدواج انسانی و فلسفه و اهداف و سبک زندگی انسان ها وجود دارد. این گونه است که انسان را از حیوانات و دیگر موجودات دارای جفت و نر و ماده جدا می کند.

بر اساس آموزه های اسلامی، وقتی ازدواج انسانی در یک ساختار و سنت ها و سبک های خاص انجام می گیرد و اهدافی فراتر از تناسل و توالد و حتی لذت های جنسی در ازدواج انسانی مد نظر قرار می گیرد، ازدواج انسانی دیگر همانند دیگر ازدواج ها نخواهد بود.

البته اگر این ازدواج در قالب فلسفه و سنت ها و روش ها و سبک های خاص دین اسلام و به ویژه سنت و سیره نبوی (ص) انجام گیرد، تا جایی ارزش و اعتبار می یابد که به عنوان نیم یا دو سوم عامل حفظ ایمان مطرح می شود. چنان که پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرموده است: اِذا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ اَحْرَزَ نِصْفَ دينِهِ؛ كسى كه ازدواج كند، نصف دينش را حفظ كرده است. (مستدرک الوسایل، ج 14، ص 154) در جایی دیگر آمده است که آن حضرت (ص) فرمود : مَنْ تزّوجَ احرزَ نِصفَ دینهِ فلیتَّقِ الله فی النصفِ الآخرِ؛ کسی که ازدواج کند نصف ایمان خود را حفظ کرده، پس باید جهت حفظ نصف دیگر آن تقوای الهی را پیشه کند. (نور الثقلین، ج ۳، ص ۵۹۶)

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم هم چنین درباره نقش ازدواج در نوجوانی و جوانی فرموده است : ما مِن شابٍّ تَزَوَّجَ فی حَداثَهِ‏سِنِّهِ إلاّ عَجَّ شَیطانُهُ : یا وَیْلَهُ ، یا وَیْلَهُ ! عَصَمَ مِنّی ثُلُثَی دِینِهِ ، فَلْیَتَّقِ اللّه‏َ العَبدُ فی الثُّلُثِ الباقِی ؛هیچ جوانى نیست که در دوره جوانى خود ازدواج کند ، مگر آن که شیطان او فریاد برآورد که : «واى بر او ، واى براو ! دو سوم دینش را از (گزند) من حفظ کرد» . بنابراین ، انسان باید براى حفظ یک سوم دیگر ، تقواى خدا در پیش گیرد .(بحار الأنوار : ج ۱۰۳ ، ص۲۲۱ ، حدیث ۳۴؛ منتخب میزان الحکمة : ۲۵۲)

پس ازدواج و نکاح در سنت اسلامی، معنا و مفهومی دیگر پیدا می کند و آن را با ایمان و اعتقاد و آخرت آدمی می آمیزد و ارتباط تنگاتنگی با اعتقادات و عقاید انسان دارد. از این روست که ازدواج به عنوان یک سنت پیامبر(ص) مطرح می شود؛ زیرا در آن اهداف والا و بسیار ارزشمندی مورد نظر قرار می گیرد که جز از راه ازدواج شدنی و دست یافتنی نیست. این گونه است که رسول اللّه‏ صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم به افزایش نسل مومنان و مسلمانان توجه می دهد و آن را موجب مباهات خود می شمارد و می فرماید: مِن سُنَّتِی التَّزویجُ ، وَاطلُبُوا الوَلَدَ ؛ فَإِنّی اُکاثِرُ بِکُمُ الاُمَمَ غَداً . وتَوَقَّوا عَلى أولادِکُم لَبَنَ البَغِیِّ مِنَ النِّساءِ ، وَالمَجنونَةِ ؛ فَإِنَّ اللَّبَنَ یُعدی؛ همسر دادن و همسر گرفتن ، از سنّت من است . فرزند بجویید ؛ چرا که من ، فردا به شما بر دیگر امّت‏ها فراوانى مى‏جویم . درباره فرزندانتان ، از شیر زنان بدکاره و دیوانه ، اجتناب کنید ؛ چرا که شیر ، سرایت مى‏کند .(بحار الأنوار ، جلد ۱۰۳ ، صفحه ۳۲۳ )

زناشویی اسلامی دارای اهدافی والا چون افزایش امت اسلام، طهارت خود و تطهیر دیگری در راستای کمال یابی و تقوای انسانی و مانند آن ها مطرح می شود؛ چنان که رسول اکرم صلى ‏الله‏ علیه ‏و‏آله در جایی دیگر می فرماید: مَن أحَبَّ اَن یَلقَى اللّه‏َ طاهِرا مُطَهَّرا فَلیَلقَهُ بِزَوجَةٍ؛ هرکس ‏دوست ‏داردخداوند را پاک ‏و پاکیزه ‏دیدارکند، باید ازدواج ‏نماید.(وسایل‏ الشیعه، ج ۲۰، ص ۱۸، ۲۴۹۱۲)

چنین ازدواج سنتی است که موجبات جلب فضل الهی و نعمت های می شود و انسان فقیر را به ثروت حتی مادی می رساند. از این روست که خداوند به اولیای امور از جمله والدین و رهبران اجتماع فرمان می دهد تا شرایط ازدواج اسلامی را فراهم آورند تا هم بحران اجتماعی واخلاقی بر طرف شود و هم بحران اقتصادی از جامعه ریشه کن شود؛ زیرا اگر با ازدواج خداوند فضل و برکات خود را بر یکایک افراد جامعه نازل می کند، آن جامعه از فقر رهایی خواهد یافت و به غنا و ثروت دست می یابد؛ چنان که خداوند می فرماید: وَ اَنْكِحُوا الاَيامى مِنْكُمْ وَ الصّالِحينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ اِمآئِكُمْ اِنْ يَكُونُوا فُقَرآءَ يُغْنِهِمُ اللّهُ مِنَ فضْلِه وَ اللّهُ واسِعٌ عَليمٌ؛ پروردگار متعال مى فرمايد: مردان بى زن و زنان بى شوهر، بردگان و كنيزان صالح را تزويج كنيد. چنانچه آنان فقير باشند، خداوند به لطف خود غنى و بى نيازشان مى سازد. كه خداوند به احوال بندگان خود آگاه و رحمتش وسيع است.(نور، آيه 32)

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: تزوّجوا النّساء فإنّهنّ یأتین بالمال؛ زن بگیرید که زنان توانگرى مى آورند.(کنز العمال ، ج 16 ، ص 275 ، ح 44431؛ نهج الفصاحه)

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم هم چنین می فرماید : اِتَّخِذُوا الأهلَ ؛ فإنّه أرْزَقُ‏لَکُم ؛ اهل و عیال اختیار کنید؛ زیرا که این کار روزى شما را بیشتر مى‏کند . (بحار الأنوار ، ج ۱۰۳ ، ص ۲۱۷ ، حدیث ۱ ؛ منتخب میزان الحکمة : ۲۵۲)

از همین آیه 32 سوره نور و نیز روایات به دست می آید که برخلاف تصور باطل توده های مردم و حتی رهبران جامعه که فقر یا ترس از فقر آنان را از عمل به سنت اسلامی ازدواج باز می دارد، ازدواج خود عامل غنای مردم و جامعه می شود و کسی که در هنگام تنگدستى عروسى و ازدواج نمی کند در حقیقت به وعده الهی باور ندارد و به خداوند بدگمان است؛ چنان که امام صادق عليه السلام فرموده است: مَنْ تَرَكَ التَّزْويجَ مَخافَةَ الْفَقْرِ فَقَدْ اَساءَ الظَّنَّ بِاللّهِ ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ ، اِنَّ اللّهَ ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ يَقُولُ: «اِنْ يَكُونُوا فُقَـراءَ يُغْنِـهِمُ اللّهُ مِـنْ فَضْـلِهِ ؛ هركس از ترس فقر ازدواج نكند نسبت به لطف خداوند بدگمان شده است. چرا كه خداوند مى فرمايد: اگر آنان فقير باشند خداوند از فضل و كرم خود بى نيازشان مى كند. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 251)

ازدواج بر پایه فلسفه و سنت اسلامی هم چنین موجب از افزایش مردانگی و مروت در جامعه اسلامی می شود. رسول اکرم صلى‏ الله‏ علیه‏ و ‏آله می فرماید: زَوِّجوا اَیاماکُم فَاِنَّ اللّه‏َ یُحْسِنُ لَهُمْ فى اَخْلاقِهِم وَیوسِعُ لَهُم فى اَرزاقِهِم وَیَزیدُهُم فى مُرُوّاتِهِم؛ بى‏ همسران خود را همسر دهید که خداوند اخلاق ایشان را نیکو مى ‏کند و روزیشان را افزایش داده و بر مروّت آنها مى‏ افزاید.(بحارالأنوار، ج ۱۰۳، ص۲۲۲، حدیث ۳۸)

بر اساس آموزه های اسلامی ، ازدواج اسلامی موجب رحمت الهی و نزول برکات بر همسران و جامعه اسلامی است. در حقیقت این ازدواج و نکاح اسلامی است که درهای رحمت الهی را باز می کند و خداوند به آن جامعه توجه می یابد. هر زناشویی که در چارچوب مقررات و سنت و سیره پیامبر اسلام(ص) انجام می گیرد، درهای آسمان را بر روی خلق می گشاید. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله در این باره می فرماید: يُفْتَحُ اَبْوابُ السَّماءِ بِالرَّحْمَةِ فى اَرْبَعِ مَواضِعَ: عِنْدَ نُزُولِ الْمَطَرِ، وَ عِنْدَ نَظَرِ الْوَلَدِ فى وَجْهِ الْو الِدَيْنِ، وَ عِنْدَ فَتْحِ بابِ الْكَعْـبَةِ، وَ عِـنْدَ النِّـكاحِ؛  درهاى رحمت آسمانى در چهار وقت گشوده مى شود: 1 ـ موقع بارش باران؛ 2 ـ زمانى كه فرزند به چهره پدر و مادرش مى نگرد؛ 3 ـ هنگام گشوده شدن در كعبه؛ 4 ـ هنگام نکاح و زناشویی. (بحارالانوار، ج 103، ص 221)

پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – هم چنین فرمودند: اِلْتَمسوا الرزقَ بالنکاحِ؛ بخواهید رزق و روزی خود را به وسیله ازدواج.(مکارم الأخلاق، ص ۱۹۶)

هم چنین ازدواج موجب می شود تا عفت در جامعه گسترش یابد. پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: تَزوّجْ فانَّ فی التزویجِ بَرکةً والتعففُ؛ ازدواج کن، زیرا برکت و عفت در ازدواج است.(مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۶۲)

از نظر پیامبر(ص) سنت ازدواج اسلامی با اهداف و مقاصدی که در اسلام بیان شده، ازدواج مبتنی بر فطرتی است که اسلام مطابق آن است.(روم، آیه 30) از همین روست که ترک این سنت اسلامی و اهداف و فلسفه آن، به معنای مخالفت با سنت و سیره نبوی و خروج از اسلام خواهد بود. پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: مَنْ اَحَب فِطْرتی فَلیَستَنَّ بِسُنتی و مِن سُنتی النَکاحُ. کسی که دین مرا دوست می دارد باید به سنت من پایبند باشد و از سنتهای من ازدواج است.(مکارم الأخلاق، ص ۱۹۶)

علت این همه سفارش به نکاح اسلامی، آثار مثبت و آفات منفی بى‏همسرى است؛ زیرا آن حضرت(ص) می فرماید: اَكْـثَرُ اَهْلِ النّـارِ الْعُـزّابُ؛ بيشترين اهل جهّنم جوانان بى همسر هستند. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 251)

در حقیقت ترک سنت اسلامی موجب ورود انسان به دوزخ است و پیامبر(ص) دوست ندارد کسی به دوزخ برود و بر همین اساس است که خود را بسیار به رنج می افکند و تمام تلاش خویش را برای رهایی مردم از دوزخ به کار می گیرد.(شعراء، آیه 3)

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم هم چنین هشدار می دهد و می فرماید : إذا جاءَکُم مَن تَرضَونَ‏دِینَهُ وأمانَتَهُ یَخطُبُ (إلَیکُم) فَزَوِّجُوهُ ، إن لا تَفعَلُوهُ تَکُن فِتنَةٌ فی الأرضِ وفَسادٌ کبیرٌ ؛ هرگاه کسى به خواستگارى نزد شما آمد و دیندارى و امانتدارى او را پسندیدید ، به او زن دهید ؛ که اگر چنین نکنید ، در روى زمین تبهکارى و فساد بسیار پدید خواهد آمد .( بحار الأنوار :ج ۱۰۳ ، ص ۳۷۲ ، حدیث ۳ ؛ منتخب میزان الحکمة : ۲۵۲)

از همین روست که قرآن و نیز دیگر پیشوایان دین یکی از وظايف توانگران را تلاش در ازدواج جوانان دانسته اند و امام صادق عليه السلام برای تشویق دیگران به کمک در مساله ازدواج فرمودند: مَنْ زَوَّجَ اَعْزَبا كانَ مِمَّنْ يَنْظُرُ اللّهُ ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ اِلَـيْهِ يَـوْمَ الْقِيــامَةِ؛ كسى كه مجردى را تزويج كند و امكان ازدواج او را فراهم نمايد از كسانى است كه در قيامت خداوند به آنان نظر لطف مى كند. (وسایل الشیعه، ج 20، ص 45)

امام صادق عليه السلام در جایی دیگر فرمود: اَرْبَعَةٌ يَنْـظُرُ اللّهُ اِلَيْـهِمْ يَـوْمَ الْقِـيامَةِ: مَنْ اَقـالَ نادِما اَوْ اَغاثَ لَهْفانَ اَوْ اَعْتَقَ نَسَمَةً اَوْ زَوَّجَ عَـزَبـا؛ چهار كس در قيامت مورد نظر پروردگارند: 1 ـ آنكه چون طـرف معامـله پشيـمان شـود، معـامله را برگرداند. 2 ـ كسى كه غم از دلى برگيرد. 3 ـ كسى كه برده اى را آزاد كند. 4 ـ كسى كه مرد مجرّدى را زن دهد. (وسایل الشیعه، ج 20، ص 46)

امام كاظم عليه السلام نیز کمک کننده در امر ازدواج دیگران را در سايه عرش الهی می داند و می فرماید: ثَلاثَةٌ يَسْتَـظِلُّونَ بِظِلِّ عَـرْشِ اللّهِ يَـوْمَ الْقِـيامَةِ، يَـوْمَ لا ظِلَّ اِلاّ ظِلَّهُ: رَجُـلٌ زَوَّجَ اَخـاهُ الْمُسْـلِمَ اَوْ اَخْـدَمَهُ اَوْكَـتَمَ لَـهُ سِـرّا؛ سه دسته در روزقيامت، روزى كه سايه و پناهى جزء سايه خداوند نيست، در سايه و پناه خدا هستند: 1 ـ مردى كه زمينه ازدواج برادر مسلمانش را آماده نمايد. 2 ـ مردى كه خدمتگزارى به برادر مسلمانش بدهد. 3 ـ كسى كه سرّ برادر مسلمانش را بپوشاند. (وسایل الشیعه، ج 20، ص 46)

بهترين وساطت و شفاعت در امری از نظر حضرت على عليه السلام وساطت در امر ازدواج است. ایشان فرموده است: اَفْضَلُ الشَّفاعـاتِ اَنْ تَشْفَـعَ بَيْنَ اِثْنَيْنِ فى نِـكاحٍ يَجْـمَعَ اللّهُ بَيْنَـهُما؛ از بهترين شفاعتها، شفاعت بين دو نفر در امر ازدواج است تا اينكه خداوند آنان را مجذوب يكديگر گرداند. (وسایل الشیعه، ج 20، ص 45)

ویژگی های یک همسر خوب

ازدواجی که سنت اسلامی و سنت و سیره پیامبر(ص) است و آثار و برکاتی در حفظ دین و افزایش ثروت فرد و جامعه، رهایی از دوزخ و نزول برکات الهی دارد، باید شرایطی داشته باشد که برخی از آن ها به حوزه انتخاب همسر باز می گردد. در این جا به برخی از آنها اشاره می شود:

1. ازدواج با دينداران: از آن جایی که هدف از ازدواج در اسلام دست یابی به کمالاتی از جمله رحمت و مودت الهی (روم، آیه 21) و حفظ دین و رهایی از دوزخ است، باید ازدواج با دین دار و مسلمان انجام شود تا این اهداف بر آورد گردد. از این روست که پيامبر خدا صلي الله عليه و آله می فرماید: مَنْ تَزَوَّجَ امْرَأَةً لِمالِها وَ كَلَهُ اللّهُ اِلَيْهِ، وَ مَنْ تَـزَوَّجَها لِجَمالِها رَأى فِيـها ما يَـكْرَهُ، وَ مَنْ تَـزَوَّجَها لِدِينِـها جَـمَعَ اللّهُ لَـهُ ذلِـكَ؛ هر كه با زنى به خاطر مالش ازدواج كند، خداوند او را به مال وى واگذار مى كند، و هر كه با او به خاطر جمال و زيبائى اش ازدواج نمايد، در او چيزى را كه خوشايند او نيست، خواهد ديد، و هر كه با وى به خاطر دينش ازدواج كند، خداوند تمامى اين مزايا را براى او جمع مى كند. (وسایل الشیعه، ج 14، ص 31) هم چنین پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – در جایی دیگر فرمودند: مَن تزوّجَ امرئةً لایتزّوجُها الآ لِجمالِها لَمْ یَرَ فیها ما یُحبُ و مَنْ تزوجها لِمالها وکلهُ الله الیهِ فعلیکمْ بذاتِ الدین؛ کسی که با زنی ازدواج کند و ازدواج نکرده باشد مگر برای زیبایی آن زن، آنچه را که دوست می دارد در او نخواهد دید و کسی که با زنی به خاطر مالش ازدواج کند، خداوند متعال او را به همان مال وی واگذارد، پس بر شما باد به ازدواج با زن با ایمان. (وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۶) امام صادق(ع) نیز فرمودند: ما من مرزئة اشدّ علی عبد من أن یأتیه ابن اخیه فیقول: زوّجنی فیقول: لا أفعل انا أغنی منک ؛ بر بنده مصیبتی سخت تر از این نیست که فرزند برادر مسلمانش نزدش آید و گوید دخترت را به ازدواج من در آور و او گوید: انجام نمی دهم (چون) من از تو ثروتمند ترم. (مشکاة الأنوار، ص۴۷۳، حدیث ۱۵۸۰) امام رضا(ع) نیز فرمود: اذا خطب الیک رجل رضیت دینه و خلقه فزوجه و لا یمنعک فقره؛ هنگامى که مردى از شما خواستگارى کرد که از دین و اخلاق او راضى بودید به ازدواج با او رضایت دهید. و مبادا فقر او ترا از این رضایت‏باز دارد.(میزان الحکمة، ج ۴، ص ۲۸۰)
2. اصالت خانوادگی : خانواده دار و اصیل بودن از جمله شرایط یک همسر خوب است. اگر کسی را انتخاب می کنید باید دارای اصالت خانوادگی باشد. پس از وصلت با خانواده ناشايست و بی اصل و ریشه باید اجتناب کرد. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: اِيّاكُمْ وَ خَضْراءَ الدِّمَنِ، قيلِ: يا رَسُولَ اللّهِ وَ ما خَضَراءُ الدِّمَنِ؟ قالَ: اَلْمَرْأَةُ الْحَسْناءُ فى مَنْبِتِ السُّوءِ؛ بپرهيزيد از سبزيجاتى كه در مزبله مى رويد. عرض شد: يا رسول اللّه! سبزيجاتى كه در مزبله مى رويد چيست؟ حضرت صلي الله عليه و آله فرمود: زن زيبايى كه در خانواده پست و ناشايست بوجود آمده باشد. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 256)
3. داماد شرابخوار: به شراب خوار دختر ندهید. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: شارِبُ الْخَمْرِ لا يُزَوَّجُ اِذا خَطَبَ
4. شرابخوار اگر تقاضاى ازدواج كرد قبول نكنيد. (وسایل الشیعه، ج 20، ص 79)
5. ازدواج با دوشـيزگان: جوان نباید با بیوه زنان ازدواج کند. ازدواج اول شخص باید با دوشیزگان باشد؛ زیرا چنین امری موجب می شود تا خانواده ای که شکل می گیرد بر اساس نوعی توافق سنی و رفتاری باشد. دو جوان به سبب خصوصیات جوانی بهتر می توانند با هم جفت و جور شوند و کنار هم آیند. البته امور دیگری در این مساله مطرح است که در جایی خود باید طرح و تبیین شود. به هر حال پیامبر(ص) با توجه به برخی از ویژگی هایی که بیان کرده بر امر ازدواج با دوشیزه تاکید کرده و می فرماید: تَـزَوَّجُوا الاَبْـكارَ فَاِنَّـهُنَّ اَعْـذَبُ أَفْـواها وَ أَرْتَـقُ أَرْحـاما وَ أَسْـرَعُ تَعَلُّما وَ أَثْـبَتُ لِلْـمَوَدَّةِ؛ با دختران باكره ازدواج كنيد زيرا كه دهان آنان شيرين و رَحِمشان مناسبتر است و زود چيزى را ياد مى گيرند و محبّتشان پايدارتر است. (بحارالانوار، ج 103، ص 237)
6. انتخاب آزادانه داماد: باید داماد خود عروس خویش را انتخاب کند و به قول قدیمی ها علف باید به دهان بزی شیرین باشد. پس انتخاب دیگران یا اجبار داماد خود عاملی برای عدم تثیبت خانواده و بستری برای فروپاشی آن است. از این روست که وقتی كسى از امام صادق عليه السلام سؤال كرد: اِنّى اُريدُ اَنْ اَتَـزَوَّجَ اِمْـرَأةً وَ اِنَّ اَبَوَىَّ اَرادا غَيْرَها. قال: تَـزَوَّجِ التَّى هَوَيْتَ وَدَعِ الَّتى هَـوى اَبَـواكَ؛ من مى خواهم با زنى ازدواج كنم ولى پدر و مادرم مايلند با ديگرى ازدواج كنم. امام عليه السلام فرمود: با زنى كه خودت مايل هستى ازدواج كن، و زنى را كه پدر و مادرت [بدون رضايت تو] انتخاب كرده اند، رها كن. (تهذیب، طوسی، ج 7، ص 392)
7. اهل تقوا: همسر باید اهل تقوا باشد. در روایت است : قال الامام الحسن لرجل جاءَ إلَیهِ یَستَشِیرُهُ فی تَزویجِ ابنَتِهِ: زَوِّجْها مِن رَجُلٍ تَقِیٍّ ، فإنّهُ إن أحَبَّها أکرَمَها وإن أبغَضَها لَم یَظلِمْها ؛ امام حسن علیه‏السلام – خطاب به مردى که با ایشان در باره ازدواج دختر خود مشورت کرد- فرمودند: او را به مردى باتقوا شوهر ده ؛ زیرا اگر دختر تو را دوست داشته باشد گرامیش مى‏دارد و اگر دوستش نداشته باشد به وى ستم نمى‏کند .(مکارم الأخلاق : ج ۱ ، ص ۴۴۶ ، حدیث ۱۵۳۴ ؛ منتخب میزان الحکمة : ۲۵۴)

خواستگاری در سنت اسلامی

امام صادق عليه السلام همسر را همانند گردن بندی می داند که شخص بر گردن می آویزد. انتخاب گردن بند خوب و شایسته موجب کمال آراستگی شخص می شود و اگر زشت باشد طوق لعنتی بر گردن است؛ آن حضرت (ع) می فرماید: اِنَّمَا الْمَرْأَةُ قَـلاّدَةٌ فَانْظُرْ ما تَتَقَلَّدُ؛ زن همانا گردنبندى است، نيك بنگر كه چه گردنبندى را به گردنت آويزان مى كنى. (وسایل الشیعه، ج 20، ص 33)

پس انتخاب همسر یک انتخاب سرنوشت سازی است و برای انتخاب عروس و داماد شايسته باید مقدمات به درستی انجام گیرد. خواستگاری بستری است برای آن که شناخت انجام گیرد و شرایط طرفین بر یک دیگر معلوم گردد. نکاتی که در خواستگاری باید مراعات شود عبارتند از:

1. ديدار قبل از وصلت: برای این که شناختی نسبت به خصوصیات افراد به ویژه ایمان و تقوای فرد به دست آید باید دیدارهایی پیش از ازدواج انجام گیرد. این دیدارها حتی می تواند در باره شناخت ظاهری فرد باشد؛ زیرا می خواهد یک عمر با کسی زندگی کند و اگر ظاهر و باطن او را نشناسد اقدام جاهلانه و نابخردانه ای است. با آن که دیدار با نامحرم و ارتباط با آنان با محدودیت هایی در شریعت مواجه است، با این همه به سبب اهمیت و ارزش ازدواج بسیاری از این محدودیت های برداشته می شود تا شناخت متقابلی به دست آید. امام صادق عليه السلام فرموده است: لا بَأْسَ بِاَنْ يَنْـظُرَ الـرَّجُلُ اِلَى الْمَـرْأَةِ اِذا اَرادَ اَنْ يَتَـزَوَّجَها. يَنْـظُرَ اِلىُ خَلْفِـها وَ اِلى وَجْهِـها؛ مانعى ندارد كه مرد قامت و صورت زنى را كه قصد ازدواج با او دارد، ببيند. (وسایل الشیعه، ج 20، ص 88) این ديدار عروس و داماد قبل از ازدواج یک امر عقلانی و ضروری است؛ چنان که محمّد ابن مسلم مى گويد: از امام باقر عليه السلام پرسيدم: سَئَلْتُ اَبا جَعْفَرٍ عليه السلام عَنِ الرَّجُلِ يُريدَ اَنْ يَتَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ، اَيَنْظُرُ اِلَيْها؟ قالَ: نَعَمْ اِنَّما يَشْتَريها بِاَغْلىَ الثَّمَنِ؛ مردى كه مى خواهد ازدواج كند حق دارد زن را ببيند؟ امام عليه السلام فرمود: آرى، چون در برابر آن بهاى سنگينى مى پردازد. (همان) البته شخص می تواند برخلاف عرف و عادت که از خصوصیات زنان پرسش نمی شود، از خصوصیات عروس بپرسد و پاسخ مناسب و درست بشنود. حضرت على عليه السلام فرمود: اِذا اَرادَ اَحَدُكُمْ اَنْ يَتَزَوَّجَ فَلْيَـسْأَلْ عَـنْ شَعْـرِها كَـما يَسْأَلُ عَـنْ وَجْهِـها فَاِنَّ الشَّـعْرَ اَحَـدُ الْجَـمالَيْنِ؛ هر وقت يكى از شما، بخواهد، ازدواج كند، بايد از اوصاف موى سر زن سؤال كند همچنانكه از چگونگى رخسار او نيز مى پرسد. چون كه موى زن يكى از دو زيبايى (مو و صورت) اوست. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 254)
2. تحقیق دیگران: اگر شرایط آماده نیست که خودتان فرد مورد نظرتان را ببینید پیش از هر کاری یکی را بفرستید تا برای شما تحقیق کند و او را ارزیابی کرده و وضعیت او را برای شما بیان کند. البته در این زمینه مادر و خواهران برای انتخاب همسر بهتر هستند. به هر حال ، تحقیق به وسیله دیگران یکی از راه هایی است که زمینه را برای انتخاب همسر خوب فراهم می آورد. پس پیش از خواستگاری کسی را بفرستید یا یک ارزیابی اولیه داشته باشید. پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: و اِذا ارادَ انْ یتزوجَ امرئةً بعثَ الیها مَنْ یَنظرُ الیها؛ هنگامی که مردی خواست با زنی ازدواج کند، به سوی آن زن کسی را بفرستد تا او را ببیند یعنی او را مورد ارزیابی قرار دهد. (سنن النبی، ص ۱۴۷)
3. تحفص در اخلاق و مذهب : در خواستگاری باید دنبال چیزهایی بود که از نظر سنت اسلامی اصالت دارد؛ یعنی همان طوری که از نظر اسلام دنیا و مادیات آن اصالت ندارد و بلکه تنها ابزاری برای آخرت و سعادت ابدی است، به جنبه مادی زندگی یک دیگر توجه کم تری شود و بیش تر بر اخلاق و مذهب و دین داری شخص توجه شود. امام رضا عليه السلام فرموده است: اِذا خَطَبَ اِلَيْكَ رَجُـلٌ رَضِـيتَ ديـنَهُ وَ خُلْـقَهُ فَـزَوِّجْهُ وَ لا يَمْنَـعْكَ فَـقْرُهُ وَ فاقَـتُهُ؛ وقتى كه از دين و اخلاق خواستگار راضى بوديد به ازدواج با او راضى باشيد و به خاطر فقير بودنش او را رد نكنيد. (میزان الحکمه، ج 4، ص 280) البته زن باید از نظر همسرش خوشگل و زیبا و نیکو صورت باشد، ولی نیکو سیرتی مقدم بر نیکوی ظاهری است. پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: لا یُختارُ حُسنُ وَجهِ المَرأةِ على حسُنِ دِینِها ؛ نباید حُسن صورت زن را بر حُسن دیندارى او برگزید .( کنز العمّال : حدیث۴۴۵۹۰ ؛ منتخب میزان الحکمة : ۲۵۲)
4. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هم چنین فرمودند: زن را صرفا برای زیبایی ظاهرش به همسری انتخاب نکن چون ممکن است زیبائی زن سبب پستی و سقوط اخلاقیش شود و همچنین به انگیزه مالش با وی پیوند زناشوئی برقرار مکن؛ زیرا مال او می تواند وسیله سرکشی و طغیانش بر تو گردد، بلکه به سرمایه دینش و ایمانش متوجه باش و با زن با ایمان ازدواج نما.(محجة البیضاء، ج ۳، ص ۸۶)
5. دامادِ هم شأن: در خواستگاری دنبال آن باشید که کفو بودن را به دست آورید. البته کفو بودن به معنای آن نیست که هیچ تفاوت و فرقی نداشته باشید؛ زیرا زن و شوهر مکمل یک دیگر هستند؛ بلکه مراد هم شانی در اموری چون از لحاظ فرهنگی و اقتصادی در حد معقول و مقبول و تدین و تقوا و مانند آن است. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: اِذا جائَـكُمُ الاَكْـفاءُ فَانْكِـحُوهُنَّ وَ لا تَـرَبَّصُـوا بِـهِنَّ الْحِـدْثـانَ؛ وقتى كه اشخاصِ هم شأن به خواستگارى دختران شما آمدند، به آنها دختر دهيد و در كار آنها منتظر حوادث نباشيد. (نهج الفصاحه، ص 37، حدیث 193)
6. اسلام و امانت داری عروس : از نظر اسلام عروس شايسته کسی است که دارای اسلام و در امانت داری نسبت به خود و مال همسر بکوشد و در این امور خیانت نکند. پس در خواستگاری دنبال این ویژگی ها در عروس باشید؛ چنان که پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: مَا اسْتَفادَ امْـرِءٌ فائِدَةً بَعْدَ الاِسْـلامِ اَفْـضَلَ مِنْ زَوْجَةٍ مُسـلِمَةٍ تَسُـرُّهُ اِذا نَـظَرَ اِلَيْها، تُطيـعُهُ اِذا غـابَ عَنْـها فِى نَفْسِـها وَ مالِـهِ؛ پس از اسلام، هيچ نعمتى براى مرد بهتر از زن مسلمانى نيست كه هرگاه به او بنگرد، مسرورش كند و هرگاه به او فرمان دهد، اطاعتش نمايد و در غياب او حافظ ناموس و مالش باشد. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 255)
7. سهولت خواستگارى: خواستگاری باید خیلی ساده برگزار شود تا زمنیه برای شناخت فراهم آید. ایجاد شرایط سخت در خواستگاری آثار سوء و بدی دارد. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرموده است: اِنَّ مِنْ يُمْنِ الْمَرْأَةِ تَيْسيرَ خِطْـبَتِـها؛ همانا از نشانه هاى بركت زن آن است كه خواستگاريش بى تكلّف و آسان انجام گيرد. (کنزالعمال، ج 16، ص 322، ح 44721؛ نهج الفصاحه ، ح ۱۵۰۷)
8. خواستگاری نهانی : خواستگاری باید نهانی باشد؛ زیرا علل و عواملی چون حسادت و مانند آن می تواند موجب شود تا دیگران دخالت نا به جا کرده و کار را خراب کنند. البته دلایل دیگری نیز وجود دارد، ولی اصل در خواستگاری نهان کاری است چنان که اصل ازدواج اعلان رسمی به همگان است تا کسی دیگر خواستگاری نکند یا متهم به امری نشوند؛ به ویژه که در گذشته چیزی به نام قباله ازدواج و مانند آن نبود و تنها آگاهی دیگران موجب شهرت مساله در میان مردم می شد. به هر حال، پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم می فرماید : أظهِرُوا النِّکاحَ وأخفُوا الخِطبَةَ ؛ مراسم ازدواج را آشکار برگزار کنید تا دیگران از ازدواج شما آگاه شوند ولی خواستگارى را پنهان کنید . (کنز العمّال : حدیث ۴۴۵۳۲ ؛ منتخب میزان الحکمة : ۲۵۶) اطعام دادن به عنوان ولیمه ازدواج یکی از فوایدی که دارد آگاهی به دیگران درباره ازدواج دو نفر است. از همین روست که در اسلام ولیمه دادن مستحب است و امام رضا(علیه السلام) می فرمایند: اطعام‌ و میهمانى‌ کردن‌ براى‌ ازدواج‌ از سنت‌ است‌.(تحف‌ العقول‌ ، ص‌ ۴۶۹) پیامبر (ص) نیز فرمود: لا وَليـمَةَ اِلاّ فى خَمْسٍ: عِـرْسٍ اَوْ خُـرْسٍ اَوْ عِـذارٍ اَوْ وِكـارٍ اَوْ رِكـازٍ؛ پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: سور و وليمه در پنج مورد است: 1 ـ عروسى 2 ـ تولد اولاد 3 ـ ختنه كردن نوزاد 4 ـ خريدن خانه 5 ـ بازگشت از سفر مكّه .(من لایحضره الفقیه، صدوق، ج 3، ص 263) امام صادق عليه السلام فرمود:اِنَّ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله حينَ تَـزَوَّجَ مَيمُونَةَ بِنْتَ الْحارِثِ أَوْلَـمَ عَلَـيْها وَ اَطْـعَمَ النّاسَ الْحيـسَ؛ رسول خدا صلي الله عليه و آله در هنگام تزويج «ميمونه» دختر «حارث» وليمه داد و با غذاى معجون خرما از حاضرين پذيرائى فرمود.(فروع کافی، ج 5، ص 368) پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: اِنَّ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلينَ الاِْطْعامَ عِنْدَ التَّزْويجِ؛ سور و طعام دادن در ازدواج، از سنت پيامبران است. .(فروع کافی، ج 5، ص 367)
9. خواستگاری نکردن از خواستگاری شده : اگر از دختری خواستگاری شده نباید اقدام به خواستگاری کرد. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرموده است: لا يَخْطُبْ اَحَدُكُمْ عَلى خِطْبَةِ اَخيهِ؛ هيچ يك از شما زنى را كه ديگرى خواستگارى مى كند، خواستگارى نكند. (صحیح مسلم، ج 2، ص 1034، حدیث 56) پس زمانی که این شخص جواب نگرفته چه مثبت و چه منفی خواستگاری نکند. پس اگر ازدواج کرد که هیچ وگرنه در صورت انصراف نفر قبلی می توان به خواستگاری رفت و خواستگاريش بلا مانع است.
10. مهريّه اندک: از نشانه های زن خوب و برتر زنی است که کم تر مهریه می گیرد. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: اَفْضَلُ نِساءِ اُمَّتى اَصْبَحُهُنَّ وَجْـها وَ اَقَـلُّـهُنَّ مَـهْرا؛ بهترين زنان امت من زنانى هستند كه خوشروتر و مهريّه ايشان كمتر باشد. (من لایحضره الفقیه، صدوق، ج 3، ص 252) امام صادق عليه السلام فرمود: اِنَّ مِنْ بَرَكَةِ الْمَرْأَةِ قِلَّةَ مَهْرِها؛ كمى مهريّه زن از بركات اوست.(همان، ص 254) زیرا از نظر حضرت على عليه السلام سنگينى مهريّه آثار بدی به دنبال دارد، چنان که فرمود: قـالَ عَـلِىٌّ عليه السلام: لا تُغالُوا بِمُهُورِ النِّساءِ فَتَكُونَ عَداوَةً؛ مهريّه زنها را بيشتر نكنيد كه موجب كدورت و دشمنى گردد.(وسایل الشیعه، ج 15، ص 11)
11. عروسی در شب : امام رضا عليه السلام فرمود: مِنْ سُنَّتِهِ [رسول اللّه صلي الله عليه و آله] اَلتَّزْويجُ بِاللَّيْلِ، لاِنَّ اللّهَ تَعالى جَعَلَ اللَّيْلَ سَكَنا وَ النِّساءَ اِنَّما هُنَّ سَكَنٌ؛ عروسى در شب، سنت پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله است، چرا كه خداوند شب را مايه آرامش قرار داده و زن هم آرامش خاطر است. (وسایل الشیعه، ج 20، ص 91)
12. جهيزيه بى‏منّت: پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: لَوْ اَنَّ جَميعَ ما فِى الاَرْضِ مِنْ ذَهَبٍ وَ فِضَّةٍ حَمَلَـتْهُ الْمَرْأَةُ اِلى بَيْتِ زَوْجِها ثَمَّ ضَرَبَتْ عَلى رَأْسِ زَوْجِها يَوْما مِنَ الاَيّامِ، تَقولُ: مَنْ اَنْتَ؟ اِنَّمَا الْمالُ مالى، حَبِطَ عَمَلُها وَ لَوْ كانَتْ مِنْ اَعْبَدِ النّاسِ اِلاّ اَنْ تَتُوبَ وَ تَـرْجِعَ وَ تَعْـتَذِرَ اِلى زَوْجِـها؛ اگر تمام چيزهاى كه در روى زمين است از طلا و نقره باشد و زن آنها را به خانه شوهرش بياورد. آنگاه يك روز بر سر شوهرش منت بگذارد و بگويد تو كيستى؟ اين اموال مال من است. در اين صورت اجر و عمل وى از بين مى رود اگر چه از عابدترين مردم باشد. مگر اينكه توبه كند و برگردد و از شوهرش عذر خواهى كند. (مکارم الاخلاق، طبرسی، ص 202، باب 8)