نشانه ها و آثار کرامت انسان

بسم الله الرحمن الرحیم

خداوند تقوا را معیار کرامت قرار داده و بیان کرده که کریم ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست؛ این بدان معناست که کرامت انسان امری بسیار مهم و اساسی است و کسی در نزد خداوند گرامی است که با تقوا باشد. بنابراین، انسان با تقوا باید از کرامت بهره مند باشد. اما پرسش این است که کرامت چیست؟ چه نشانه ها و آثاری در زندگی انسان دارد؟ نویسنده با مراجعه به آموزه های قرآنی بر آن است تا به این پرسش ها پاسخ دهد. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

کرامت، اسم جامع فضایل و خیرات نیک

کرامت از واژه کرم معادل فارسی ندارد؛ هر چند که آن را به «ارجمند»، «گرامی»، «بخشنده»، «جوانمرد»، «سخاوتمند» و «بزرگوار» و مانند آن معنا کرده اند.( لغت نامه دهخدا، واژه «کریم» و دیگران)

به نظر می رسد که مفهومی که این واژه در بردارد به گونه ای است که می توان گفت کلمه جامع همۀ خیرات و فضایل و امور پسندیده است.( مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص429) به این معنا که اگر عرب بخواهد کسی را دارنده همه فضایل و کمالات و خیرات نیک و پسندیده معرفی کند، از او به کریم و کرامت یاد می کند.( اسماعیل بن‌عبّاد، المحیط فی اللغه، ذیل واژه کرم؛ منصوربن محمد ازهری، تذهیب اللغه، ذیل واژه؛ جوهری، صحاح اللغه، ذیل واژه)

بر این پایه می توان گفت که معادلی برای کرامت و کریم در زبان فارسی نیست؛ (ادب فناى مقربان؛ علامه طباطبایی، ج1، ص203 چنان که معادلی برای برخی از واژگان چون الله در فارسی نیست تا بتواند آن مفهوم را برساند؛ زیرا الله نیز اسم جامع همه اسماء و صفات الهی است.

از واژه کرم و مشتقات آن در قرآن بسیار استفاده شده است و خداوند دست کم 27 بار واژه کریم را در قرآن به کاربرده است که فقط در دو آیه، یکی به عنوان اسم خدا( نمل، آیه40) و دیگری به عنوان صفت خداوند (انفطار، آیه 6)، است. کریم در قرآن، برای وصف رسول، کتاب الله (قرآن)، عرش، ملک، مقام، رزق، اجر، قول، مدخل و زوج نیز به کار رفته است (رجوع کنید به: معجم المفهرس، عبدالباقی، ذیل واژه)

در روایاتی که در آنها اسمای خداوند احصا شده، کریم یکی از99 اسم حسنای الهی است (ابن بابویه، التوحید، ص 194-195، 219-220؛ کلینی، الکافی، ج1، ص 112، که در روایتی از امام صادق علیه السلام، کریم یکی از 360 اسم خداوند است).

از آن جایی که کرامت اسم جامع است که در بردارنده همه فضایل و کمالات و خیر است؛ اما برخی مفاهیم زیر را برای کریم به به عنوان مفاهیم اساسی اشاره کرده اند:

1. جواد، یعنی بخشنده‌ای که بسیار و بدون هیچ مانعی می‌بخشد و کفران و عصیان بندگان در بخشش او اثری ندارد و به معنای والا‌تری یعنی کسی که همۀ افعالش احسان و انعام است؛
2. صفوح، یعنی کسی که از گناه درمی‌گذرد و عفو می‌کند و برتر از آن، گناه را به حسنه بدل می‌کند؛
3. عزیز؛ یعنی غیر قابل نفوذ و دارنده عزت؛ زیرا به زمین سفت و سختی که هیچ ابزاری آن را نمی توان بشکافد «ارض عزاز» می گویند؛
4. وفا به وعده: کریم کسی است که به وعدۀ خویش وفا می‌کند؛
5. کریم کسی که امید آرزومندان را ناامید نمی‌کند؛
6. کریم کسی است که غنی بالذات و مستغنی از غیری است و بی منت عطا می کند و می بخشد؛
7. کریم شتاب کننده به خیر و خیررسان به آسانی است.(نگاه کنید: توحید، ابن بابویه، ص 213؛ مجمع البیان، طبرسی، ذیل آیه 40 نمل؛ قشیری، التبحیر فی التذکیر، ص 62؛ غزالی، المقصد الاسنی فی شرح اسماء الله الحسنی، ص 75؛ زجاج، تفسیر اسماء الله الحسنی، ص 50)

این کرامت در قرآن در برابر واژه اهانت در آیات 15 و 16 سوره فجر و آیه 18 سوره حج به کار رفته است: وَمَنْ یُهِنْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُکْرِمٍ ؛ البته برخی آن را در برابر واژه دنائت به معنای پستی دانسته است که در این صورت کرامت به معنای بلندی و عظمت و بزرگی است.(قشیری، التبحیر فی التذکیر،ص 62 و دیگران)

کرامت بازتاب تقوا

بر اساس آیات قرآنی کرامت در انسان ها بازتاب و برآیند تقواست. به این معنا که انسانی به کرامت دست می یابد که تقوای الهی را پیشه کند. خداوند به صراحت در آیه 13 سوره حجرات می فرماید: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ؛ به راستی که کریم ترین شما در نزد خدا با تقواترین شماست.

امیرمومنان علی(ع) درباره نقش تقوا در تحقق کرامت انسانی می فرماید: وطلبت الکرامة فما وجدت الّا بالتقوی، اتقوا الله لتکرموا؛ کرامت و بزرگواری طلب کردم، پس نیافتم آن را مگر در تقوا؛ لذا با تقوا شوید تا بزرگوار گردید. (بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج66، ص 399) امام زین العابدین علی بن الحسین(ع) نیز می فرماید: ولا کرم إلّا بالتقوی؛ کرامت و بزرگواری حاصل نمی‌شود، مگر به تقوا.

البته در آیات قرآنی با اشاره به موارد و مصادیق تقوا، ارتباطی میان کرامت یابی انسان به مصادیق تقوا برقرار می کند؛ این بدان معنا نیست که آن ها عوامل مستقلی هستند، بلکه همه آن ها را می توان تحت عنوان عام تقوا دسته بندی کرد؛ البته به شرطی که معنای وسیع و گسترده تقوا در مفهوم قرآنی ملاک و معیار قرار گیرد؛ زیرا تقوا در مفهوم قرآنی دارای گستره معنایی وسیع و گسترده ای است که تنها به ترک محرمات تحقق نمی یابد، بلکه از آن جایی که تقوا دارای مراتب عام، خاص و اخص و بلکه اخص الخاص است، شامل اموری چون انجام واجبات و مستحبات، ترک محرمات و مکروهات و حتی برخی از مباحات می شود که از آن گاه به ترک اولی نیز نام برده شده است؛ یعنی چیزی که برای دارنده مرتبه ای از اهل تقوا، حسنه است، نسبت به مرتبه ای دیگر سیئه است و انتظاری از او نمی رود که بدان اقدام کند.

خداوند در همین رابطه عواملی را برای رسیدن به مقام کرامت بیان می کند که تحت همان عنوان کلی تقوای قرآنی معنا و مفهوم می یابد. این عوامل عبارتند از: ايمان به ربوبيّت الهى(یس، آیات 25 تا 27)، ایمان به روز جزا و معاد(معارج، آیات 26 و 35)، اجتناب از گناهان(نساء، آیه 31)، تقوا(حجرات، آیه 13)، قیام به شهادت و ادای گواهی در دادرسی(معارج، آیات 33 و 35)، امانت داری(معارج، آیات 32 تا 35)، نمازگزاری(همان)، انفاق مقدارى از اموال به نيازمندان به ویژه محرومان و سائلان(همان)، برخورد نیکو با دیگران و گذر از گفتار و كردار لغو و بيهوده ديگران(فرقان، آیه 72)، برخورد نيكو در مقابل بديهاى ديگران و نیکی کردن در برابر بدی(رعد، آیات 22 تا 24)، اتباع و پیروی از هدایت های الهی(طه، آیه 74)، تسلیم محض خدا بودن(انبیاء، آیات 26 و 27)، خوف، ترس و نگرانى از عذاب الهى(معارج، آیات 22 تا 35)، دفاع از پیامبران و رسولان الهى تا مرز شهادت(یس، آیات 20 تا 27)، دفاع از توحید تا مرز شهادت(همان)، سجده و انقياد در برابر خدا(حج، آیه 18) عفت و حیا و پاكدامنى و اجتناب از آلودگيهاى جنسى(معارج، آیات 29 تا 35)، تلقی قرآن و قرائت آن(علق، آیه 3) و وفای به عهد(معارج، آیات 32 و 35).

از این مجموعه بیان شده در آیات قرآنی می توان دریافت که تقوای که در بر اساس آیه 13 سوره حجرات عامل و سبب اصلی دست یابی به کرامت است، شامل همه این موارد اثباتی و نفی می شود؛ بنابراین مراد از تقوا در قرآن تنها ترک و اجتناب از گناه و محرمات نیست؛ بلکه تقوای الهی در مفهوم قرآنی چنان که از مصادیق یاد شده بر می آید حتی شامل ایمان و دفاع از توحید و کارهای واجب و مستحب نیز می شود؛ چنان که در بردارنده برخی از مکروهات و ترک و اجتناب از آن ها نیز می شود.

حضرت علی(ع) کسی را کریم می‌داند که از حرام اجتناب کند و از همه عیب ها منزه و پاک باشد؛ ایشان می فرماید: «الکریم من تجنّب المحارم و تنزَّه عن العیوب».( تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص268)

آن حضرت در جایی دیگر، حقیقت کرامت را مهار کردن نفس و مالکیت بر نفس می‌داند و می‌فرماید: املک علیک هواک وشُحَّ بنفسک عمّا لایحل لک، فانّ الشُحَّ بالنفس حقیقة الکرم؛ هوای نفست را مهار کن و با نفس خود نسبت به آنچه بر تو روا نیست، بخیل باش، زیرا بخل ورزیدن بر نفس، حقیقت کرامت است. (تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص241)

این ها نشان می دهد که دایره تقوایی که موجب کرامت انسان می شود، همان دین داری است؛ بر همین اساس که پیامبر(ص) می فرماید:: کَرَمُ الرّجل دینه؛ کرامت و بزرگواری انسان در دین اوست.( ميزان الحكمه, ج6, ص2684, ذیل واژه كرم)

اقسام کرامت

از آیات قرآنی به دست می آید که دو نوع کرامت برای انسان است:

1. کرامت خدادادی: این کرامت همانند بسیاری از فضایل خدادادی دیگر، اکتسابی و تحصیلی نیست، بلکه خداوند به انسان یا موجودات دیگر ارزانی داشته است. خداوند درباره فرشتگان دارد که آنان «عباد مکرم» الهی هستند(انبیاء، آیه 26)؛ هم چنین در آیه 70 سوره اسراء می فرماید: وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی‌آدَمَ؛ هر آینه به راستی که ما بنی آدم را تکریم کردیم.
2. کرامت اکتسابی: این کرامت افزون بر کرامتی است که انسان داراست؛ یعنی انسان می تواند کرامتی را کسب کند که او را در مراتب وجودی تا جایی بالا برد که از فرشتگان مکرم الهی بگذرد و به مقام خلافت دست یابد و فرشتگان به اطاعت بر او سجده برند و او را خلیفه خود قرار دهند. این همان کرامتی است که با تقوا به دست می آید و محل بحث ماست.

نشانه ها و بازتاب کرامت در اخلاق و رفتار

برای هر صفت و خصلت انسانی نشانه ها و آثاری است که در خلق و خوی بشر خود را نشان می دهد. کسی که اهل تقواست می بایست اهل کرامت باشد، از آن جایی که نمی توان تقوا که امر باطنی است را به سادگی ردگیری کرد و در شخص شناسایی نمود، می بایست به آثار و بازتاب های آن توجه یافت؛ از آن جایی که مهم ترین برآیند و بازتاب تقوای الهی شخص همان کرامت انسانی اوست، پس می بایست اهل تقوا را به کرامت شناخت. اهل کرامت نیز نشانه هایی دارند که برخی از آن ها مانند جود و بخشش و مانند آن گفته شده است.

در این جا به مهم ترین برآیند و بازتاب های رفتاری شخص کریم اشاره می شود تا این گونه هم کرامت و هم تقوای شخص دانسته و میزان و درجه آن به دست آید.

1. صبر و شکیبایی : یکی از برآیندها و بازتاب های کرامت شخص، در صبر شدید است؛ به این معنا که در مشکلات و مصیبت های سخت و امور مکروه و ناخوشایند به شدت اهل صبر است و فزع و جزع نمی کند. از همین روست که امیرمومنان علی(ع) می فرماید: الکرم حسن الاصطبار؛ بزرگواری و کرم به نیکویی صبر و شکیبایی بسیار است.( تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص280)
2. رفق و مدارا: رفق و مدارا کردن در برابر کسانی که در حق او بدی می کنند از دیگر نشانه های اهل کرامت است. پیامبر(ص) در این باره می فرماید: الرِّفق کرم؛ رفق و نرم خویی کرامت است.( بحار الانوار، ج 69 ، ص 414) امیرمومنان علی(ع) نیز می فرماید: الرفق بالإتباع من کرم الطباع؛ نرم خویی و ملاطفت با بستگان و همراهان از کرامت طبایع و سرشت هاست. (ری شهری، میزان الحکمه، ش 7359)
3. نرمی : از دیگر نشانه های کریم نرمی در برابر قساوت و سنگدلی است. امام امیرمومنان علی(ع) می فرماید: الکریم یلین اذا استعطف واللئیم یقسوا إذا ألطف؛ شخص کریم هرگاه به او مهر و محبت می‌شود، نرم می‌گردد و فرومایه و پست، هرگاه با او به نرمی و ملاطفت رفتار شود، سخت می‌شود.(بحار الانوار، ج 75، ص 41) ایشان در جایی دیگر می فرماید: إنّ من الکرم لیّن الکلام؛ نرم و لین بودن سخن، از کرامت و بزرگواری است.
4. مالکیت بر زبان و بذل احسان: امام علی(ع) می فرماید: الکَرَمُ ملک اللِّسان وبذل الإحسان؛ کرم و بزرگواری، مالک بودن زبان و بذل احسان است.( غررالحكم و دررالكلم، ج 1، ص 378)
5. اخلاق نیکو : از دیگر نشانه های کرامت انسانی نیکویی خلق و پرهیز از پستی است. امام علی(ع) می فرماید: الکرم حسن السجیّة واجتناب الدَنیّة؛ کرم و بزرگواری نیکویی خلق و پرهیز از پستی است. (غررالحكم و دررالكلم، ج 1، ص 81)
6. عفو، گذشت و صفح: امام علی(ع) می فرماید: الکریم إذا قدر صفح وإذا ملک سمح وإذا سئل انجح»؛ کریم و بزرگوار هرگاه قدرت (بر انتقام) پیدا کند، گذشت می‌کند و هرگاه مالی به دست آورد، بخشش می‌کند و هرگاه چیزی از او خواسته شود، برآورده می‌سازد. (غررالحكم و دررالكلم، ج 1، ص 67)
7. نداشتن حسد : امام علی(ع) نداشتن حسد را از نشانه ها و خصوصیات شخص کریم معرفی دانسته و می‌فرماید: «الکریم بریٌء من الحسد»؛ کریم و بزرگوار، از رشک و حسد بیزار است. (تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص52)
8. تغافل : تغافل و خود را به غفلت زدن را از اوصاف کریم و نشانه های آن است. امام علی(ع) می فرماید: «الکریم یتغافل وینخدع»؛ آدم کریم و بزرگوار، خود را به غفلت می‌زند و به ظاهر فریب می‌خورد.( غررالحكم و دررالكلم، ج 1، ص 450) آن حضرت هم چنین می فرماید: «أشرف أخلاق الکریم تغافله عمّا یعلم»؛   بالاترین و شریف‌ترین اخلاق کریم آن است که بسیاری چیزهایی که می‌داند، نادیده بگیرد.( محمدي ري شهري، ميزان الحکمه، ج 7، ص 268) تغافل، عبارت است از این‌که انسان، از مطلبی آگاهی داشته باشد و به خاطر مصلحت، خود را غافل و بی خبر نشان دهد و به گونه‌ای رفتار کند که طرف مقابل گمان برد؛ او بی خبر است و بدین وسیله، رشتة محبت و دوستی میان او و آن شخص گسسته نمی‌شود و رقابت حسنه به سردی نمی‌گراید.
9. شاکر بودن : از نشانه های دیگر اهل کرامت شکرگزاری اوست. امام علی(ع) می‌فرمایند: «الکریم یشکر القلیل واللئیم یکفر الجزیل»؛ شخص کریم به عطای کم هم شکر می‌گذارد و شخص پست، زیاد را هم کفران می‌کند. (میزان الحکمه, ج6, ص2686. 23)
10. نماز شب : نماز شب و شب زنده داری، نشانة کرامت و کریم بودن مؤمن است. امام باقر(ع) می‌فرمایند: «کرم المؤمن صلاته وقیامه باللیل»؛ کرامت مؤمن در شب‌زنده‌داری و نماز شب است.( مشكاة الأنوار للطبرسي، ص 181)
11. برآوردن حاجت دیگران : امام علی(ع) در این باره می فرماید: «الکریم إذا ایسَرَ أسعف و إذا عسر خفَّفَ»؛ کریم کسی است که چون دستش (از نظر مالی) باز باشد، حاجت مردم را روا کند و چون تنگدست باشد، عطا را سبک و کمتر کند(و یکسره ترک نکند).
12. گشاده رو بودن : از دیگر نشانه های کریم خوشرویی و گشاده رویی اوست. امام علی(ع) در این باره می فرماید: «یُستَدَلُّ علی کرم الرجل بحُسنِ بشره وبذل بِرّه»؛ بر کرم مرد، به خوشرویی او و بذل احسانش استدلال می‌شود.( تحف العقول، ص 74)
13. نداشتن کینه : امام علی(ع) می فرماید: «لایکون الکریم حقوداً»؛ شخص کریم، کینه ورز و اهل حقد نخواهد بود.(میزان الحکمه، ج 1، ص 649)
14. داشتن زاد و راحلة نیکو در سفر: پیامبر(ص) می فرماید: «من کرم الرجل أن یطیب زاده فی السفر»؛ کرامت مرد آن است که در سفر، زاد و راحلة نیکو و پاکیزه داشته باشد.( مستدرك الوسائل ، الميرزا حسين النوري الطبرسي، ج 8 ، ص 216)
15. گرامی داشتن مهمان : امام علی(ع) می فرماید: «من کرم الأخلاق برّ الضیف»؛ نیکی کردن به میهمان، از کرائم اخلاق است.
16. نیکی کردن به والدین : امام علی(ع) می فرماید: «و بِرّ الوالدین من کرم الطبیعة»؛ از کرامت و داشتن طبع کریم آن است که به پدر و مادر نیکی کنید.( (بحارالانوار/ ج 21/ ص 376)
17. امین بودن: امام علی(ع) می فرماید: «حفظ الرجل أخاه بعد وفاته فی ترکته کرم»؛ حفظ کردن ترکه و دارایی برادر مؤمن، پس از مرگ، از کرامت و بزرگواری است.( بحار الأنوار ، العلامة المجلسي، ج 75 ، ص 206)
18. گریستن بر زمان از دست رفته: امام علی(ع) می فرماید: «من الکرم بکائه علی ما مضی من زمانه وحنینه إلی أوطانه وحفظ قدیم إخوانه»؛ از بزرگواری و کرامت است، گریستن انسان بر زمان از دست رفته‌اش و اشتیاق او به زادگاهش و حفظ کردن دوستان و برادرانش.( (بحار الأنوار، جلد ۷۴ صفحه ۲۶۴)
19. مقدم داشتن آبرو بر مال: امام علی(ع) می فرماید: «الکرم إیثار العرض علی المال واللوم إیثار المال علی الرجال»؛ بزرگواری به برگزیدن آبروست و بر دارایی و پستی برگزیدن دارایی است بر مردان.(غرر الحکم، آمدی،ج 1،ص 943)
20. بی ارزشی دنیا: امام علی (ع) می فرماید: «من کرمت نفسه صغرت الدنیا فی عینیه»؛ کسی که نفس او نزدش گرامی است، دنیا در نظرش کوچک است.( غرر الحکم و درر الحکم، ، ج 1، ص 451)
21. عدالت پیشگی در حکومت : امام علی(ع) می فرماید: الکریم یعفو مع القدرة، ویعدل فی أمره ویکفّ إساءته ویبذل إحسانه؛ کریم و بزرگوار، در زمان قدرتمندی گذشت می‌کند و به هنگام حکومت، عدالت پیشه می‌کند و از بدی کردن باز می‌ایستد و احسان خود را نثار می‌کند.( ميزان الحكمه, ج6, ص2686)
22. جود و بخشش : امام علی(ع) می فرماید: الجود من کرم الطبیعة والمَنُّ مفسدةٌ للضیعة؛ جود از گرامی بودن خصلت و طبیعت سرچشمه می‌گیرد.(غرر الحکم، بخش 6، حدیث 510)
23. نیکو بودن محضر کریم : امام علی(ع) می‌فرماید:من کرم مَحتده حَسُنَ مشهده؛ کسی که اصل و ریشه¬اش کریم و بزرگوار باشد، محضرش نیکو است.(غرر الحکم، ج 7، ص 348)
24. کم شدن اختلاف با مردم » امام علی(ع): من کرمت نفسه قلِّ شقاقه وخلافه؛ کسی که نفسش گرامی باشد، جدایی و ناسازگاریش با مردم کم است.( آمدی، غررالحکم، ج5، ص451)
25. شریف شدن نفس و آبادی آخرت: امام علی(ع) می فرماید: عَوِّد نفسَکَ فعل المکارم و تَحَمُّلِ اعباء المغارم، تشرُف نفسُک و تُعمَر آخرتک و یکثر حامدک؛ نفس خود را به انجام کارهای نیک و بر عهده گرفتن تاوان¬ها و قرض¬های مردم عادت ده، تا نفست شریف گردد و آخرتت آماده گشته و ستایش‌کنندگان(و دعاگویان) تو بسیار گردد.(غرر الحکم)
26. صلة رحم : امام علی (ع) می فرماید: ثمرة الکرم صلة الرحم؛ ثمره و میوه کرم (و بزرگواری)، پیوند با خویشان است.(غرر الحکم)
27. نیکو شدن کار و عمل انسان : امام علی(ع) می فرماید: من کَرُمَ أصلُه حسُنَ فِعلُه؛ کسی که اصل و ریشه¬اش کریم باشد، اعمالش نیکو می‌گردد. آن حضرت (ع) هم چنین می فرماید: علیک مکارم الاخلاق واصطناع الرجال فانّهما یقیان مصارع السوء ویوجبان الجلالة؛ بر تو باد به خصلت های گرامی، و احسان کردن به مردم؛ زیرا که این دو از افتادن در بدی باز می‌دارند و موجب جلالت و بزرگی خواهند بود.(غرر الحکم)
28. تحمل کردن آزار و اذیت دیگران : امام علی(ع) می فرماید: احتمال الدینه (الاذبه) من کرم السجیه؛ از طبیعت و سرشت کریم این است که اذیت دیگران را تحمل می‌کند. (غرر الحکم)
29. سیادت و سروری: امام علی(ع) می فرماید: مَن کرُمَ ساد؛ کسی که کریم باشد، سیادت و سروری می‌یابد. (غرر الحکم)
30. وسعت و رزق: امام علی(ع) می فرماید: من کرم خُلُقه إتَّسع رزقُه؛ کسی که خلق و خویش کریم و گرامی باشد، روزیش فراخ گردد. (غرر الحکم)
31. گرفتار ترس و وحشت نشدن : امام علی(ع) می فرماید: ما أوحش کریم؛ آدم کریم هیچ¬گاه وحشت¬زده نشود. (غرر الحکم)
32. شادمان بودن نزد خداوند و داشتن هیبت و شکوه نزد مردم : آن حضرت(ع) هم چنین می فرماید: الکریم عند الله محبورٌ مثاب؛ شخص کریم و بزرگوار در پیشگاه خدا شادمان بوده و پاداش دارد و نزد مردم محبوب و دارای هیبت و شکوه است. (غرر الحکم)

البته این ها تنها بخشی از نشانه ها و آثار کرامت در زندگی انسان است؛ زیرا چنان که گفته شد کریم دارای همه خصوصیات اخلاقی و فضایل نیک و پسندیده است و ازهر گونه پستی و دنائت و اهانت دور است.