محبوب ترین کارها در پیشگاه خدا

در آیات و روایات مجموعه هایی به عنوان محبوب ترین اعمال و کارها در پیشگاه خداوند مطرح شده است که در این جا به برخی از مصادیق اشاره می شود.

از تقوا تا اعمال اجتماعی

هر کسی دوست دارد محبوب خدا شود؛ برای رسیدن به محبوبیت باید کاری کرد که خداوند آن را دوست می دارد تا این گونه خودش نیز محبوب خدا شود. کسی که محبوب خدا شد همه چیز را دارا می شود؛ زیرا خداوند همه چیز را به محبوبان خویش ارزانی می دارد و همان طوری که خود عین المومن و یدالمومن و اذن المومن می شود، اجازه می دهد تا مومن نیز یدالله و عین الله و اذن الله باشد.

هم چنین از آن جایی که دنیا گرایی برای آدمی بدترین سم و زهر مهلک هلاک کننده است؛ خداوند نیز محبت دنیا را از دل چنین بنده محبوبی بیرون می برد و محبت خودش را جانشین آن می کند. پیامبر(ص) می فرماید: اذا أحب الله عبدا حماه الدنيا كما يظل أحدكم يحمي سقيمه الماء؛ وقتي خداوند بنده اي را دوست دارد ، دنيا را از او منع مي كند چنانكه شما مريض خويش را از نوشيدن آب منع مي كنيد .( نهج الفصاحه ص 179 ، ح 137)

اعمال محبوب بنده نزد خدا

1. تقوای الهی : شکی نیست که هیچ در اعمال انسانی محبوب تر از تقوای الهی نیست؛ زیرا با آن که هدف آفرینش عبادت قرار داده شده(ذاریات، آیه 56) اما این یک هدف ابتدایی به هدف دست یابی به تقوا است که در آیات قرآنی از جمله آیات 21 و 179 و 183 سوره بقره بیان شده است. از آیات قرآنی از جمله آیه 99 سوره حجر نیز این معنا اثبات می شود که این تقوایی که با عبادت به دست می آید موجب رسیدن به مقام یقین می شود؛ چنان که خداوند به صراحت در آیه 282 سوره بقره بیان کرده که با تقوای الهی تعلیم الهی انجام می گیرد و انسان به علم لدنی دست می یابد که این علم لدنی همان علم شهودی است که انسان حقایق را همان طوری که در هستی است می بیند و به مقام رویت و شهود حقایق می رسد که در آیات 95 سوره واقعه و 5 و 7 سوره تکاثر به آن اشاره شده است.

پس بهترین و محبوب ترین کارها را باید کارهایی دانست که موجب تقوای الهی می شود و کسی که به مقام متقین دست یابد به همه چیز دست می یابد. از این روست که پیامبر(ص) می فرماید: أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ الْأَتْقِيَاءُ الْأَخْفِيَاء؛ محبوبترين بندگان در پيش خدا پرهيزگاران گمنامند .( مجموعه ورام ج 1 ، ص 5)

این که در این آیه تاکید بر تقوای نهان کرده است، به معنای آن است که تقوای الهی که در قالب عبادت به دست می آید می تواند به دو دسته عبادت های آشکار و نهان به دست آید؛ ولی کسی که در نهان عبادت های خاص مثل نماز شب دارد و تضرع و انابه شبانه داشته باشد، محبوب تر است.

البته تقوای الهی اصولا خوف از خدا در نهان و آشکار است؛ زیرا تقوای الهی یعنی گرفتن سپر از خشم و عذاب الهی؛ پس کسی که وقایه می گیرد خود را از هر چیزی که موجبات غضب الهی است، دور نگه می دارد. در حقیقت مفهوم پرهیز گاری لازمه مفهوم تقوا و وقایه گرفتن است، نه عین معنا و مفهوم آن.

به هر حال، تقوای الهی در نهان و آشکار اصلی است که موجبات محبوب شخص نزد خداوند می شود. البته کسانی که خوف و وقایه نهانی دارند و عبادت نهانی به جا می آورند، محبوب ترین ها هستند؛ زیرا کارهایی را که محبوبیت بیشتری در نزد خدا دارد انجام می دهند.

2. برگزاری نماز ها در اول وقت: از دیگر اعمال و کارهایی که محبوب پیشگاه خداوند است؛ نماز در اوقات پنج گانه آن است. این که انسان نماز را اول وقت بخواند. در روایات آمده که هر کسی بخواهد به برکت و استجابت دعایی برسد نماز اول وقت خودش را ترک نکند. امام رضا درباره ارزش نماز در پیشگاه خداوند می فرماید: أوَّلُ ما یُحاسَبُ الْعَبْدُ عَلَیْهِ، الصَّلاهُ فَإنْ صَحَّتْ لَهُ الصَّلاهُ صَحَّ ماسِواها، وَ إنْ رُدَّتْ رُدَّ ماسِواها؛ اوّلین عملى كه از انسان مورد محاسبه و بررسى قرار مى گیرد نماز است، چنانچه صحیح و مقبول واقع شود، بقیه اعمال و عبادات نیز قبول مى گردد وگرنه مردود خواهد شد.( مستدرك الوسائل: ج 3، ص 25، ح 4) هم چنین آن حضرت علیه السلام درباره نقش این عبادت در ایجاد تقرب به خداوند و دست یابی به تقرب تقوایی که هر متقی دنبال آن است، می فرماید: الصَّلاهُ قُرْبانُ كُلِّ تَقىّ؛ نماز، هر شخص باتقوا و پرهیزكارى را – به خداوند متعال – نزدیك كننده است.( وسائل الشّیعه: ج 4، ص 43، ح 4469) از جهت ارزش و اهمیت نماز در دست یابی انسان به تقرب و تقوا است که امام رضا علیه السلام می فرماید: یُؤْخَذُ الْغُلامُ بِالصَّلاهِ وَ هُوَ ابْنُ سَبْعِ سِنینَ؛ پسران باید در سنین هفت سالگى به نماز وادار شوند.( وسائل الشّیعه: ج 21، ص 460، ح 27580)

3. نیکی به پدر و مادر: دیگر چیزی که بهترین کارها و محبوب ترین اعمال در نزد خدا است، نیکی و برّ به والدین و پدر و مادر است. خداوند در آیات بسیاری از جمله آیه 83 سوره بقره و 36 سوره نساء و 151 سوره انعام و 23 سوره انعام به این مطلب سفارش و تاکید کرده است.

4. جهاد در راه خدا: جهاد از دیگر اعمال محبوب نزد خداوند است که برای دفاع از دین و مسلمانان و مومنان انجام می گیرد و آیات بسیاری درباره جهاد نظامی با اموال و انفس در قرآن بیان شده است.

پیامبر گرامی اسلام (ص) در این باره فرموده است: احب الاعمال الي الله الصلاة لوقتها ثم بر الوالدين ثم الجهاد في سبيل الله؛ بهترين كارها در نزد خدا نماز به وقت است ، آنگاه نيكي به پدر و مادر ، آنگاه جنگ در راه خدا .(نهج الفصاحه ص 167 ، ح 70)

پس می توان با توجه به این روایات و آیات گفت که محبوب ترین اعمال در نزد خداوند عبارتند از:

1. تقوا؛
2. نماز اول وقت؛
3. بر و نیکی به والدین؛
4. جهاد در راه خدا با مال وجان .

این ها نمونه ها و مصادیق از اعمالی است که محبوب خداوند است و شخصی که به این کارها می پردازد محبوب و حبیب خدا می شود. البته نباید تنها به این موارد بسنده کرد، بلکه در روایات از پیامبر(ص) موارد و مصادیق دیگری مطرح شده که در این جا به آن ها نیز اشاره می شود. این موارد بیش تر جنبه اجتماعی دارد.

محبوب ترین کارها، رسیدگی به نیازمندان

کسب محبت خدا به معنای رسیدن به مقام رضایی است که خداوند در آیات 27 تا 30 سوره فجر از آنان به عنوان نفس مطمئن یاد می کند که در مقام قرب در جنت صفات و ذات وارد می شود و در جایگاه راضیه مرضیه می نشیند.

بر اساس آیات 31 و 32 سوره آل عمران و آیات 59 سوره نساء و 55 سوره مائده و 7 سوره حشر و مانند آن ها، این محبوبیت به اطاعت و پیروی پیامبر(ص) و عترت طاهره(ع) به دست می آید. پس هر کسی محبوبیت خداوند می خواهد باید محبوبیت حبیب خدا حضرت رسول خدا(ص) را به دست آورد. این محبوبیت با پیروی و اطاعت از سنت و سیره ایشان و عترت طاهره ایشان به دست می آید.

با نگاهی به سنت و سیره گفتاری و رفتاری آنان می توان دریافت که رسیدگی به امور مردم به ویژه نیازمندان از مهم ترین عواملی محبوبیت ساز در پیشگاه خداوند است؛ از این روست که پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) خود پیشگام در این امور بودند.

برای محبوب آن چه مهم است، کمیت عمل نیست، بلکه کیفیت عمل است که چه میزان از خلوص و صداقت سود می برد. هر چه کاری از نظر خلوص در درجه بالاتری باشد و کسی غیر از محبوب در نظر عامل نباشد، آن عمل محبوب تر خواهد بود و خداوند عمل را می پذیرد و قبول می کند. این خلوص در قالب صداقت و ترک ریا و شرک و تقوای الهی خود را نشان می دهد. خداوند می فرماید: إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ؛ خداوند جز از متقین قبول نمی کند.(مائده، آیه 27)

از همین روست که پیامبر(ص) می فرماید: احبّ الاعمال الي الله أدومها و ان قلّ؛ محبوبترين كارها در پيش خدا كاري است كه دوام آن بيشتر است، اگر چه اندك باشد .( نهج الفصاحه، ص 167 ، ح 73)

محبوب ترین کارها در پیشگاه خداوند از نظر پیامبر(ص) سه کار اجتماعی است که ایشان فرموده است: أحبّ الأعمال إلى اللَّه من أطعم من جوع أو دفع عنه مغرما أو كشف عنه كربا؛ بهترين كارها در پيش خدا آن است كه (بينوايي را) سير كنند ، يا زیان زیانکار و ورشکسته ای را بپردازند يا بلا و زحمتي را از او دفع نمايند .(نهج الفصاحه، ص 168 ، ح 76)

بر اساس این روایت و روایات دیگر از پیامبر(ص) کارهای محبوب در پیشگاه خدا عبارتند از:

1. اطعام گرسنه ای : در آیات قرآنی سعادت و خوشبختی به آرامش و آسایش است. خداوند به قریش می گوید که شما از امنیت جانی و روانی و نیز امنیت غذایی برخوردار شدید؛ زیرا خداوند به شما عنایت داشته است و از همین روست که شما گرفتار جوع و گرسنگی و ناامنی نیستید.(سوره قریش) هم چنین خداوند در آیات قرآنی از جمله در سوره بلد می فرماید: وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ فَكُّ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ؛ و تو چه دانی که گردنه و گذرگاه سخت چيست ؟ آزادی برده ای يا در روز گرسنگى و قحطی، طعام‏دادن.(بلد، آیات 12 و 14) پس برای رهایی از گرفتاری عبور از گردنه های روز قیامت باید از همین جا آماده شد و بهترین ابزار آمادگی اطعام دادن گرسنه است؛ زیرا این امور نزد خداوند محبوب است و خداوند عامل کار محبوب را نیز محبوب داشته و او را با عمل و نیت خیرش بالا می برد.(فاطر، آیه 10) البته در اطعام بهتر است که گروه بیش تری در آن شرکت کنند و از اطعام بهره مند شود. پیامبر(ص) می فرماید: أَحَبُّ الطَّعَامِ إِلَى اللَّهِ مَا كَثُرَتْ عَلَيْهِ الْأَيْدِي‏؛ بهترين غذاها در پيش خدا آن است كه گروهي بسيار بر آن بنشيند .(نهج الفصاحه ص 169 ، ح 82)
2. کمک ورشکسته زیانکار و پرداخت بدهکاری و قرض او : خداوند پرداخت قرض الحسنه را معامله با خود دانسته و می فرماید: مَّن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً وَاللّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ؛ کيست که به خدا قرض الحسنه دهد ، تا خدا بر آن چند برابر بيفزايد؟ خدا تنگدستی دهد و توانگری بخشد و شما به سوی او باز می گرديد.(بقره، آیه 245) و نیز می فرماید: مَن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ؛ کيست که خدا را قرض الحسنه دهد تا برای او دو چندانش کند ، و مزدی کریمانه نيکو يابد ؟(حدید، آیه 11) پس این کار وام دادن امری بسیار خوبی است ؛ حال اگر کسی زیانی کرده و ناتوان از پرداخت است کمک کردن به این ورشکسته و زیان خورده بسیار مهم و ارزشی است؛
3. برداشتن بلا و زحمت: از دیگر کارهایی که محبوب خداوند است و شخص را حبیب خداوند می کند، برداشتن بلا و مصیبت و زحمتی است که شخص بدان گرفتار است. اگر کسی مصیبتی را از کسی بردارد و او را از کرب و بلایی نجات دهد، محبوب خداوند می شود. همه این اعمال که در این روایت به عنوان اعمال محبوب پیشگاه خداوند مطرح شده، کارهای اجتماعی است. در حقیقت اعمال اجتماعی بیش تر از اعمال عبادی دیگر حتی نماز محبوب خدا است.
4. حفظ زبان: از دیگر اعمالی که محبوب خدا است، حفظ زبان است و این که هر سخنی نگوید که موجب اذیت و آزار دیگران شود. پیامبر(ص) می فرماید : احب الاعمال الي الله حفظ اللسان؛ بهترين كارها در پيش خدا نگهداري زبان است .(نهج الفصاحه ص 168 ، ح 78)
5. حق گویی در برابر حاکم ظالم : جهاد در راه خدا بسیار ارزشمند است. یکی از شیوه های جهاد جنگ نرم است. به این معنا که مجاهد برای حق خواهی و حق طلبی در برابر پیشوا و حاکم ظالم قرار گیرد و سخن حقی را بگوید و به دفاع از مظلومی بپردازد و استیفای حقی نماید. پیامبر(ص) می فرماید: أحبّ الجهاد إلى اللَّه كلمة حقّ تقال لإمام جائر؛ بهترين جهادها در پيش خدا سخن حقي است كه به پيشواي ستمكار گويند .(نهج الفصاحه ص 168 ، ح 80)
6. آسب سواری و تیراندازی: اصول لهو کار خوبی نیست ؛ زیرا وقت گذرانی است؛ اما اگر کسی بخواهد وقت بگذارند و تفریحی داشته باشد، بهترین و محبوب ترین وقت گذرانی و تفریح همان اسب سواری یعنی سوارکاری و تیراندازی است ؛ زیرا ابزار آمادگی جنگی است. این بدان معنا خواهد بود که هر کاری که در جنگ به درد می خورد می تواند به عنوان محبوب ترین تفریحات مطرح شود؛ پس در جهان امروز جنگ نرم و بازی های رایانه ای که به شخص آموزش جنگ و رانندگی و مدیریت تفنگ و سلاح می دهد یک تفریح محبوب نزد خدا است. پیامبر(ص) می فرماید: احب اللهو الي الله تعالي إجراء الخيل و الرمي ؛ بهترين بازيها در پيش خدا اسب دواني و تيراندازي است . (نهج الفصاحه ص 169 ، ح 83)
7. سودمندترین به بندگان: پیامبر(ص) می فرماید: أَحَبُّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَى اللَّهِ أَنْفَعُهُمْ لِعِبَادِه‏ ؛ از جمله بندگان آن كس پيش خدا محبوبتر است كه براي بندگان سودمندتر است .( تحف العقول ص 49 – نهج الفصاحه ص 169 ، ح 86)؛
8. آسان گیری در خرید و فروش؛ هم چنین پیامبر(ص می فرماید: احبّ الله تعالي عبدا سمحا اذا باع وسمحا اذا اشتري و سمحا اذا قضي و سمحا اذا اقتضي؛ خداوند بنده اي را كه به هنگام خريد و هنگام فروش و هنگام دريافت و گرفتن یعنی قبض و اقباض آسان گیر و سهل انگار است دوست دارد.(نهج الفصاحه ص 169 ، ح 85)
9. دانش جویی: اسلام دانش جویی را بسیار تشویق می کند؛ زیرا عقل و علم وقتی در کنار هم قرار گیرد انسان کاری را انجام می دهد که مطلوب الهی و محبوب خداوندی است؛ زیرا عقل به اموری چون دین داری، اخلاق و حیا و کارهای نیک فرمان می دهد و بی خردان و سفیهان هستند که از دین و کارهای نیک و اخلاقی گریزان هستند؛ البته انسان عاقل نیازمند دانش و علمی است که بدان راه خود را بشناسد و چراغی داشته باشد که در بیراهه نیافتد. این نور دانش است که او را از جهالت بیرون می آورد چنان که عقل او را از جهالت سفاهت بیرون می کشد. پیامبر مکرم (ص) درباره ارزش علم و عقل می فرماید: لَا فَقْرَ أَشَدُّ مِنَ الْجَهْلِ وَ لَا مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْل‏ ؛ هیچ تهیدستی سخت تر از نادانی و هیچ مالی سودمندتر از عقل نیست .(کافی، ط-الاسلامیه، ج 1 ، ص 25 و 26 ، ح 25 ؛ محاسن الاخلاق، ص 17 ؛ تحف العقول ص 6) از این روست که یکی از مهم ترین اعمال محبوب خداوند دانش جویی و طلب علم است. پیامبر مکرم و معظم اسلام (ص) می فرماید: طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْم‏؛ طلب علم بر هر مسلمانی واجب است، همانا خدا جویندگان علم را دوست دارد.(کافی، ط-الاسلامیه، ج 1 ، ص 30 ، ح 1)

از این حدیث اخیر به دست می آید که هر کاری که به نفع مردم و سودمندتر برای بندگان خدا باشد، بهترین اعمال و محبوب ترین آن ها در پیشگاه خدا است. پس اعمال محبوب نزد خداوند تنها همین موارد و مصادیق پیش گفته نیست، بلکه موارد و مصادیق دیگری است که در جایی خود مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.