هفتاد اثر صبر در زندگی

بسم الله الرحمن الرحیم

اگر بخواهیم صبر پیشه کنیم و در طاعت خدا، اجتناب از معصیت خدا و موفقیت در آزمون های الهی سر بلند بیرون آییم ، بهتر است که نقش صبر را در زندگی بشناسیم؛ زیرا دانستن و شناخت آثار و برکات هر چیزی مهم ترین انگیزه و علت در هر کاری است؛ به این معنا که شناخت علت غایی در کنار عزم مهم ترین عامل در سعی و تلاش انسان است؛ زیرا شوق تحصیل و به دست آوردن، آن غایت است که انسان را به حرکت در می آورد و مقتضیات رسیدن فراهم و موانع نرسیدن را از سر راه بر می دارد. دانستن آثار صبر موجب می شود تا انسان با انگیزه در تحقق آن در خود به عنوان یک فضلیت تلاش کند. از این رو نویسنده با مراجعه به آموزه های قرآنی بر آن شد تا آثار صبر را شناسایی و بیان کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

صبر، تاب آوری در برابر مصیبت ها

انسان در برابر مصیبت های زندگی می تواند دو شیوه متفاوت را در پیش گیرد: 1. صبر کرده و با آن به شکلی کنار آید که بتواند از آن مصیبت بهره گیرد یا به آسانی بگذرد بی آن که در راه رسیدن به هدف اصلی مانعی شود؛ 2. فزع و بی تابی کند و واکنش های عصبی و هیجانی از خود بروز دهد و نومید شود. حزن و اندوه از دست دادن او را چنان در بر گیرد که از هر گونه حرکت و اقدامی برای جبران یا بهبود یا تغییر اوضاع دست بردارد.

بی گمان راه و روش نخست بهتر است؛ زیرا تا زمانی که مرگ نرسیده هر چیزی قابل جبران است و بر اساس آموزه های قرآنی می توان با توبه و استغفار استدراک کرد و وضعیت را به شکلی مطلوب در آورد؛ هر چند که ممکن است از برخی جزئیات محروم شود اما در کلیت موفقیت را برای خودش رقم می زند؛ اما بی تابی و فزع به معنای پذیرش شکست به شکل غیر قابل استدراک و جبران است به طوری که شخص را از همه چیز محروم می کند و افزون بر مصیبت، مصیبت دیگری را خود رقم می زند که سنگین تر و سخت تر از مصیبت پیشین است.

بر اساس آموزه های قرآنی نه تنها انسان باید در برابر سه نوع از مصیبت های گوناگون صبر کند، بلکه حلم ورزد و شکل کمالی صبر را به نمایش گذارد؛ زیرا انسان هماره با یکی از سه نوع مصیبت مواجه است: 1. مصیبت تکالیف شرعی و واجبات الهی که می بایست برای دست یابی به رشد و کمالات آن ها را انجام دهد و همه شرایط تحقق و موانع پیش روی تکالیف و انجام آن را بردارد که گاه نیازمند ایثار و انفاق مالی و جانی و عرضی است. به عنوان نمونه جهاد نظامی و روزه نیازمند ایثار جان و مال و اسارت و ذلت خویشان و مانند آن است؛ 2. مصیبت ترک معصیت که خود یکی از دشوارترین مصیبت هاست؛ زیرا بیش تر موارد ترک و اجتناب ناظر به اموری چون ترک شهوت و غضب است که بسیار سخت و دشوار است؛ زیرا هواهای نفسانی و خواسته های درونی دوست ندارد که شهوت های غذایی و جنسی و اعتباری چون مقام و منصب و پول و ثروت و قدرت را کنار بگذاریم و به عنوان محرمات آن ها را انجام ندهیم. بگذریم از دشمن درونی که ابلیس و شیاطین پیروش هستند و همیشه با وسوسه بر آن هستند که انسان شهوتی را انجام دهد که مطابق طبع، غریزه، خواسته نفسانی و هواهای آن است. بنابراین، ترک و اجتناب از محرمات خود مصیبتی است که بسیار سخت می توان آن را تحمل کرد؛ 3. مصیبت آزمون های الهی که خود در دو شکل شر و خیر بروز می کند و انسان را به اشکال گوناگون به بازی می گیرد تا سیه روی شود هر که در او غش باشد و تنها اهل خلوص سربلند از این آزمون الهی بیرون آیند.

پیامبر گرامی اسلام(ص) بر اساس آموزه های قرآنی به این سه نوع از صبر اشاره داشته و می فرماید: اَلصَّبرُ ثَلاثَةٌ: صَبرٌ عِندَ المُصيبَةِ، وَ صَبرٌ عَلَى الطّاعَةِ وَ صَبرٌ عَنِ المَعصيَةِ؛ صبر سه نوع است: صبر در هنگام مصيبت، صبر بر طاعت و صبر بر ترك گناه.(كافى، ج2، ص91، ح15)

صابر با تاب آوری و بی تابی نکردن در برابر این امور سه گانه نشان می دهد که اهل صبر است. نشانه های وجودی صبر در انسان نیز این است که پیامبر(ص) می فرماید: عَلامَةُ الصّابِرِ فى ثَلاثٍ: أوَّلُها أن لا يَكسِلَ، وَالثّانيَةُ أن لا يَضجَرَ، وَالثّالِثَةُ أن لا يَشكُوَ مِن رَبِّهِ تَعالى؛ لأِنَّهُ إذا كَسِلَ فَقَد ضَيَّعَ الحَقَّ، وَ إذا ضَجِرَ لَم يُؤَدِّ الشُّكرَ، وَإذا شَكا مِن رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَد عَصاهُ؛ صبور سه نشانه دارد : اول آن كه سستى نمى كند ، دوم آن كه افسرده و دلتنگ نمى شود و سوم آن كه از پروردگار خود شِكوه نمى كند ؛ زيرا اگر سستى كند، حق را ضايع كرده، و اگر افسرده و دلتنگ باشد شكر نمى گذارد و اگر از پروردگارش شكوه كند او را معصيت كرده است .( علل الشرايع، ج2، ص498، ح1)

امیرمومنان علی(ع) نیز می فرماید: اَلصَّبرُ اَن يَحتَمِلَ الرَّجُلُ ما يَنوبُهُ وَ يَكظِمَ ما يُغضِبُهُ؛ صبر آن است كه انسان گرفتارى و مصيبتى را كه به او مى رسد تحمل كند و خشم خود را فرو خورد.(غررالحكم، ج2، ص69، ح1874)

پیامدها و آثار و برکات صبر

اما اگر کنیم چه آثار و برکاتی را در دنیا و آخرت و از نظر مادی و معنوی نصیبت ما خواهد شد؟ آموزه های قرآنی بر اساس یک شیوه تربیت علمی و روان شناسی به این پرسش پاسخ می دهد؛ از این روست که بیان فلسفه و اهداف هر حکم و دستوری از جمله دستور به صبر کردن را بیان کرده تا انگیزه در انسان برای کسب این فضلیت و تمرین و تقویت آن پدید آید. در این جا به پیامدها و اثار صبر اشاره می شود.

1. خوشبختی : از مهم ترین آثار و پیامدهای صبر می توان به همان فلسفه وغایت زندگی در همه انسان ها اشاره کرد. هر کسی دوست می دارد تا خوشبخت و سعادتمند باشد؛ یعنی آرامش و آسایش جاودانه بدون درد و رنج و گرسنگی و تشنگی، عریانی و سرمایی و مانند آن ها را داشته باشد و هرگز خوف و ترس از دست دادن آن وجود نداشته باشد. صبر چنین پیامدی برای بشر دارد. امام موسی کاظم(ع) می فرماید: اِصبِر عَلى طاعَةِ اللّه ، وَاصبِر عَن مَعاصِى اللّه ؛ فَإنَّمَا الدُّنيا ساعَةٌ، فَما مَضى مِنها فَلَيسَ تَجِدُ لَهُ سُرورا وَلا حُزنا، وَ ما لَم يَأتِ مِنها فَلَيسَ تَعرِفُهُ، فَاصبِر عَلى تِلكَ السّاعَةِ الَّتى أنتَ فيها فَكَأَنَّكَ قَدِ اغتَبَطتَ؛ بر طاعت خدا صبر كن و در ترك معاصى او شكيبا باش ؛ زيرا دنيا لحظه اى بيش نيست . آنچه گذشته جاى شادى و غم ندارد و از آنچه نيامده نيز خبرى ندارى . پس لحظه اى را كه در آن به سر مى برى ، صبور باش چنان كه گويى خوشبخت و خوشحالى .(بحارالأنوار، ج75، ص311، ح 1)
2. آسانی: صبر وسيله آسان شدن سختيها بر انسان است. انسان به جای آن که فزع و جزع و بی تابی نماید بی آن که ثمره ای ببرد با صبر می تواند به سادگی از سختی ها و مصیبت ها عبور کند وکار را بر خود و دیگران آسان نماید. از این روست که خداوند در آیات چندی از جمله 45 و 153 سوره بقره و 127 و 128سوره اعراف از استعانت جویی به صبر در برابر مشکلات و مصیبت ها سخن به میان می آورد و آن را به عنوان یک راهکار و سازوکار توصیه می نماید.
3. اجتناب از تکیه کردن به ستمگران: صبر و شكيبايى زمينه ساز اجتناب و پبرهیز از اتّكا به ستمگران است. اگر انسان بی تابی کند واکنش های نادرست خواهد داشت که از جمله آن ها پناه جویی به ستمگران و تکیه بر آنان برای جبران خسارت یا عبور از مشکلات و سختی ها خواهد بود. اما صبر و تاب آوری موجب می شود که به جای تکیه بر ستمگران بر خود اعتماد و تکیه نماید و به آنان باج ندهد.(هود، آیات 113 و 115)
4. اجتناب از اسراف: اسراف در هر شکلی از آن ظلم است؛ حال اعتقادی باشد یا رفتاری یا اقتصادی و مانند آن. انسان اگر صبرپيشه کند می تواند از اسراف دوری شود؛ زیرا صبر عامل رعايت اعتدال در انفاق و پرهيز از بخل و اسراف در آن است، چنان که خداوند در آیات 67 و 75 سوره فرقان به آن اشاره دارد.
5. اجتناب از باطل: صبرپيشگى زمينه ساز اجتناب از باطل و امور بيهوده هم چون مجالس بیهوده دارد که برای انسان هیچ ثمری جز تباهی فکری و روحی و ایمانی ندارد.(فرقان، آیات 72 و 75)
6. اجتناب از بخل: انفاق و احسان از خصلت های نیک بشری است. در برابر بخل و خساست از بدترین خصلت هاست. صبر پیشگی از عوامل پرهيز از بخلورزى است که خداون در آیاتی به آن تاکید کرده است. (فرقان، آیات 67 و 75)
7. اجتناب از طغیان: بسیاری از مردم به سبب طغیان به دوزخ می روند و حتی درهمین دنیا گرفتار عذاب استیصال می شوند. صبر عامل اجتناب انسان از طغيان است و باید برای رهایی از طغیان و آثار زشت و بدش از صبر استعانت گرفت.(هود، آیات 112 و 115)
8. اجتناب از قتل: صبر پيشگى زمينه ساز پرهيز از قتل هاى ناحق است. به این معنا که بسیاری از مردم به سبب بی صبری و از کوره در رفتن و پاسخ دادن مثبت به هیجانات زودگذر غضب است که مرتکب قتل می شوند؛ اما اگر کسی صبر پیشه کند هرگز گرفتار قتل و تبعات آن نخواهد شد.(فرقان، آیات 68 و 75) امیرمومنان علی(ع) می فرماید: اَلصَّبرُ اَن يَحتَمِلَ الرَّجُلُ ما يَنوبُهُ وَ يَكظِمَ ما يُغضِبُهُ؛ صبر آن است كه انسان گرفتارى و مصيبتى را كه به او مى رسد تحمل كند و خشم خود را فرو خورد.(غررالحكم، ج2، ص69، ح1874)
9. انسجام و استحکام اجتماعی: صبر زمينه ساز استحكام پيوندهاى اجتماعى و انسجام مردمی است که خداوند در آیاتی از جمله آیه 200 سوره آل عمران به آن توجه داده است.
10. استقامت و پایداری: شكيبايى از عوامل استقامت به ویژه پایداری بر طريق حق و حقیقت است. (هود، آیات 112 و 115) این همان مفهوم واقعی صبر است که به معنای مقاومت و استقامت است نه وادادگی و پذیرش ظلم و ستم که از در عربی به آن منظلم می گویند. یعنی انسان می بایست مقاومت و استقامت بورزد هر چند که مظلوم واقع شود ولی منظلم نباشد.
11. اطاعت خدا: شکی نیست که انجام واجبات و اطاعت خدا بسیار سخت است؛ زیرا لازمه اطاعت آن است که انسان در برابر ظلم و ستم مقاومت کند و یا علیه هواهای نفسانی بیایستد و امور دیگری که تکلیف و سخت است انجام دهد. از این روست که در آیات قرانی بر صبر به عنوان زمينه ساز اطاعت از خدا تاکید شده است.(انفال، آیه 46)
12. اطاعت از پیامبر(ص): هم چنین اطاعت از پیامبر(ص) و انجام فرمان های ایشان به عنوان رهبر و پیشوای دین و دنیا نیازمند صبر است. خداوند در آیاتی بیان می کند که ميسّر بودن اطاعت از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در سايه شكيبايى و صبر به دست می آید.(انفال، آیه 46 و آیات دیگر)
13. اعتدال: انسان اگر بخواهد از اسراف و تفریط و افراط و تبذیر و مانند آن ها دور بماند باید اهل صبر باشد؛ زیرا دست یابی به اعتدال و تعادل رفتاری و فکری در سایه صبر است.(فرقان، آیات 67 و 75)
14. اقامه نماز: اقامه نماز به معنای برپایی آن به ویژه در شکل اجتماعی آن بسیار سخت و دشوار است. انسان حتی اگر بخواهد علیه نفس خویش قیام کند و در خانه به اخلاص برای خدا سجده کند برای بسیاری شدنی نیست؛ انجام این عمل عبادی در شکل نماز جمعه و جماعت بسیار سخت تر است؛ زیرا افزون بر نفس و وسوسه های شیطانی باید با جامعه وسواس خناس نیز مبارزه کند تا بتواند نماز را اقامه کند. از این روست که انجام این واجب آن هم در پنج وقت و به شکل اقامه و اجتماعی کردن آن بسیار سخت و دشوار بوده و نیاز مند صبر دانسته شده است.(آل عمران، آیه 200؛ هود، آیه 114 و 115؛ رعد، آیه 22؛ طه، آیه 123)
15. امداد : صبر زمينه بهره مندى از امداد الهى در اشکال گوناگون است.(بقره، آیه 153) چنان که صبر مجاهدان از عوامل فرود آمدن فرشتگان امدادگر به هنگام يورش شتابان دشمن در جنگ ها بود(آل عمران، آیه 125) و یا صبر انبيا در برابر تكذيبها و اذيّت و آزار دشمنان موجب بهره مندى آنان از نصرت خدای بوده است(انعام، آیه 34) خداوند در آیه 34 سوره انعام بیان می کند که بهره مندى از امداد الهى در صورت صبر، سنّتى الهى و تغييرناپذير است.
16. انجام تکالیف الهی: چنان که گفته شد انجام تکالیف الهی در شکل واجب و ترک حرام از آثار صبر است؛ چرا که صبر وسيله اى كارساز در انجام دستورهاى الهى است چنان که خداوند در آیاتی از جمله 40 تا 45 سوره بقره به آن اشاره دارد.
17. انجام کارهای نیک: ميسّر بودن انجام اعمال صالح در سايه شكيبايى و صبر است؛ زیرا نیازمند ایجاد مقتضی و حذف موانع به ویژه موانع نفسانی است.(عنکبوت، آیات 58 و 59)
18. انفاق : امكان انفاق چه مالی و چه علمی و مانند آن در سايه صبر و شكيبايى به دست می آید.(رعد، آیه 22؛ فرقان، آیات 67 و 75)
19. ایمنی و امنیت: صبر و شكيبايى موجب ايمن ماندن از توطئه هاى دشمن است(آل عمران، آیه 120) و خداوند در آیه 186 همین سوره بیان می کند که صبر از عوامل سالم ماندن از اذيّت و آزار دشمنان بوده است.
20. بشارت و مژده الهی: از دیگر آثار صبر باید گفته که تاب آوری و شكيبايى در برابر حوادث و ناملايمات درپى دارنده بشارت الهى به خیر و خوشی و خوشبختی و مانند آن هاست.(بقره، آیات 155 و 156؛ حج، آیات 34 و 35)
21. بندگی خدا: صبر عامل دستيابى به مقام بندگى خداست که از مقام بلند بشریت است؛ زیرا عبودیت همان چیزی است که گوهر و باطن آن ربوبیت و پروردگاری و دست یابی به مقام خلافت الهی است.(فرقان، آیات 63 و 75)
22. رحمت الهی: صبر از عوامل دستيابى به رحمت الهى به ویژه خاص و ویژه است که مخصوص بندگان صابر است.(نحل، آیه 110؛ حجرات، آیه 5؛ بقره، آیات 155 و 157 ؛ انبیاء، آیات 85 و 86؛ ص، آیات 43 و 44)
23. بهره مندی از مکان نیک : صبر زمينه ساز بهره مندى از مكان و جايگاه نيكو در دنياست و اختصاص به بهشت و آخرت ندارد.(نحل، آیات 41 و 42)
24. پاکدامنی: امكان پايدارى بر پاكدامنى و اجتناب از آلودگى هاى جنسى در سايه صبرپيشگى است که خداوند در آیاتی از جمله 25 سوره سبا و 68 و 75 سوره فرقان به آن اشاره کرده است.
25. پیروزی: صبر در برابر ستمگريها، موجب پيروزى بر دشمن ستمگر است.این صبر به معنای استقامت و مقاومت است نه این که ظلم را پذیرا شود، بلکه به این معناست که به جای بی تابی و فزع کردن به مقاومت حتی مقاومت منفی خود را از زیر ستم رهانیدن و با توکل به خدا راه پیروزی را فراهم کردن است.(اعراف، آیه 137) از این روست که صبر در میدان جهاد نیز مطرح می شود که به معنای استقامت و پایداری است تا این گونه پیروزی رقم بخورد.(بقره، آیه 249 و 250؛ آل عمران، آیات 146 و 148 ) و این گونه است که گروه های کوچک(انفال، آیات 65 و 66) و پیامبران (انعام، آیه 34؛ ابراهیم، آیات 11 تا 14) پیروز شدند و انسان می تواند سر بلند از مشکلات و ناملایمات بگذرد.(بقره، آیات 45 و 153)
26. تامین خیر: صبر برداده هاى خدا تأمين كننده خير و مصلحت انسان است و نباید بی تابی کند و جزع و فزع نماید که نوعی کفران نعمت است.(بقره، آیه 61)
27. تقوا: صبر پیشگی عامل قرار گرفتن در زمره متقين است که خداوند برای آن آثاری بسیار چون کرامت یابی در دنیا و آخرت و فلاح و رستگاری را بیان کرده است.(بقره، آیه 177؛ اعراف، آیه 128؛ هود، آیه 49؛ طه، ایه 132)
28. تواضع: امكان دستيابى به تواضع و فروتنى در سايه صبر شدنی است چنان که خداوند در آیات 63 و 75 سوره فرقان به آن اشاره دارد.
29. توحید: امكان پايدارى بر توحيد و دورى از شرك و چندگانه پرستى در سايه شكيبايى و صبر به دست می آید. این مطلب را می توان از آیات 68 و 75 سوره فرقان به دست آورد.
30. ثبات قدم: صبر و شكيبايى درپى دارنده ثبات قدم بر حق و پایداری است به گونه ای که در مقام عمل و اراده چیزی نمی تواند او را تکان دهد و یا تغییر جهت و موضع را موجب شود.(بقره، آیه 250)
31. جهاد : صبر، يارى دهنده مؤمنان براى جهاد در راه خداست. (بقره، آیه 153 و 154؛ و 249 تا 251؛ آل عمران ، آیه 146 و 148)
32. شهادت: رسیدن به مقام شهادت تنها در سایه صبر و شکیبایی در میادین جهاد به دست می آید. (همان )
33. حاکمیت بر سرنوشت: صبر از عوامل دستيابى به حاكميّت بر سرنوشت خويش و رهايى از حكومت ستمگران است که در آیاتی از قرآن از جمله 127 و 128 و 137 سوره اعراف به آن توجه داده شده است.
34. اتحاد : حفظ اتّحاد و ابهت جامعه ايمانى در سايه شكيبايى و صبر در برابر مشکلات و تحریم ها و محاصره ها و مانند آن شدنی و به دست می اید. (انفال، آیه 46)
35. حفظ مرزها: حفاظت از مرزهاى كشور اسلامى در گرو صبر و شكيبايى مسلمانان در برابر مشکلات و دشمنان است.(آل عمران، آیه 200)
36. درک و فهم آیات الهی: صبر مايه رشد معرفت آدمى و درك بهتر آيات و نشانه هاى خداست. این مطلب بارها در آیات 5 سوره ابراهیم، 31 سوره لقمان ، 19 سوره سبا و 33 سوره شوری بیان شده است.
37. درک صحیح: صبر درپى دارنده درك صحيح نسبت به زخارف دنيا و پاداشهاى الهى است و انسان حقایق را بهتر درک و فهم می کند و فریب دروغ و زینت های دنیوی را نمی خورد.(قصص، آیات 79 و 80)
38. درود و صلوات الهی: صبر در برابر مشكلات و سختيها درپى دارنده صلوات و درود خداوند است.(بقره، آیات 155 تا 157)
39. دوستی خدا: صبر از عوامل جلب محبّت و دوستی خداست که در آیات قرآنی از جمله 146 سوره آل عمران به آن توجه داده شده است.
40. رستگاری: هم چنین صبر و شکیبایی زمينه رسيدن به فلاح و رستگارى ابدی و پیرزوی و سربلندی از امتحان دنیا خواهد بود.(آل عمران، آیه 200؛ مومنون، آیه 111)
41. رفتار نیک: صبرپيشگى عامل رفتار نيك در برابر برخوردهاى جاهلان است که خداوند بر آن در آیهات 63 و 75 سوره فرقان تاکید می کند.
42. زهد و پارسایی : صبر درپى دارنده زهد و چشم پوشى از زخارف دنيا و رسیدن به مقام پارسایی است. (قصص، آیات 79 و 80)
43. سعادت دنیا: صبر در برابر ظلم ظالمان درپى دارنده نيك بختى و خوشى در دنياست و این گونه نیست که تنها آخرت شخص با صبر به فلاح و رستگاری تبدیل شود، بلکه بهره آن را در دنیا نیز خواهد دید و لذت آن را خواهد چشید.(نحل، آیات 41 و 42)
44. شب زنده داری و تهجد: امكان شب زنده دارى در سايه ئ صبر و شكيبايى به دست می آید و انسان صابر است که به مقام متهجدین می رسد.(فرقان، آیات 64 و 75)
45. شکر و سپاس: صبر درپى دارنده شكر و سپاس است که خداوند در آیات قرآنی بر آن تاکید داشته است.(بقره، آیات 152 و 153؛ ابراهیم، ایه 5؛ لقمان، آیه 31؛ سبا، آیه 19؛ شوری، ایه 33)
46. صداقت: صبر در برابر محروميّتها و سختيها از اسباب رسيدن به راستى و صداقت است که در آیه 177 سوره بقره به آن اشاره و به عنوان اثری از آثار صبر معرفی شده است.
47. گذشت: صبرپيشگى زمينه ساز عفو و گذشت از بدى ديگران است.(نحل، آیه 126)
48. مرگ با سعادت: مردن با حال تسليم و انقياد در برابر خدا در گرو صبر در مقابل تهديدهاى دشمنان ايمان است(اعراف، آیات 123 تا 126) و خداوند در آیات 57 تا 59 سوره عنکبوت بیان می کند که مرگ مؤمنان نيكوكردار مرگى با سعادت در سايه صبر و توكّل است. پس باید به این نکته هماره توجه داشت.
49. مصونیت از تفاخر: صبر از عوامل مصونيّت از فخرفروشى در صورت بهره مندى از نعمت الهى پس از سختيهاست.(هود، آیات 10 و 11)
50. مصونیت از سرمستی: هم چنین صبر از عوامل مصونيّت از شاديهاى بى مورد و سرمستى در صورت بهره مندى از نعمت الهى است.(همان)
51. مصونیت از کفران نعمت: صبر، عامل مصونيّت از كفران و ناسپاسى در صورت از دست دادن نعمتهاست.(هود، آیات 9 تا 11)
52. مصونیت از نومیدی: صبر عامل مصونيّت از يأس و نااميدى در صورت از دست دادن نعمتهاست که در همین آیات به آن اشاره شده است.
53. مغفرت و آمرزش الهی : صبر از عوامل دستيابى به آمرزش الهى است که خداوند در آیه 25 سوره نساء و 11 سوره هود و 110 سوره نحل و 5 سوره حجرات به آن توجه داده است.
54. منعفت برتر: صبرپيشگى به جاى مقابله به مثل در برابر بدى ديگران درپى دارنده منفعت برتر است که در آیه 126 سوره نحل به آن اشاره شده است.
55. موفقیت در امتحان: صبر از عوامل موفقيّت در آزمايشهاى الهى است. یعنی تنها از طریق صبر و توکل است که می توان سربلند از آزمون های سخت الهی که به شر و خیر است رهایی یافت و پیروزمندانه بیرون آمد.(بقره، آیات 155 و 249؛ آل عمران، آیه 186؛ هود، آیات 7 تا 11، فرقان، آیه 21)
56. نجات از اذیت : صبر از عوامل نجات از اذيّت و رهایی از آزار است و انسان در امنیت قرار می گیرد.(اعراف، آیات 127 تا 129)
57. نجات از استبداد: صبر از عوامل نجات از استبداد است. از آیات پیشین این معنا به دست می آید که انسان می توان از راه صبر از هر گونه استبداد به ویژه استبداد حکومتی و حاکمیتی رهایی یابد و به آزادی دست پیدا کند.
58. رهایی از بهره کشی : هم چنین صبر از عوامل نجات از استثمار و بهره کشی است که از سوی ستمگران و مستبدان اعمال می شود.(همان آیات )
59. نیک فرجام: پایان خوش و نیک فرجامی از دیگر پیامدها و آثار صبر و شکیبایی است که در آیات قرآنی از جمله 128 سوره اعراف و 49 سوره هود به آن اشاره شده است.
60. نیکی در برابر بدی: صبرپيشگى عامل نيكى در برابر بدى ديگران است یعنی به جای مقابله به مثل کار نیک می کند و رفتاری برتر از خود بروز می دهد.(رعد، آیه 22؛ فصلت، آیه 53 و 54
61. وصول به مقام امامت: شكيبايى برخى افراد بنى اسرائيل از عوامل دستيابى آنها به مقام امامت و پيشوايى از سوى خداست.(سجده، آیات 23 و 24) از آن جایی که امامت و پیشوایی مراتبی دارد دست یابی به مقام امامت متقین و اهل تقوا از راه صبر برای دیگران نیز به عنوان یک اثر می تواند مطرح باشد.
62. مقام رضا: صبر زمينه ساز دستيابى به مقام رضاست که از مقام های بزرگ است؛ زیرا خشنودی خدا در برگیرنده بسیاری از منافع مادی و معنوی و دنیوی و اخروی است.(طه، آیه 130)
63. مقام محسنان: صبر در برابر مشكلات و سختيها سبب قرار گرفتن در زمره نيكوكاران و محسنان است که خداوند در آیاتی از جمله 146 و 147 سوره آل عمران و 115 سوره هود و 90 سوره یوسف و 127 و 128 سوره نحل به آن توجه داده است.
64. هدایت الهی: صبر و شكيبايى در برابر حوادث و سختيها زمينه راهيابى به هدايت الهى است.(بقره، آیات 155 و 157)
65. یاد و ذکر خدا: صبر، يارى دهنده انسان براى ياد خدا و ذکر الهی است که خود اطمینان بخش برای آدمی است.(بقره، آیات 152 و 153)
66. کرامت انسان: اصولا ارزش انسان به تقوای الهی است و صبر و مانند آن بستر ساز فلاح و رستگاری انسان است.(آل عمران، ایه 142؛ محمد، آیه 31)
67. رهایی از خواری و ذلت: از دیگر آثار صبر آن است که انسان به عزت می رسد و از خواری و ذلت رها می شود. کسانی که فزع و بی تابی می کنند گرفتار خواری می شوند.(روم، آیات 58 و 60)
68. پاداش و اجر الهی : امیرمومنان (ع) درباره این اثر صبر می فرماید: إنّكَ إن صَبَرتَ جَرَت عَلَيكَ المَقاديرُ و أنتَ مَأجُورٌ ، و إن جَزِعتَ جَرَت عَلَيكَ المَقاديرُ و أنتَ مَأزورٌ؛ اگر صبر كنى مقدرات الهى بر تو جارى مى شود و اجر خواهى بُرد و اگر بيتابى كنى باز هم مقدرات خداوند بر تو جارى مى شود و گناهكار خواهى بود.(جامع الأخبار، ص316، ح882)
69. رهایی از آفات: انسان به صبر دست یابد از بسیاری از آفات در زندگی در امان خواهد ماند. امیرمومنان علی(ع) می فرماید: اَلحِلمُ حِجابٌ مِنَ الافاتِ؛ بردبارى، مانعى در برابر آفت هاست.(غررالحكم، ح720)
70. کمال ایمان: صبر انسان را به کمال ایمان می رساند. لا یستَکمِلُ عَبدٌ حقیقةَ الایمانِ حَتَّى تَکونَ فیهِ خِصالُ ثَلاثٍ: اَلتَّفقُّهُ فِى الدّینِ وَحُسنُ التَّقدیرِ فِى المَعیشَةِ، وَالصَّبرُ عَلَى الرَّزایا؛ هیچ بنده اى حقیقت ایمانش را کامل نمى کند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین شناسى، تدبر نیکو در زندگى، و شکیبایى در مصیبت ها و بلاها.(بحار الانوار، ج 78، ص 339، ح 1)