چرایی، آثار و فواید حجاب
بسم الله الرحمن الرحیم
وقتی به دختری گفته می شود: حجاب داشته باش، می گوید: چرا؟ در حقیقت فلسفه، هدف، آثار و فواید حجاب، این چرایی و پرسش را شکل می دهد؛ زیرا دانستن فواید و آثار هر کاری است که انسان را به انجام آن تشویق و ترغیب می کند به ویژه آن که تکلیفی سخت و دشوار باشد. انسان وقتی فواید کار و زیان های ترک آن را بداند و بشناسد، با عقل خویش جمع و تفریق می کند. بنابراین، تبیین آثار و فواید حجاب و نیز زیان های بی حجابی می تواند عاملی برای گرایش دختران و زنان به حجاب باشد.
نویسنده بر همین اساس به سراغ آموزه های وحیانی اسلام رفته تا چرایی حجاب را تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
فرهنگ سازی حجاب با بیان فواید و زیان
یکی از راه ها تشویق و ترغیب افراد به کاری به ویژه سخت و دشوار، بیان فواید و آثار آن و نیز تاثیر منفی ترک آن کار است؛ زیرا این گونه شخص می داند که اگر این سختی را تحمل کند می تواند بهره ای ببرد. یعنی وقتی اهم و مهم می کند می فهمد که پذیرش سختی هایش می ارزد یا آن که نیارزد این تمنا.
با نگاهی به روش های آموزشی و پرورشی و تربیتی قرآن می توان این اصل عقلایی را در آیات قرآنی ردگیری و شناسایی کرد. در آیات قرآن به فلسفه و چرایی بسیاری از تکالیف به طور مستقیم یا به شکلی از اشکال اشاره و توجه داده شده است. در روایات نیز مجموعه ای دیگر یا تفصیل چرایی ها قرآن آمده که برخی از آن ها در کتبی چون علل الشرایع شیخ صدوق گردآوری و در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.
با نگاهی به آموزه های قرآنی و روایی می توان مجموعه ای از آثار و فواید حجاب داشتن و زیان ها و ضررهای ترک آن دست یافت. با بهره گیری از این مجموعه می توان اقدامات تربیتی و فرهنگی را برای افزایش سطح آگاهی و عملکردی مردم صورت داد.
البته در مهندسی فرهنگی عنصر دیگری چون قانون و اعمال آن نیز لازم است؛ زیرا به هر حال برخی از مردم دانسته به نابهنجاری دامن می زنند و با آن که فلسفه و اهداف یک چیز را می دانند و به فواید و آثار آن یقین و قطع دارند با این همه برخلاف آن عمل می کنند.(نمل، آیه 14) در این جا اعمال قانون به عنوان عامل بازدارنده و تنبیه برای کسانی که گرایش به هنجارشکنی دارند می تواند امنیت روحی و روانی جامعه را تضمین و تامین نماید.
باید توجه داشت که اعمال قانون کیفری و حقوقی و مانند آن، در کنار فرهنگ سازی، اختصاص به جوامع اسلامی ندارد و حتی در جوامع غیر اسلامی با رویکرد مادیگرایانه و دنیا گرایانه نیز این شیوه ها و روش ها به کار گرفته می شود. مثلا در جوامع غربی بی حجاب یک نماد گفتمان لیبرالی است و قوانین سخت گیریانه ای برای کسانی که با آن مخالفت کنند وجود دارد که از جمله آن ها مجازات اخراج از کار، تحصیل، محدودیت های اجتماعی، طرد اجتماعی، جریمه های نقدی و مانند آن است.
به هر حال، بیان فلسفه ، حکمت ، آثار و فواید حجاب و حتی زیان های بی حجابی، یک عامل اصلی و مهم در ایجاد انگیزه برای حجاب داشتن افراد است؛ هر چند که این امر ، لازم است، ولی به تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید در کنار فرهنگ سازی، اقدامات قانونی نیز انجام گیرد تا جامعه به هدف خود یعنی حجاب به عنوان یک هنجار ارزشی دست یابد و بدان پای بند باشد.
فواید و آثار حجاب
در آیات و روایات فواید و آثار چندی را برای حجاب بیان کرده اند که در این جا به برخی از آن ها اشاره می شود تا انگیزه ای برای گرایش افراد به حجاب شده و این تکلیف را برای فواید و آثار مهمش بپذیرند و بدان پای بند شوند.
- طهارت و پاکی قلب: یکی از مهم ترین و اصلی ترین فایده و اثری که قرآن برای حجاب بیان کرده، طهارت و پاکی قلب است. از آن جایی که طهارت قلب و تزکیه آن از هر گونه پلیدی یکی از مهم ترین اهداف تعلیم و تزکیه است، باید به این مهم به عنوان یکی از اصلی ترین فواید توجه جدی شود. می دانیم که هدف از وحی و ارسال رسولان و انزال کتب آسمانی، تعلیم و تزکیه مردم است.(بقره، آیه 129؛ آل عمران ، 164؛ جمعه، آیه 2 و آیات دیگر) هدف از تعلیم و تزکیه آن است که قلب به طهارت دست یابد و از سلامت و پاکی برخوردار شود چنان که در اصل و آغاز این گونه بوده ولی به سبب گناهان و خطاها زنگار گرفته و یا دسیسه و دفن شده است.(شمس، آیات 7 تا 10)کسی که بخواهد به طهارت قلب دست یابد و یا همان قلب سلیم فطری را حفظ و صیانت نماید، باید ابزارها و اسباب و وسایلی را به کار گیرد که از جمله آن ها حجاب است. البته حجاب مرد و زن نمی شناسد چنان که حیا و عفت مرد و زن نمی شناسد. با این همه زنان در مساله حجاب باید موارد بیش تری را رعایت کنند؛ زیرا چنان که بعدا معلوم می شود حساسیت های جنسیتی الزاماتی دارد که از جمله محدوده بیش تر و حفظ حجاب فراتر از واجبات مردان است.البته برخی از مردان و زنان می گویند قلب ما پاک و طاهر است پس نیازی به حجاب نداریم؛ در حالی که باید گفت درست که قلب شما پاک است ولی برای حفظ همان طهارت و پاکی لازم است که این گنج ارزشمند را در محفظه ای از حجاب قرار داد تا دستان و چشمان ناپلید بدان نرسد و آن را مخدوش نسازد و یا زنگاری از گناه بر آن ننشیند. در حقیقت حجاب برای حفظ همان طهارت ذاتی انسان است و صیانت از هر گونه تعرض و خدشه و مانند آن است.پس نقش حجاب در مردان و زنان را می بایست همانند یک محفظه ای دانست که از گنجی بزرگ محافظت و صیانت می کند تا دست نامحرمانی چون ابلیس و شیاطین و پیروان و اولیای انسانی و جنی اش به آن نرسد. از این روست که خداوند در بیان مهم ترین و اصلی ترین فایده و اثر حجاب در آیه 53 سوره احزاب می فرماید که پوشش و حجاب زنان، مايه حفظ طهارت و پاكى درونى آنان و مردان است. پس این که از ورای حجاب و پشت پرده سخن گفته شود یا آن که زن و مرد از یک دیگر حجاب داشته باشند، برای حفظ و صیانت از همان طهارت و پاکی و سلامت قلوب مردان و زنان است. البته کسی نمی گوید هر که با حجاب باشد به حتم صیانت یافته و طهارت و پاکی قلبش حفظ می شود؛ چرا که ممکن است از جایی دیگر به خود ضربه بزند ولی شکی نیست که بی حجاب همانند گنجی افتاده در راه است که هر کسی می تواند آن را برباید و به سادگی در آن تصرفات مالکانه کند و طهارت قلبش را بزداید و او را به بی عفتی و بی حیایی گرفتار سازد.
- در آیات و روایات بسیاری به این نکته توجه داده شده که عقل انسانی به طور طبیعی گرایش به حیا و عفت دارد که بیانگر خلق و خوی زیبایی آدمی است.(کافی، ج 1، کتاب عقل و جهل) بنابراین، هر انسانی به طور طبیعی گرایش دارد که از گنج طهارت و پاکی قلب خود حفاظت کند؛ زیرا انوار علوم و معارف و اسمای الهی بر آن می تابد و منعکس می شود و آدمی را خدایی و متاله و ربانی می سازد. اگر این آینه قلب آدمی زنگار گیرد یا زیر خاک گناه و خطا دفن و دسیسه شود، دیگر نمی تواند حقایق هستی را برتابد و نشان دهد و آدمی را در مقام و مکانت شرافت و کرامتش حفظ کند.
- قلب انسانی با طهارت است ولی شرایط خاص انسان در زمین موجب می شود که از دو سو یعنی زینت های زمینی و وسوسه های شیطانی، گرایش به اموری یابد که قلب را سیاه و پلید و ناپاک می کند. قلب انسانی مانند گوهری است که باید در جایی مصون از تعرضات باشد و خاک و زنگار گناه و چرک آن ننشیند. از این روست که برخی از ابزارها و وسایل برای حفظ و صیانت قلب لازم است. حجاب همانند بهترین ابزار در صیانت این گوهر نقش دارد و آن را در محفظه ای قرار می دهد که ابلیس و شیاطین نتوانند در آن تصرفات مالکانه داشته باشند و آن را آلوده و پلید کنند؛ زیرا ابلیس و شیاطین سوگند خورده اند این کار را بکنند.(حجر، آیه 39؛ و آیات دیگر)
- انسانی که از سلامت قلب برخوردار باشد قلبش جایگاه خداوند ومظهر اسماء و صفات او خواهد بود و به عنوان خلیفه الهی می تواند در هستی به اذن الهی انواع تصرفات را داشته باشد و پروردگاری و ربوبیت کند؛ چنان که حضرت ابراهیم(ع) این گونه بود.(شعراء، آیه 89؛ صافات، آیه 84 و آیات دیگر)
- مصونیت از تعرض: از دیگر فواید و آثار حفظ حجاب می توان از صیانت از تعرض یاد کرد. البته این مطلب کمی در فایده اول بیان و مشخص شده است. کسی که بی حجاب و یا بد حجاب است بیش از دیگران در معرض تعرض هوسرانان قرار می گیرد و زمینه برای ابلیس و شیاطین فراهم تر است تا گوهر پاکی و سلامت قلبش را بربایند و او را ناپاک و پلید کنند. خداوند در آیه 59 سوره احزاب می فرماید که حجاب و پوشش زنان، مايه مصونيّت آنان از تعرّض هوسرانان است.
- البته این مطلب بر کسی پوشیده نیست که کسانی که بی حجاب هستند همانند گنجی در راه هستند که هر کسی به آسانی می رباید و به کار می گیرد و بدتر از آن ، پس از استفاده آن را دور می افکند و به سراغ گنجی دیگر می رود. بنابراین، حجاب همانند یک دیوار دفاعی از زنان در برابر دشمنان و هوسرانان محافظت می کند. البته این برای مردان نیز لازم است؛ زیرا هم جنس گرایان و یا حتی زنان هوسرانی هستند که از فرصت بی حجابی و یا بد حجابی مردان استفاده می کنند و متعرض آنان می شوند.
- شناخت پاکان از ناپاکان: در جوامع غربی زنی که در خیابان و مجامع عمومی با آرایش ظاهر می شود، نشانه فسق و فجور است. به این معنای که هر کسی زنی را با آرایش یا آرایش خاص در مجامع عمومی ببیند حکم می کند که زنی ناپاک و زشتکار و خودفروش است. در گذشته زنان آزاده از کنیز به وسیله حجاب شناخته می شدند؛ زیرا کنیزکان و بردگان انسان ها بودند که برای بردگی جنسی و یا کار و مانند آن خرید و فروش می شدند. نوع پوشش همان طوری که تشخص هویت دینی را معلوم می کرد هم چنین وضعیت اجتماعی و فرهنگی را بیان می کرد. امروز نیز در جوامع بشری، نوع پوشش بیان گر وضعیت مالی و ثروت و علم و موقعیت اجتماعی و سیاسی و مانند آن است.اما اگر کسی فلسفه زندگی اش خدا و پیامبر و آخرت و حساب و کتاب معاد و رستاخیر باشد، سبک زندگی اش متفاوت خواهد بود؛ زیرا می داند که تنها با طهارت و سلامت قلب است که می تواند خدایی باشد و رضایت خداوند را کسب کرده و در آخرت سعادت مند و خوشبخت باشد. از این روست که حجاب را به عنوان عامل مصونیت یابی پذیرفته و به شدت از هر گونه ابزار و عاملی که طهارت قلبش را مخدوش می کند برحذر می شود. خداوند در آیه 59 سوره احزاب بیان می کند که سبک زندگی افراد بیانگر موقعیت اجتماعی، افکار و فلسفه زندگی و مانند آن است. به این معنا هرکسی با سبک زندگی خود نشان می دهد که چه اعتقادات و بینش ها و نگرش هایی دارد و از نظر او معنای سعادت و خوشبختی چیست؟ آیا آخرتی هست یا نیست؟ پس سبک زندگی هر کسی نمادی از فلسفه زندگی اوست.
- به عبارت دیگر، حجاب و بی حجابی و بدحجابی خود گواه روشنی از فلسفه زندگی و موقعیت اجتماعی و مانند آن است و شخصی که حجاب را به عنوان سبک زندگی پذیرفته ، معاد و آخرت را پذیرفته و طهارت قلب را صیانت می کند و کسی که بی حجاب یا بدحجاب است این سبک زندگی گواه روشنی بر بی ایمانی اوست ؛ زیرا می خواهد قلب پاکش را آلوده و ناپاک و پلید کند و با خودفروشی و تحریک مردان و دیگران هم خود را آلوده کند و هم جامعه را به فساد و تباهی بکشاند و به لذت های دنیوی دست یابد.
- همان طوری که زنان آرایش کننده در جامعه غربی نشان دهنده موقعیت اجتماعی آنان است و خود را به عنوان خودفروش و بزهکار به دیگران معرفی می کنند، در جامعه اسلامی بدحجابی و بی حجابی بیان گر همین مفهوم است. در حقیقت زن بدحجاب و یا بی حجاب اعلام می کند که من خودفروش و بزهکار هستم و به خدا و پیامبر(ص) و آخرت و معاد و مانند آن اعتقادی ندارم و برای همین فلسفه زندگی من دنیاگرایی و التذاذ از دنیا و بهره بری جنسی و غیر جنسی است و سعادت و خوشبختی را در دنیا خلاصه می کنم و می خواهم آزاد از خدا و بندگی باشم و برده خواهش های نفسانی خود. همین فلسفه زندگی است که او را به سبک زندگی خاص یعنی بی حجابی و بدحجابی و آزاد و یله و رها بودن در جامعه سوق داده است.
- به سخن دیگر، در هر جامعه ای اموری به عنوان نماد شناخته می شود. نمادهایی چون نمادهای بت پرستی ، شیطان پرستی، خداپرستی و مانند آن وجود دارد که در حقیقت هویت دینی و فکری و بلکه فرهنگی و اجتماعی شخص را مشخص می کند. نوع پوشش و مانند آن یکی از مهم ترین نمادها در جوامع بشری برای تعیین و تشخیص بسیاری از امور است. پوشش یک مسلمان نشان دهنده ایمان و اسلام اوست.
- خیر و صلاح: انسان هماره دنبال خیر و صلاح خویش است؛ زیرا فطرت او گرایش به خیر و صلاح دارد. خیر هر چیزی است که نیازهای جسمی و روحی و نیز کنونی و آینده او را تامین می کند. البته بسیاری از مردم قدرت توانایی خیر خودشان را ندارند؛ زیرا به اشتباه و گناه فطرت را زنگار بسته وعقل و قلب خویش را از آینه بودن انداخته اند. البته اگر حتی دسیسه و دفن کرده باشند، باز گرما و شعله های زیر خاکستر آن منتظر یک تحول و تقلب درونی است تا دوباره روشن شود و گر گیرد. این همان راهی است که در آیات قرآنی به عنوان توبه مطرح شده که خاکستر گناه را کنار می زند و فطرت را بیرون می آورد و دوباره روشن و فروزان می کند.بی گمان خداوند حکیم و دانا بهترین چیزها را به ما داده و آموخته تا بهترین زندگی را در دنیا و آخرت داشته باشیم. او می داند خیر ما چیست و ما نمی دانیم. گاه با عقل ناقص خود فکر می کنیم که خیر ما این امر است و از چیزی کراهت می ورزیم که خیر ما در آن است.(بقره، آیه 216)
- خداوند در آیه 60 سوره نور می فرماید حجاب برای شما خیر و صلاح است حتی اگر پیر زن و پیرمردی شده باشید که به ظاهر دیگر هوسرانان را به هوس نمی اندازید ولی بدانید که حفظ آن در آن شرایط نیز برای شما خیری دارد که خدا می داند. پس باید در هر حال حجاب را مراعات کرد حتی اگر تنها باشید؛ از این روست که پیامبر(ص) چوپان لختش را از کار برکنار کرد؛ زیرا لخت در زیر بوته ای نهان شده بود و وقتی ایشان را خواند با تاخیر آمد و گفت برای این که لباس من پاره نشود در بیابان که کسی نیست لخت می مانم. باید به این فرد گفت که از خدا حیا و شرم نمی کنی؟ بلکه اطراف انسان جنیان هستند که آنان می بینند و شیاطینی که تصرف می کنند. مرد و زنی که لخت هستند شیاطین به او نزدیک می شوند و او را به کار حرام می کشانند و خودشان نیز با او سرگرم می شوند. از این روست که حتی در حمام باید خود را پوشاند و لنگی به کمر بست و شورتی پوشید. حضرت آدم و حوا(ع) در بهشت همین که به سبب میوه درخت ممنوع لخت شدند با برگ های درخت خود را پوشاندند. یعنی حجاب و حیا یک امر ذاتی و طبیعی در انسان است.
- پس بسیاری از مردم خیر و صلاح خویش را نمی دانند و گمان می کنند که حجاب یک مساله مهم و اساسی نیست، چرا که طهارت قلب دارند و دل ما پاک است. البته شکی نیست که دل شما پاک و قلب شما طاهر است ولی اگر همین قلب از تجاوز و دست درازی دیگران و چشمان ناپاک و دست های گناه آلوده هوسرانان در امان نماند چه تضیمنی است که پاک باقی بماند؟
- آمرزش : از آثاری که قرآن برای حجاب بیان کرده بهره مندی از آمرزش و مغفرت الهی است. به این معنا که حجاب مایه آمرزش و مغفرت است و کسی که آلوده به گناه است از این راه می تواند مافات را جبران کند و خود را از رحمت الهی بهره مند سازد. خداوند در آیه 59 سوره احزاب می فرماید که رعايت عفّت و حجاب، مايه بهره‌مندى زنان از آمرزش الهى خواهد بود.
- رهایی از هوس و ثبات : از دیگر آثاری که برای حجاب گفته اند می توان به رهایی از هوی و هوس و ثبات قدم اشاره کرد. اميرالمومنين عليه السلام در وصيت خود به امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود:«با پوشش و حجابي که براي همسرانت قرار مي‌دهي، چشم آنان را از هوس و حرام بازمي‌داري، چرا که حجاب براي آنها ثبات بيشتري به ارمغان مي آورد. از خروج بي‌حساب و بي‌رويه زنان جلوگيري کن، زيرا مفاسدي دارد؛ و اگر مي‌تواني، کاري کن که همسرانت غير از تو را نشناسند و با مردان رفت و آمد نداشته باشند…»( بحار الانوار، ج 103، باب 61 و 62)مردان آن چنان تحت تاثیر دیدن هستند که امام رضا عليه السلام در نامه‌اي به يکي از ياران خود نوشت:«نگاه به موي زنان حرام است، چون موجب تحريک و فساد است.»( بحار الانوار، ج 104، باب 91)ام سلمه مي گويد: روزي من و ميمونه خدمت رسول خدا بوديم که ابن مکتوم نابينا آمد. پيامبر به ما دو نفر فرمود چادر به سر کنيم و خود را بپوشانيم. ما گفتيم:«يا رسول الله، ابن مکتوم که نابيناست و ما را نمي‌بيند.»
- پيامبر فرمود:«آيا شما هم کوريد و او را نمي بينيد؟!»(بحار الانوار، ج 103، باب 61 و 62)
- البته زنان نیز با دیدن لذت می بینند و تحریک می شوند ولی کم تر از مردان از این روست که صوت خوش زنان جایز نیست چنان که تزیین زیبا و جلوه گری مردان برای زنان نامحرم مشکل دارد و زنان باید از دیدن مردانی که آنان را تحریک می کنند بپرهیزند.
- اصولا مردان با دیدن تحریک می شوند چنان که زنان از شنیدن. از این روست که برخی می گویند دروغ گفتن به زن خویش عیبی ندارد ؛ زیرا او را راضی و خشنود می کند و از این که سخنان محبت آمیز ولو دروغ بشنود لذت می برد. مگر مردان هوسران برای فریب زنان کاری جز این می کنند؟ آنان نیز دروغ می گویند و زن را فریب می دهند و به گناه می کشانند. مردان با دیدن فریب می خورند. از این روست که آرایش زنان برای همسران لازم است تا این گونه مردان خویش را فریب دهند و گول بزنند؛ زیرا مردان با چشم فریب می خورند. در حقیقت دو نوع دروغ است که مرد و زن به یک دیگر می گویند تا کانون خانواده حفظ شود. مردان با سخنان دروغ و زیبا خویش و زنان با آرایش دروغ و زیبا خود. این گونه است که می توان از شر دشمنان خانه و خانواده رهایی یافت. اگر زن برای همسرش آرایش کند با این دروغ او را فریب می دهد و نمی گذارد زنان هر جایی و بدکاره او را با آرایش دروغین خودشان فریب دهند چنان که مرد با دروغ های زیبایش این امکان را از مردان هوسباز می گیرد.
البته به آثار زیانبار بی حجابی و بد حجابی کم تر پرداخته شده ولی با این همه می توان با همین آثار و فواید بیان شده دریافت که تا چه اندازه حجاب فایده دنیوی و اخروی دارد. از جمله آثار دیگر حجاب، آرامش روانی و فردی در خانه و جامعه ، استحکام کانون خانه و خانواده ، حفظ و استیفاى نیروى کار در جامعه، امنیت روحی و روانی جامعه و افزایش اعتماد عمومی، رهایی از خیانت در اقسام و انواع آن، رهایی از قتل های جنسیتی و مشکلات دیگر آن و امور دیگر است که به آن ها پرداخته نمی شود.
