اجتماعیاخلاقی - تربیتیاعتقادی - کلامیروان شناسیمعارف قرآنیمقالات

ویژگی های ابرار و نیکان

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از اقسام نیکوکاران، ابرار هستند. این نیکان روزگار در مرتبه بلندی قرار دارند؛ زیرا خداوند در سوره انسان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) را به این نام ستوده و برخی از افکار و اعمال آنان را بیان نموده است. نویسنده در این مطلب بر آن است تا برخی از ویژگی های ابرار و نیکان را بر اساس آموزه های وحیانی اسلام تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

ویژگی های نیکان

اگر بخواهیم همه ویژگی ها و صفات نیکان را بیان کنیم شاید مقدور نباشد، اما برخی از مهم ترین صفات ایشان در این جا ذکر می شود.

  1. محبت خدا: از ویژگی های برجسته نیکان می بایست به محبت و دوستی خداوند اشاره کرد. پیامبر گرامی(ص) در حدیث قدسی می فرماید: يَقولُ اللّهُ عز و جل : طالَ شَوقُ الأَبرارِ إلى لِقائي ، وأنَا إلَيهِم أشَدُّ شَوقا؛ خداوند عز و جل مى فرمايد: «نيكوكاران ، به ديدار من شوق بسيار دارند ؛ ولى من به آنان مشتاق ترم».( الفردوس : ج ۵ ص ۲۴۰ ح ۸۰۶۷)
  2. محبت پیامبر(ص): شکی نیست که ظهور محبت الهی را می بایست در محبت و اطاعت پیامبر(ص) و اهل بیتش (ع) جست و جو و ردگیری کرد. از این روست که یکی از صفات نیکان و ابرار دوستی و محبت ایشان است. امیرمومنان على عليه السلام در يادكرد از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله می فرمادید: قرارگاه او [مكّه] ، بهترين قرارگاه است و رويشگاهش ، شريف ترين رويشگاه بود. در كاخ هاى كرامت و مهدهاى سلامت [و بى عيبى] رشد كرد. دل هاى نيكوكاران ، متوجّه او شدند و زمامِ چشم ها به سوى او برگشتند.( نهج البلاغة : الخطبة ۹۶ ، بحار الأنوار : ج ۱۶ ص ۳۸۰ ح ۹۲)
  3. محبت امیرمومنان علی(ع): پیامبر(ص) دراین باره فرموده است: اى على! تو قسمت كننده بهشت و جهنّمى . با [معيار] دوستى توست كه نيكوكاران ، از بدكارانْ شناخته مى شوند و ميان بدان و خوبان ، تميز داده مى شود.( الأمالي للصدوق : ص ۱۰۱ ح ۷۷) و در جایی دیگر، آن حضرت(ص) به على عليه السلام در باره اين سخن خداوند تعالى: «پاداشى از نزد خداست»«و آنچه نزد خداست ، براى نيكوكاران ، بهتر است» ؛ می فرماید: پاداش ، تو هستى و نيكوكاران ، ياران تو هستند .( تفسير العيّاشي : ج ۱ ص ۲۱۲ ح ۱۷۷) از این روایت به دست می آید که خود حضرت امیرمومنان(ع) از ثواب های الهی به نیکان است. به این معنا که خود آن حضرت(ع) بهشتی برای ابرار و نیکان به شمار می آید.
  4. محبت نیکان: نیکان به طور طبیعی نیکان را دوست می دارند، هر چند که ندیده و نشناخته باشند؛ زیرا این محبت قلبی و باطنی است و نیکان هماره مجذوب یک دیگر هستند؛ چنان که گفته اند: کبوتر با کبوتر باز با باز / کند هم جنس با هم جنس پرواز، این ها با هم این گونه هستند. سَدير می گوید: به امام صادق عليه السلام گفتم : به مردى بر مى خورم و در حالى كه تا پيش از آن روز ، نه من او را ديده ام و نه او مرا ديده است ، علاقه شديدى نسبت به او احساس مى كنم، و چون با وى سخن مى گويم ، او را هم عقيده خويش مى يابم و او نيز به من ، اظهار مى دارد كه نسبت به من ، چنين احساسى دارد. امام عليه السلام فرمود: «درست است ، اى سَدير ! نيكوكاران ، وقتى با هم رو به رو مى شوند، اگر چه دوستى خود را به زبان نياورند، دل هايشان ، به سرعتِ در آميختن قطرات باران با آب رودخانه ها، به يكديگر مى پيوندند ؛ و بدكاران ، وقتى با هم رو به رو مى شوند، اگر چه به زبان اظهار دوستى كنند ، دل هايشان از يكديگر دور است ، همچون دورىِ دل هاى چارپايان از يكديگر ، هر چند روزگارى دراز بر سرِ يك آخور با هم علف بخورند».( الأمالي للطوسي : ص ۴۱۱ ح ۹۲۴ ) امیرمومنان علی(ع) نیز می فرماید: با نيكوكارانْ مصاحبت نمى كنند ، مگر همتايانشان.( غرر الحكم : ج ۶ ص ۳۷۶ ح ۱۰۶۰۴ ) البته واکنش بدکاران نسبت به نیکان در هر دو حالت مثبت و منفی به نفع نیکان تمام می شود؛ زیرا امام صادق(ع) می فرماید: دوست داشتن نيكوكارانْ يكديگر را ، پاداشى براى نيكوكاران است ؛ و دوست داشتن بَدانْ نيكوكاران را ، فضيلتى براى نيكوكاران است ؛ و نفرت بدكاران از نيكوكاران ، زيورِ نيكوكاران است ؛ و نفرت نيكوكاران از بدكاران ، [ مايه ] خوارى و رسوايى بدكاران است.( الكافي : ج ۲ ص ۶۴۰ ح ۶ )
  5. اهل تسلیم در برابر خدا: نیکان از مصادیق بارز و آشکار مسلمانی است؛ زیرا در برابر خداوند تسلیم محض است و اما و اگر نمی کند. از این روست که امیرمومنان علی(ع) درباره ایشان می فرماید: روش نيكوكاران، تسليم شدن نيكوست.( غرر الحكم : ج ۴ ص ۱۳۰ ح ۵۵۶۴)
  6. وفاداری شایسته: هم چنین نیکان و ابرار در وفاداری سر‌آمد هستند و شایسته ترین و نیکوترین وفا را به نمایش می گذارند. امیرمومنان علی(ع) می فرماید: با وفادارىِ شايسته است كه نيكوكاران ، شناخته مى شوند.( غرر الحكم : ج ۳ ص ۲۳۶ ح ۴۳۳۱)
  7. نیکی به والدین و فرزندان و برادران: اینان هماره به اقرباء و خویشان توجه و اهتمام ویژه ای دارند و به پدر و مادر و فرزندان و برادرانشان نیکی می کنند. پیامبر(ص) می فرماید: ابرار ، به اين خاطر «ابرار» ناميده شده اند كه به پدر و مادر و فرزندان و برادران ، نيكى كرده اند.( بحارالأنوار : ج۷۴ ص۷۷ ح۷۳ ) البته این نیکی در محدوده تنگ دنیا نیست بلکه حتی پس از مرگ آنان به اقسام و انواع روش ها بر آن هستند تا به آنان نیکی روا دارند. از این روست که پیامبر(ص) در جایی دیگر می فرماید: سید و سَرور ابرار و نیکان در روز قيامت ، كسى است كه به پدر و مادرش بعد از وفاتشان ، نيكى كند.( بحار الأنوار : ج ۷۴ ص ۸۶ ح ۱۰۱)
  8. صبر و بردباری: از دیگر صفات برجسته نیکان این است که اهل صبر و مقاومت و بردباری در مشکلات و سختی ها و مصیبت ها هستند و صبر ایشان بلند و طولانی و زیباست. امیرمومنان علی(ع) می فرماید: بردبارىِ درازْمدّت ، از خصلت هاى ابرار است.( غرر الحكم : ج ۴ ص ۲۳۳ ح ۶۲۴۸ )
  9. تحمل خیر و خوبی ها: به این معنا که برای خیر خواهی پیشگام هستند و هر چه خیربارشان کنند آن را تحمل می کنند و هرگز از خیرکردن خسته نمی شوند. امیرمومنان علی(ع) می فرماید: طبيعت نيكوكاران ، طبيعتى است كه خيربردار است. بنا بر اين ، هر اندازه كه خير بارِ آن شود، آن را تحمّل مى كند .( غرر الحكم : ج ۳ ص ۹۰ ح ۳۹۰۲ )
  10. گریزان از بدان: نیکان همان گونه که به نیکان گرایش دارند، از بدی و بدان گریزان هستند. این روش البته روش هر انسان کاملی است؛ زیرا تولی و تبری از اصول است و شخص همان گونه که باید جاذبه داشته باشد باید دافعه نیز داشته باشد تا مصداق اسم کمال شود؛ چرا که کمال در دو اسم جمال و جلال تجلی می کند. از این روست که امیرمومنان علی(ع) می فرماید: جان هاى نيكوكاران، از جان هاى بدكاران ، گريزان است.( غرر الحكم : ج۶ ص ۱۹۰ ح۱۰۰۰۸ ) آن حضرت (ع) در جایی دیگر می فرماید: جان هاى نيكوكاران ، از [پذيرش] كردارهاى بدكاران ، ابا دارند .( غرر الحكم : ج ۶ ص ۱۹۰ ح ۱۰۰۰۹)
  11. زهد و بی رغبتی به دنیا: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به على عليه السلام می فرماید: اى على ! خداوند ، تو را به زيورى آراسته است كه بندگان به زيورى محبوب تر از آن در نزد خدا، آراسته نشده اند، و آن ، زيورِ ابرار در نزد خداست : بى رغبتى به دنيا . خداوند تو را چنان قرار داده كه نه تو از دنيا چيزى بر مى گيرى ، و نه دنيا از تو چيزى بر مى گيرد.( حلية الأولياء : ج ۱ ص ۷۱)
  12. ترک آزار رسانی به دیگران: نیکان را با اذیت و آزار میانه ای نیست. از این روست که حفص بن غياث می گوید: امام صادق عليه السلام [به من] فرمود : «اى حَفْص! خداوند ـ تبارك و تعالى ـ مى داند كه بندگان چه خواهند كرد و به چه سويى ره سپارند . از اين رو ، وقتى گناه مى كنند، چون از پيش به آنچه مى كنند ، آگاه است، در برابرشان بردبارى مى نمايد. پس مبادا نرم خويى و مدارا از جانب كسى كه بيم از دست دادن چيزى را ندارد (يعنى خداوند) ، تو را بفريبد !» . امام عليه السلام سپس اين سخن خداوند متعال را: «آن است سراى واپسين» تا آخر آيه، خواند و شروع به گريستن كرد و فرمود: «به خدا سوگند كه با اين آيه ، آرزوها از ميان مى رود !». سپس فرمود: «به خدا سوگند كه نيكوكاران ، رستگارند ! آيا مى دانى كه آنها چه كسانى هستند؟ آنان ، كسانى هستند كه حتّى مورچه اى را نمى آزارند. براى ترس از خدا ، علم [به او] كافى است، و براى غرّه شدن به خدا ، جهل [نسبت به او ]بس است» .( تفسير القمّي : ج ۲ ص ۱۴۶)
  13. حیا و عفت: شکی نیست که بنیاد و پایه اخلاق همان حیا و عفت است که مظهر اصلی عقلانیت و دین داری نیز است(کافی، ج 1، کتاب عقل و جهل) پس نیکان که در اوج قله و چکاد اخلاق نشسته اند، حامل عفت و حیا و مظهر روشن آن هستند. امیرمومنان علی(ع) نیز می فرماید: حيا و خويشتندارى ، از ويژگى هاى ايمان اند ، و اين دو ، از خصلت هاى آزادگان و شيوه ابرارند.( غرر الحكم : ج ۲ ص ۵۸۴ ح ۳۶۰۵ )
  14. عامل واجب و تارک حرام: هم چنین نیکان به طور طبیعی از هر گونه حرامی پرهیز داشته و به عامل به تمام واجبات هستند و هر گز از خدا و وظایف و تکالیف خود غافل نیستند. از این روست که امیرمومنان علی(ع) درباره ایشان می فرماید: سه چيز ، از كارهاى نيكوكاران است: به جا آوردن واجبات، دورى كردن از حرام ها ، و پرهيز از غفلت در دين.( بحار الأنوار : ج ۷۸ ص ۸۱ ح ۷۴ )
  15. اهل حکمت و سکونت: به این معنا که نیکان همه کارهایشان حکمیانه و هدفمند بوده و در آرامش و سکونت به سر می برند و هرگز به چیزی دچار اضطراب نمی شوند. امیرمومنان على عليه السلام می فرماید:حكمت را جامه زيرين خويش ساز و آرامش را رَداى خود؛ زيرا اين دو ، زيور نيكان است.( غرر الحكم : ج ۲ ص ۱۸۷ ح ۲۳۲۴ )
  16. ایثار و از خودگذشتگی: این امر را می توان از آیات سوره انسان که در وصف اهل بیت(ع) آمده به دست آورد. امیرمومنان (ع) می فرماید: از خودگذشتگى ، خصلت ابرار و شيوه نيكان است. (غرر الحكم : ج ۲ ص ۱۶۴ ح ۲۲۰۸ وج ۱ ص ۱۵۹ ح ۶۰۶) آن حضرت(ع) هم چنین می فرماید: امام على عليه السلام فرمود : «خداوند ، در كتاب خود ، تَمحُّل۱را بر ابرار ، واجب كرده است». گفته شد: تمحُّل چيست؟ فرمود: «هنگامى كه وجهه تو از وجهه او (برادر دينى) [ در نزد مردم ]ارزشمندتر است ، براى كارهاى او، [از ديگران] خواهشى كنى». آن گاه ، در باره اين سخن خداوند متعال: «و هر چند در خودشان احتياجى مبرم باشد ، آنها را بر خودشان مقدّم مى دارند» ، فرمود: «خود را بر او ، در چيزى كه او به آن از تو محتاج تر است ، مقدّم مدار» .( مستدرك الوسائل : ج ۷ ص ۲۲۱ ح ۴۸۰۶۵ )
  17. صداقت و امانت: از دیگر ویژگی های نیکان راستی و امانت داری است. امیرمومنان علی(ع) می فرماید: به راستى و امانتدارى پايبند باش؛ زيرا اين دو ، خصلت نيكان است.( غرر الحكم : ج ۲ ص ۱۸۷ ح ۲۳۲۵ )
  18. ترک عجب و خودپسندی: حضرت امیرمومنان علی(ع) در باره صفات بندگان خدا می فرماید: در دل ، خود را مردمانى بد مى بينند، در حالى كه [در واقع] افرادى زيرك و ابرار و نيكوكارند.( تحف العقول : ص ۳۹۴)
  19. خصلت های دیگر: البته در روایات خصلت های دیگری برای آنان بیان شده که از جمله آن ها این روایات است: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به كسى كه از ايشان ، در باره نشانه هاى نيكوكار پرسيد ، فرمود: نشانه ابرار و نيكوكار ، ده چيز است: براى خدا ، دوست مى دارد ، و براى خدا ، دشمن مى دارد ، و براى خدا ، يار و همراه مى شود ، و براى خدا ، جدا مى گردد ، و براى خدا ، خشم مى گيرد ، و براى خدا ، خشنود مى شود ، و براى خدا ، كار مى كند، و خداجوست، و در برابر خدا ، خاشع است ، و ترسان و هراسان و پاك و بااخلاص و باحيا و مراقب [خود] است ، و براى خدا ، نيكى مى كند.( تحف العقول : ص ۲۱ ، بحار الأنوار : ج ۱ ص ۱۲۱ ح ۱۱ ) آن حضرت(ص) در جایی دیگر می فرماید: اى اُسامه ! بدان كه با منزلت ترينِ مردم پيش خدا و پُرثواب ترين و گرامى ترينِ آنها به هنگام بازگشت به سوى او، كسى است كه در دنيا، غم و اندوهش طولانى و مداوم باشد ، و نيز گرسنگى و تشنگى اش بيشتر باشد. آنان ، ابرار، پرهيزگاران و نيكان اند ، كه اگر [در مجلسى] حاضر باشند ، شناخته شده نيستند ، و اگر غايب باشند، كسى در پى شان نمى رود.( مستدرك الوسائل : ج ۱۶ ص ۲۱۸ ح۱۹۶۴۵ ) امیرمومنان (ع) نیز صفاتی دیگر را برای نیکان بر می شمارند. ایشان می فرماید: خداوند ، بندگانى دارد كه ترس از خدا ، دل هايشان را شكسته است. از اين رو، زبان از گفتار ، فرو بسته اند ، در حالى كه مردمانى سخنور و بليغ و خِردمند و بزرگوارند. با كارهاى پاك ، به سوى خدا مى شتابند، عمل بسيار را در پيشگاه او ، بسيار نمى شمارند، و به عمل اندك برايش خشنود نمى شوند. خود را بد مى دانند ، در حالى كه مردمانى زيرك و نيكوكارند.( بحارالأنوار : ج۱ ص۱۴۹ ح۳۰) امام صادق(ع) نیز می فرماید: امام صادق عليه السلام :به خدا سوگند كه نيكان ، رستگارند و بَدان ، زيانكار. آيا مى دانى كه آنان ، كيان اند؟ همانان كه از او (خدا) مى ترسند و از او پروا مى دارند و با كارهاى شايسته ، خود را به او نزديك مى سازند، و در نهان و آشكار ، از او بيمناك اند . [آرى ! ] براى ترس از خدا ، علم [به او] كافى است، و براى غرّه شدن به او ، جهل [و نشناختن او] بس است. ( مستدرك الوسائل : ج ۱۱ ص ۲۳۳ ح ۱۲۸۳۵) حضرت عیسی(ع) نیز این صفات را برای نیکان بر می شمارد و می فرماید: نيكى ، در سه چيز است: گفتار، و نگاه، و سكوت. كسى كه گفتارش در غير ذكر [خدا] باشد ، بيهوده گويى كرده است ؛ كسى كه نگاهش بدون عبرتِ آموختن باشد، غافل است ؛ و كسى كه سكوتش همراه با انديشيدن نباشد ، وقتش را تلف كرده است.( ثواب الأعمال : ص ۲۱۲ ح ۱ )

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا