اخلاقی - تربیتیاعتقادی - کلامیروان شناسیعرفانفلسفیمعارف قرآنیمقالات

واژگونگی قلب و ترس از مرگ

بسم الله الرحمن الرحیم

انسان در مسیر سقوط در درکات تا جایی پیش می رود که قلبش وارونه و واژگون می شود و به جای آن که به سمت آسمان باشد تا از نزولات آسمانی بهره گیرد و جام دلش را از معنویت پر کند، به سمت زمین و دنیا می گیرد به گونه ای که هیچ حقیقت آسمانی امکان نزول به قلب را نمی یابد. این گونه است که حقایق در آینه دلش یا اصلا نمی آید یا به طور واژگونه می آید.

در آیات قرآنی از قلوب واژگون سخن به میان آمده و خداوند به آدمی هشدار داده تا مراقب باشند تا قلوبشان واژگونه و مطبوع و مهمور نشود؛‌ زیرا در این حالت گرفتار اضلال کیفری می شوند که پاداش و پیامد افکار پلید و رفتار زشت آدمی است. نویسنده در این مطلب با مراجعه به قرآنی به بررسی این حالت قلب و علل و عوامل و نیز آثار آن پرداخته است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

حالات و احوال گوناگون قلب

قلب آدمی را قلب گفته اند؛‌ چرا که هماره در حال دگرگونی است و احوالات مختلفی در جهات مثبت و منفی از خود بروز می دهد و هیچ گاه در یک حالت باقی نمی ماند. هر کسی به علم شهودی و حضوری این حالات را در خود مشاهده می کند. حالاتی چون آرامش، اضطراب، خوشی و ناخوشی، شادی و اندوه، فراخ دلی و دل تنگی و مانند آن گاه در یک روز چند بار اتفاق می افتد و انسان به مدت طولانی در یک حالت نمی ماند.

البته برخی دیگر از حالات قلب است که از نوعی ماندگاری و داوم بیش تری برخوردار است. این حالات فراتر از حالات پیش گفته که به آن حالات هیجانی گفته می شود،‌ حالات مانا و پایا هستند و ارتباط با شخصیت و شاکله شخص دارد. به سخن دیگر، حالات دیگری است که به فلسفه هر انسان، بینش ها و نگرش های او بستگی دارد و بر همین اساس رفتار و سبک زیست او را شکل بخشیده و تحت تاثیر خود قرار می دهد. از جمله این حالات قلب می توان به استوا و اعتدال فطری، اطمینان، سکونت،‌ مودت،‌ اماره بالسوء، لوامه و سرزنشگر،‌ مسول و نیرنگ باز و مانند آن اشاره کرد. البته در آیات قرآنی و روایات این صفات به نفس نسبت داده شده است، ولی باید توجه داشت که نفس اطلاقات گوناگون و استعمالات متعدد و متنوعی دارد که از جمله آن ها ذات، روان آدمی،‌ هواهای نفسانی و جنبه شهوانی و مانند آن هاست. نفس به معنای ذات بر خدا نیز اطلاق می شود، در حالی که نفس به معنای هواهای نفسانی تنها به انسان اطلاق می شود؛ هم چنین وقتی از نفس به معنای روان سخن به میان می آید مراد روح و جانی است که در کالبد جسمانی در آمده است و فرآیند رشد و تکاملی خود را در بدن و جسم می پیماید. این معنای اخیر با قلب ارتباط دارد، چنان که قلب به یک معنا با عقل مترادف است و مراد از قلب و عقل در برخی از استعمالات یکی است.

به هر حال، نفس و قلب انسانی دارای حالات گوناگونی است. این بخش دوم از حالات قب که از مانایی و پایایی برخوردار است و خاستگاه آن حالات همان فلسفه هر انسانی است، بسیار اهمیت دارد؛ زیرا شاکله و شخصیت هر انسانی را نشان می دهد و خاستگاه اعمال و رفتار شخص است.(اسراء، آیه 84)

البته حالات نخست قلب نیز تاثیراتی در کنش ها و واکنش های شخص دارد،‌ ولی از آن جایی که هیجانی و زودگذر است،‌ تاثیرات آن بسیار مهم واساسی نیست؛‌هر چند که این حالات هیجانی اگر مدیریت نشود کار دست شخص می دهد و در یک حالت خشم هیجانی زودگذر ممکن است کسی را بکشد و یا اعمالی داشته باشد که پیشمانی به دنبال دارد. از این روست که در آیات و روایات خواسته شده تا هنگام هیجانات زودگذر،‌ عملی انجام نشود.

هم چنین باید توجه داشت کسی که از شخصیت ثابتی برخوردار است و شخصیت او شکل گرفته باشد، می تواند حالات هیجانی را مهار و مدیریت کند. از این روست که مثلا کسی که به مقام اطمینان از نظر حالات قلب شخصیتی رسیده است،‌ متاثر از هیجانات عمل نمی کند.

خداوند مقلب القلوب

یکی از اسمای الهی مقلب القلوب است. مقلب القلوب به معنای گردانده دل هاست. این بدان معناست که خداوند در دل های آدمی تصرف می کند. این تصرف می تواند در هر دو بخش از احوالات قلب انجام گیرد،‌ یعنی تصرفات خداوند می تواند در احوالات هیجانی یا احوالات به نسبت ثابت قلب باشد.

اما به نظر می رسد آن چه مراد است، تصرف در احوالات مانا و پایاست؛ زیرا این احوالات بیش ترین تاثیر را زندگی دنیوی و اخروی فرد دارد.

تصرفات الهی به اشکال گوناگون و بر اساس حکمت ها و اهداف متنوع انجام می گیرد. از تصرفات الهی در قلب و تقلیب آن می توان به مهر کردن و بسته قلب در راستای کیفر و پاداش اضلالی، و نیز انشراح صدر در راستای پاداش اهتدایی اشاره کرد. به این معنا که گاه خداوند قلبی که گناهکار است و فتیله عقلانیت و نورانیت آن با گناه و فجور پایین کشیده شده و یا دسیسه و دفن شده است، مختوم و مهمور می کند و راه کسب حقایق را بر او می بندد به گونه ای که در تاریکی قرار می گیرد و هیچ نورانیت حقی را نمی بیند(جاثیه، آیه 23؛ بقره، آیه 7؛ انعام، آیه 46)؛ زیرا این قلب به گناه از کار افتاده و دیگر نمی تواند آینه اسما و صفات الهی باشد و حقایق هستی را ببیند که از منشای حق سرچشمه می گیرد.(بقره، آیه 147؛ آل عمران، آیه 60)

هر چند که خداوند این دل را در مقام مقلب القلوب دگرگون کرده و مختوم و مهمور نموده است، ولی باید توجه داشت که این نتیجه افکار و اعمال خود صاحبان این قلوب است؛ زیرا خداوند هرگز اضلال ابتدایی ندارد،‌ بلکه هماره اهتداء‌ ابتدایی و کیفری و تنها اضلال کیفری دارد. بنابراین، خود این صاحبان قلوب هستند که به فجور و گناه ،‌ زمینه و بستر مهر شدن دل های خود را فراهم آورده اند. از این روست که خداوند بارها این گونه کیفرها و اضلال ها را نتیجه اعمال خود انسان دانسته است.(بقره، آیات 6 و 7؛ جاثیه، آیه 23 ؛ شوری، آیه 30؛ شمس، آیات 7 تا 10)

خداوند در مجازات و کیفر افراد در دنیا و آخرت بر اساس داشته های قلب افراد حکم می کند؛ یعنی به کارها و اعمال توجه دارد که بر اساس فلسفه شخص و بینش ها و نگرش هایش انجام می گیرد و خاستگاه اعمال او شخصیت و شاکله وجودی اوست؛ بنابراین با مواردی که بر اساس هیجانات و حالات هیجانی قلب و یا موردی و از روی لغو انجام گیرد،‌ یا اصلا توجهی نمی کند یا کم تر توجه نشان می دهد. پس مبنا و معیار کیفر در جهات مثبت و منفی، اعمالی است که از شاکله وجودی و شخصیت فرد شرچشمه می گیرد و از چنین خاستگاهی برخوردار است. خداوند این مطلب را به صراحت و روشنی در آیه 225 سوره بقره بیان کرده است: : لاَّ يُؤَاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِيَ أَيْمَانِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِيم ؛ خداوند شما را به سوگندهاى بيهوده و ناسنجيده‏تان بازخواست نمى‏كند و ليكن به آنچه دلهاى شما [قصد] كرده است- یعنی سوگند خوردن از روى قصد و عمد و آهنگ شكستن آن- بازخواست مى‏كند و خدا آمرزگار و بردبار است.

پس آن چه ملاک و معیار است همان دستاوردهای قلبی است؛‌ زیرا این گونه اعمال برخاسته از بینش ها و نگرش های ثابت و پایدار و بیانگر شخصیت و شاکله وجودی افراد است. پس مواخذه و کیفر و مجازات هماره بر اساس اعمالی است که از شخصیت فرد و قلب افراد صادر می شود. پس علم وعمد در این گونه اعمال قابل ردگیری و شناسایی است.

خداوند البته می تواند قلب های از حالات شقاوت به سعادت باز آورد، چرا که این کار از عهده او بر می آید. از این روست که در ادعیه از جمله در تعقیبات نماز صبح چنان که در مفاتیح الجنان آمده، درخواست تغییر سرنوشت و تقدیر می شود و خداوند را به دارنده لوح و کتاب محفوظ و ام الکتاب ستایش کرده و خواهان محو و اثبات سرنوشتی جدید می شود.

البته هرگز خداوند قلب سعادتمند را به شقاوت تبدیل نمی کند؛ زیرا خداوند هیچ گاه ظلم نمی کند و از حق جز حق و عدل صادر نمی شود.

قلوب تاریک و سیاه کفار

انسان هایی که قلب خویش را با گناه و فجور تاریک کرده و از حالت استوا و اعتدال بیرون آورده اند، دیگر ابزار درک و فهم و تشخیص حق و باطل ندارند. خداوند به همه انسان ها نوری داده که بر اساس آن چراغ الهی،‌ حق و باطل و نیز خوب و بد را می شناسند و در فطرت آدمی گرایش و رغبتی قرار داده تا به سوی حق و خوبی گرایش یابد و از باطل و بدی گریزان باشد. آدمی بسیاری از مردمان، این چراغ عقل(نور حکمت نظری) و فطرت(نور حکمت عملی) خود را با گناه و فجور یا فتیله اش را پایین می کشند که کم نور است و نمی تواند جزمی را در اندیشه نسبت به حق پدید آورد و کم توان می شود که نمی تواند عزمی را در مقام عمل داشته باشد و به سمت خیر و خوبی و حق برود، یا آن که چنان این نور الهی را در دل خویش دفن و دسیسه می کنند که در تاریک و سیاهی فرو می روند پس هماره در شک ذهنی و تردید عملی هستند یا آن که به باطل خواه و حق کش می شوند و در باطل جزم و به بدی عزم می کنند.

این گروه اخیر که در باطل جزم و به بدی عزم دارند، همان کسانی هستند که قلوب ایشان به ختم و مهر الهی مختوم و مهمور شده است. اینان شامل کافر و منافقان هستند(بقره، آیات 6 و 7؛ منافقون، آیه 3) اما گروه های دیگر که در شک ذهنی و تردید عملی گرفتارند، کسانی هستند که قلبشان زنگار گرفته است. این ها شامل توده های مردم و مسلمانان سست ایمان گناهکار هستند.(مطففین، آیه 14)

کسانی که قلوب واژگون و وارونه ای دارند، به دلیل فقدان نور الهی و سیاهی و تاریکی دل هایشان،‌ هر معجزه و آیه الهی را بد می فهمند و هرگز به آن ایمان نمی آورند. این ها گرفتار کیفری الهی هستند و قلب هایشان را خداوند واژگون ساخته است. پس هرگز ایمان نمی آورند: وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ كَمَا لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ؛ دلها و دیدگانشان را برگرداندیم و همان طوری که اول ایمان نیاوردند. (انعام، آیه 110) کاف در «کما» به معنای لام تعلیل است؛ یعنی برای آن که اول این گونه بودند و ایمان نیاوردند، قلب هایشان را خودشان با بی ایمانی واژگونه کردند.

در حقیقت خداوند اینان را از درون به عنوان فطرت هدايت كرد ولی قبول نكردند. هم چنین از بيرون به عنوان وحي و رسالت دعوت كرد، باز قبول نكردند. اینان در کفر و گناه چنان پافشاری کردند تا قلب ایشان دگرگون و واژگون شد. این قلب که نخست به طوری طبیعی و فطری به سوی خدا و آسمان بود و دهانه اش به سمت حقایق باز بود، واژگون شد و دهانه اش به سمت زمین و باطل و دنیا باز شد.

این قلب ها همانند کاسه ای وارونه شد که نزولات آسمانی و باران رحمت الهی در آن نمی رود،‌ چون دهانه آن به سمت دیگر است و نزولات به پشت کاسه می خورد و رد می شود و دور می افتد.

اینان قلبی که بهترین جایگاه و عرش الله بود، واژگون کردند و در آن را به سوی خیر و خوبی و حق بستند. بهترین ظرف آن است که گشاد باشد و دهانه اش به سمت آسمان و گشاد باشد ولی این ها هم واژگون کرده و هم با خاک پر کرده و در آن را بسته اند. امیرمومنان درباره قلب می فرماید: «إِنَّ هذِهِ الْقُلُوبَ أَوْعِيَةٌ فَخَيْرُهَا أَوْعَاهَا؛ اين دلها ظروف الهي است. اين ظرفها را خدا به شما داد. بهترين دل آن است كه ظرفيّتش براي علوم و معارف الهي و اهل بيت(ع) بيشتر باشد. (نهج‌البلاغه، حكمت 147)

وقتی دهنه اين قلب به طرف آب و خاك و گِل و زمين و خانه و مسكن و زن و فرزند است ، هر چه فيض رحمت و باران ببارد؛ چون همين، پشت اين كاسه ي دل به طرف بالاست ، و دهانه آن رو به خاک و زمین و دنیاست، يك قطره در درون اين كاسه نمي‌رود. پس هر چه آیت و معجزه ای بیاید تاثیری ندارد بلکه تاثیر منفی هم دارد و اینان را از خدا دورتر می کند.(بقره، آیه 26) از این روست که هر چه موعظه شوند تفاوتی به حال آنان نمی کند.(شعراء، آیه 136)

قلب واژگونه و تعطیلی عقل

انسان دارای قوای چندی هستند. از جمله قوای انسانی عقل است که حالات مختلف و گوناگونی دارد. این حالات از ضعف به شدت در تغییر است. حالات عقل دارای نام های جداگانه ای هستند که گاه هر یک را به عنوان یک قوه مستقل معرفی می کنند در حالی که همه حالات یک قوه و یک حقیقت است.

به هر حال، این حالات عقل که برخی آن را قوای مستقلی دانسته اند عبارتند از: خیال، متخیله، واهمه و عقل. نام عقل بر حالت تمام و کمال آن اطلاق می کنند و دیگر حالات را به نام های دیگر می شناسند.

قوه خیال پایین ترین درجه از حالات عقل است. در این حالات انسان تصاویری می سازد که ریشه ای حقیقی ندارد هر چند که منشای انتزاع آن حقایق است. در اصطلاحات مردمی از این حالات به خیال بافی و خیال زدگی تعبیر می شود. در آیات قرآنی از آن به مختال یاد شده است. مُختال از باب «افتعال» از ریشه «خَيَل» به معنای خیال باف و خیال زده است؛ یعنی کسی که در محدوده خیال فکر و کار می کند.

قوه آغازینی که بچه ها با آن سر و کار دارند،‌ همین قوه خیال است که متاثر از حواس انسانی است و ارتباط انسان را با جهان بیرون سامان می دهد. انسان با قوه خیال است که صورت ها را ضبط می کند. در حقیقت تصویر سازی که در ذهن و قلب ما انجام می گیرد از قوه خیال است. وقتی کودک رشد می کند و قوای او تقویت می شود کودک از قوه خیال به قوه متخیله می رسد. در دوره ای که انسان در در قوه خیال است به یک معنا عقل کامل ندارد؛ اما برخی از مردم هم چنان در این مرحله می مانند و به مرحله بعدی نمی روند. چنین فردی به یک معنا عقلش تعطیل است. حضرت امير(سلام الله عليه) در دعاهايش عرض كرد: «نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سُبَاتِ الْعَقْلِ؛ خدایا از تعطیلی عقل به تو پناه می برم»( نهج‌البلاغه، خطبه ي 224)

«سُبات» با «سين» مانند السَبت به معنای تعطيلی است. کسی که عقلش تعطیل است در حقیقت در مرحله خیال و فردی مختال است. یعنی فرماندهی نفس او را خیال به عهده گرفته و عقل کاره ای نیست. چنین شخصی از شهوت و غضب مدد مي‌گيرد و به حس و دست و پا دستور مي‌دهد.

آدمهاي مختال همانند کودکان مختال بالفعل و عاقل بالقوّه هستند. اگر رشد کنند به مرحله عقل می رسند و عاقل می شوند و مدیریت نفس خود را به عقل می سپارند؛ ولی برخی هم چنان کودک می مانند.

پس از مرحله خیال، مرحله متخیله است. قوه متخیله غیر از قوه خیال است. قوه متخیله صورت های گوناگون را با هم ربط می دهد؛ چنان که معانی را با صورت و صورت را با معانی ربط داده و با هم می دوزد.

در مرحله سوم،‌ قوه واهمه است که پایین تر از مرتبه عاقله است. قوه واهمه ، مطالب کلی و معانی و مفاهیم را جزیی می کند.

در مرحله و مرتبه چهارم قوه عاقله است که با مفاهیم و کلیات سروکار دارد.

انسان ها به این چهار قوه یا مراتب عقلی نیاز دارند؛ اگر هریک از این ها نباشد نقصی در فهم و ادراک انسانی پدید می آید. انسان ها با خیال با محسوسات و دنیای مادی ارتباط برقرار می کنند و صورت های خارجی و مادی را از طریق خیال به ذهن منتقل می کنند. با قوه متخیله صورت را به معنا تبدیل می کند و یا معنای را به صورت. با قوه واهمه کلیات را به جزئیات و جزئیات را به حوزه معانی و مفاهیم می برند.

به عنوان نمونه، انسان عاقل مفاهیم کلی و مطالب عرشی و الهی را با عنایت خداوند می فهمند البته گاه با خطا در ذهن و خطئیه در فعل همراه است و گاهی خطا و خطئیه ای نیست که عقل مجرد و عقل سرخ و عقل فعال است. وقتی عقل چیزی را فهمید آن را آن مفهوم کلی و مطلب کلی را به قوه واهمه می دهد تا به صورت جزیی در آورد. آن گاه آن را به قوه متخیله می دهند تا صورت سازی کند و صورت را با معانی و معانی را با صورت دوخت و دوز کند.

اصولا انسان هایی که در کاری هنرمند می شوند مانند نقاشی، مداحی و شاعری و مانند آن، کسانی هستند که قوه متخیله خوب و قوی دارند که می تواند معانی با صورت و صورت را با معانی جفت و جور کند.

به هر حال، افراد عادی آن چه را در قوه عاقله خودشان درک کرده در خواب یا بیداری به قوه واهمه،‌ متخیله و خیال می سپارند که آن را به اشکالی بروز می دهند که فعل آنان است. مثلا کتاب و مقاله ای می نویسند یا نقاشی می کنند. پس کلیات این گونه در نفس و قلب آدمی تنزل می یابد، یا بالعکس این گونه صورت های خارجی محسوسات در نفس انسانی بالا می رود تا به شکل علوم عقلانی محض و فلسفی و کلیات مفهومی در می آید.

هر گونه اختلال در این حالات و قوا به معنای نقص در انسان است. گاه شیطان در این تنزلات و تدرجات مشارکت می کند و موجب خطا و اشتباه در فهم و ادراک انسان می شود؛ چنان که در قوه اراده در عزم انسان دخالت می کند و انجام عمل را با مشکل مواجه می سازد.

هر انسانی برای خودش خدایی می سازد که تصاویری از داشته های خودش است. خدای سبحان منزه است که به عقول و اوهام ما در آید؛ با این همه آن چه عقل در کلیات درک می کند و به شکل تسبیح و صفات تنزیهی از خدا ارایه می دهد به خدای حقیقی نزدیک تر است؛ البته وحی کمک می کند تا صفات تشیبهی نیز برای خدا در مقام اوهام داشته باشیم. این گونه است که با عقل و وهم خدایی را می شناسیم که آن را عبادت می کنیم ولی این همان خدا واقعی و حقیقتی نیست؛ زیرا بیرون از احاطه علمی ماست و هرگز نامتناهی در متناهی نمی گنجد بلکه بر اساس ظرفیت و وعای وجودی و قلبی ما آیاتش بر دل های ما می تابد. از این روست که امام باقر(ع) می فرماید: كل ما ميزتموه بأوهامكم في أدق معانيه مخلوق مصنوع مثلكم مردود إليكم؛ هر آن چیزی که با اوهام خودتان در دقیق ترین معانی برای خداوند به عنوان فصل ممیز و توصیف بیان کردید، مخلوق و مصنوع و مثل شما و به شما رد می شود»‏. (مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 66، ص 293، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.)

در حقیقت خداوند را با اوهام خودمان توصیف می کنیم که این توصیفات از خداوند توصیفات بشری است و نمی تواند حقیقت خداوند را بیان کند. اگر خدا را به علم و حیات و جود و کرم و مانند آن می ستاییم تصویری انسانی است. از این روست که جز توصیفات خداوند و انسان کامل فانی در خدا مقبول نیست: سبحان اللّه عما يصفون الا عباد اللّه المـخـلصـيـن. (صافات، آیات 159 و 160)

اما معصوم کسی است که خدا صدر و ساقه ي اين جريان را به عهده مي‌گيرد؛ یعنی همان‌طوري كه در مجاري تحريكي خدا همه کاره است ، چنان که در آیه 17 سوره انفال مي‌فرمايد: «مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلكِنَّ اللّهَ رَمَي؛ وقتی تیر انداختی تو تیر نیانداختی بلکه خداوند تیر انداخت؛ هم چنین در فکر و فهم نیز خداوند بر او ولایت دارد و مجاری ادراکی او را در اختیار می گیرد؛ پس هر چه از خدا می رسد در همه مراحل تا مقام فعل در عصمت الهی است؛ زیرا خداوند بر او ولایت دارد(بقره، آیه 257) و خداوند در همه مراحل معارف را در قلب او تنزل می دهد تا از عقل به وهم و از وهم به متخیله و خیال و فعل در آید. پس وقتی معصوم می بیند و می شنود و می گوید این خداست که دیده و شنیده و گفته است؛ چرا که حجه الله و خلیفه الله و ولی الله است و کارش را ولی انجام می دهد.

به هر حال، انسان هایی که در قوه خیال گیر کرده اند و هنوز مختال هستند نمی توانند با حقایق ارتباط برقرار کنند، زیرا از چراغ الهی خود را روشن نکرده اند تا با نور الهی به هستی بنگرند و ببیند و درک کنند و عمل نمایند. این قلب همان قلبی است که با گناه و فجور دسیسه شده است.(شمس، آیات 7 تا 10)

علت عشق به مرگ و فراز از آن

از همین جا می توان دریافت که چرا انسان نسبت به مرگ دو گونه واکنش متفاوت و متقابل دارند، برخی به مرگ عشق می ورزند و می گویند تا نزد من آی! و برخی دیگر از آن فرار می کنند و می گریزند.

از نظر آموزه های قرآنی مرگ و زندگی هر دو آفریده خدا هستند.(ملک، آیه 2) مرگ امری است که انسان را از جهانی به جهان دیگر می برد. این امر در خواب نیز اتفاق می افتد. با این تفاوت که در خواب رشته پیوند با بدن قطع نمی شود، ولی در مرگ و موت این رشته قطع می شود.(زمر، آیه 42)

هر انسانی باید مرگ را بچشد، چنان که میوه ای را می چشد و می خورد. وقتی انسانی مرگ را چشید و تذوق کرد، آن مرگ در درون او می رود و به یک معنا نابود می شود. البته نهایت نابودی مرگ در قیامت است؛‌ زیرا پس از آن انتقال از جهانی به جهانی دیگر صورت نمی گیرد و اهل بهشت و دوزخ برای ابد زنده خواهند بود و انتقال به جهانی دیگر صورت نمی گیرد.

به هر حال، همه کسانی که دارای نفس هستند از جمله انسان ها چشنده مرگ هستند: كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ.( آل‌عمران، آيه 185.) با این تفاوت که برخی خودشان به استقبال مرگ می روند و برخی مرگ به سوی اینان می آید تا نفسشان مرگ را بچشد. پس یا به زور به خوردشان داده می شود یا خودشان می خورند.

کسانی که مرگ مانند زهر کشنده ای به خوردشان داده می شود کسانی هستند قلب های واژگون دارند و دلبسته به دنیا شده و از آخرت چیزی ندارند. کسی که دنیایش را آباد و آخرتش را خراب کرده است هیچ علاقه ای ندارد که به آن سرزمین خشک و سوزان برود؛ اما کسی که آن را آباد کرده و کاخ و بوستان و گلستان ساخته است دوست دارد به جایی برود که عیش بی رنج و ابدی در آن جا دارد. از این روست که خداوند درباره کسانی که فرار می کنند می گوید که مرگ به سراغ آنان می رود و به زور به خوردشان داده می شود. پس فرار از مرگ برای آنان ثمره ای ندارد: «إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاَقِيكُمْ»( جمعه، آيه 8.) أَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِككُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ(نساء، آيه 78)

دنیا برای آدمی پل و قنطره و دالانی برای عبور است (بحارالأنوار، ج6، ص154) کسی که در روی پل ساخت و ساز کند باید روزی کوچ کند یا کوچ داده می شود. خداوند در آیه 61 سوره هود می فرماید که شما برای مدتی به زمین آمده اید تا این جا را آباد کرده و به عنوان خلیفه الهی عمل کنید؛ ولی هدف آباد سازی آخرت است که سرزمینی صاف و دشتی چون بیابان است که با کارهایتان آن جا را آباد می کنید.( عوالي اللئالي، ج4، ص8؛ وسائل‌الشيعه، ج7، ص188)

اما کسی که آخرت را آباد نکرده است از آن فراری است. از امام (ع) سؤال كردند چرا ما از مرگ هراسناكيم؟ حضرت فرمود: شما اين طرفِ مرگ را آباد كرديد و آن طرف مرگ را ويران كرديد . به طور طبیعی هر كسي مي‌ترسد از آبادي به ويراني برود. اين مرگ براي يك عده رُعب‌آور است، چون چاله و حفره از آتش است،‌ اما كسي كه آنجا را آباد كرده است هر لحظه به انتظار اين دالان انتقالي است؛ چون اين مرگ چون پُل و دالان انتقالي است.

در جريان معراج پیامبر(ص) ديد كه فرشته ديواری را مي‌سازد که «لبنة من ذهب و لبنة من فِضّة». این فرشته گاهي مي‌چيند و گاهي دست برمي‌دارد .حضرت فرمود: فرشته‌ها كه خسته نمي‌شوند اين فرشته چرا گاهي اين ديوار را مي‌چيند، گاهي ديوار را ترك مي‌كند و نمي‌چيند. عرض شد : يا رسول الله فرشته‌ها خسته نمي‌شوند ولي بايد مصالح ساختماني را مردم دنيا بدهند تا اينها براي آنها بسازند. فرمود مصالح ساختماني چيست؟ عرض كرد: اذكار الهي، عبادات الهي، «لا اله الاّ الله»، «سبحان الله»، «الحمد لله» اينها اذكار الهي است، اطاعات الهي است، فرايض الهي است، نوافل الهي است اينها مصالح است كه فرشته‌ها مي‌سازند.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا