اخلاقی - تربیتیاصولی فقهیفرهنگیمعارف قرآنیمقالاتمناسبت ها

روزه ؛ خير مطلق

اهميت روزه
    روزه که در زبان عربي از آن به صوم ياد مي شود، يکي از مناسک و آيين هاي اسلامي است که به عنوان واجب شرعي در ماه رمضان تشريع شده است؛ هرچند که روزه گرفتن اختصاصي به اين ماه ندارد و انسان مي تواند در هر ماهي روزه بگيرد بلکه حتي مستحب است که در روزهائي از سال به مناسبت هاي خاصي روزه گرفته شود و بر روزه گرفتن در آنها تاکيد شده است.

    خداوند در آيات 45 و 153 سوره بقره مي فرمايد براي اينکه بتوانيد در کاري موفقيت به دست آوريد از نماز و صبر براي اين مقصود ياري بجوييد. در روايات تفسيري صبر به روزه تفسير شده است؛ به اين معنا که يکي از مصاديق مهم صبر همان روزه است و انسان با روزه گرفتن، صبر را تجربه مي کند و با آن مي تواند براي دست يابي به موفقيت بهره گيرد.
    افزون بر اينکه روزه يکي از راه هاي ياري جستن از خداوند در امور مادي و معنوي زندگي است؛ يعني اگر کسي مشکلي دارد و مي خواهد آن را برطرف نمايد، مي تواند از روزه استفاده کند، همچنين روزه يکي از راه هاي تعظيم خداوند است. به اين معنا که اگر کسي بخواهد خداوند را بزرگ شمارد با روزه مي تواند تعظيم و تکبير خدا نمايد. (بقره، آيه184)
    همچنين روزه يکي از راه هاي شکرگزاري از خداوند است. خداوند در آيه 184 سوره بقره مي فرمايد که اگر کسي بخواهد شکر خداوند را به جا آورد، روزه بگيرد. از اين رو در اعياد و مناسبت هاي خاص به عنوان شکرگزاري از خداوند و تکريم و تعظيم ايام الله، روزه تشريع و مستحب شمرده شده است.
    اينها و موارد ديگر، بهترين گواه بر اهميت روزه در اسلام است. از سوي ديگر آثار و فوايد بسياري براي روزه هم ازنظر مادي و دنيوي و هم ازنظر معنوي و اخروي بيان شده که بر اهميت و ارزش روزه مي افزايد. از اين روست که خداوند روزه را خير در برابر شر دانسته و حتي بر روزه در زماني که شرايط براي روزه گرفتن به ظاهر فراهم نيست، تاکيد مي کند.
شرايط روزه گرفتن
    براي اينکه خير بودن روزه حتي در شرايط سخت و غيرقابل تحمل مشخص شود، بهتر است که شرايط طبيعي روزه براساس آموزه هاي قرآني بيان شود. خداوند براي روزه چند شرط بيان کرده که شامل شرايط عمومي تکليف و شرايط خصوصي مرتبط با روزه است. از جمله اين شرايط مي توان به موارد زير اشاره کرد:
    1. علم: از شرايط روزه گرفتن علم به اصل وجوب روزه در ماه رمضان، علم به حلول ماه رمضان و مانند آن است. هر انساني بايد بداند که ماه شعبان تمام و ماه رمضان حلول کرده است تا روزه بر او واجب شود. البته علم و احراز شخصي به حلول ماه رمضان، در وجوب روزه اين ماه کفايت مي کند و نيازي نيست که منتظر خبر رسمي و علم نوعي باشد که از طريق ديگران براي آدمي ايجاد مي شود.(بقره، آيه 185؛ الميزان، ج2، ص 24)
    2. قدرت: قدرت و توان بر روزه، شرط وجوب روزه است. (بقره، آيات 183 و 184) به اين معنا که شخص بايد توانايي گرفتن روزه را داشته باشد. از آنجايي که انسان وضعيت و شرايط خودش را مي تواند درک کند و به آن بصيرت و علم حضوري و شهودي دارد، نيازي نيست که از ديگري درباره توان و قدرت بر انجام تکليف بپرسد و مثلابه پزشک مراجعه نمايد. البته در شرايطي که پزشک با انجام معايناتي خاص از وضعيت عمومي بيمار مطلع شده و او را از انجام روزه باز مي دارد، به عنوان يک حالت استثنايي بايد ياد کرد و ديگر بيمار نمي تواند با آنکه وضعيت خود را قابل تحمل براي روزه گرفتن مي داند، به اين عمل اقدام کند؛ زيرا در جايي که خطر جاني است روزه واجب نيست بلکه حرام است.
    3. سلامتي: سلامتي از امراض از شرايط روزه گرفتن است که از آيه 185 سوره بقره اين شرط قابل استنباط است.
    4. حضور در وطن: حضور در وطن، از شرايط وجوب روزه در ماه رمضان است. البته کسي که قصد ده روز ماندن در جايي مي کند مي تواند روزه بگيرد. ولي آنچه شرط است حضور در وطن و يا مستوطن يعني جايي است که به عنوان وطن اختيار کرده است. (بقره، آيات 183 تا 185)
    شرايط ديگري چون بلوغ و علم به وجوب تکليف و اختيار و مانند آن نيز وجود دارد که از شرايط عمومي تکليف است.
خير بودن روزه در همه حال
    با آنکه خداوند در آيات پيش گفته شرايطي را براي وجوب روزه در ماه رمضان بيان کرده و در شرايطي چون عدم قدرت و سلامت و مانند آن روزه گرفتن را واجب ندانسته و اجازه داده تا در زماني ديگر اين عمل عبادي انجام گيرد، ولي بايد توجه داشت که ماه رمضان يک ماه استثنايي است و بايد مواظبت و مراقبت کرد تا روزه اين ماه درک شود؛ چرا که آثار و برکات آن در زندگي مادي و دنيوي و معنوي و اخروي چنان زياد است که از دست دادن آن به معناي از دست دادن فرصت استثنايي است که ديگر تکرار نمي شود. به اين معنا که نبايد گفت که در ماه هاي ديگر سال مي توان اين واجب را انجام داد و خداوند مجوز اين را نيز در همين آيات صادر کرده که اگر نتواند به هر علتي در ماه رمضان روزه بگيرد در ماه هاي ديگر سال آن را به جا آورد.
    مثلاخداوند به زنان اجازه داده تا در روزهاي عادت ترک نماز و روزه کنند، ولي جالب اين جاست که قضاي نماز را واجب نکرده ولي قضاي روزه را واجب کرده است. اين ها بيانگر اهميت روزه و ارجحيت آن بر نماز است.
    خداوند با آنکه اجازه مي دهد تا کساني که عذر شرعي دارند روزه نگيرند، ولي با اين همه با تاکيد بر اينکه «ان تصوموا خيرلکم» اگر روزه بگيريد برايتان بهتر است (بقره، آيه 184) مي خواهد بگويد که در روزه ماه رمضان چنان آثار و برکاتي است که انسان بايد کاري کند که به اين خير برسد.
    روزه ماه رمضان آن اندازه براي بشر مهم است که بهتر است شرايط سخت را پذيرا باشد و هر طوري شده روزه اش را بگيرد.
    ممکن است انسان گمان کند که روزه گرفتن در آفتاب و تابستان داغ شدني نيست و آسيب زاست و بهتر است با سفر کردن مجوز روزه خواري پيدا کند، ولي بايد بداند که تحمل اين کراهت سخت و شديد بهتر است و خيري بزرگ براي او دارد که در جايي ديگر به دست نمي آيد.
    خداوند در آياتي از قرآن بيان مي کند که بسياري از مردم به دلايلي آنچه خير آنان است را نمي خواهند و حتي کراهت مي ورزند و برعکس دنبال اموري مي روند که شر و کراهت آميز است ولي آن را خير مي شمارند. (همان) اين چنين تصوير نادرست و تشخيص غلط، مبتني بر مباني و مولفه هايي باطل چون تقدم راحتي دنيا بر راحتي آخرت و مانند آن است. اين گونه است که مثلاکافران زندگي دنيا را بر آخرت ترجيح مي دهند و آخرت خود را تباه مي سازند؛ در حالي که چنين رفتاري سفاهت آميز و نابخردانه است؛ چرا که انسان خردمند راحت دايمي را بر راحتي محدود ترجيح مي دهد و رنج و سختي کوتاه مدت را تحمل مي کند تا راحتي دائمي داشته باشد. در حالي که نابخردان، عکس اين رفتار مي کنند. (اعلي، آيات 16 و 17)
    بنابراين، اگر کسي بخواهد خردمندانه عمل کند بايد کراهت و سختي و رنج روزه را در شرايط سخت به جان بخرد و هر طوري شده روزه ماه رمضان را به تمام و کمال درک کند. کسي که بتواند روزه را به اتمام برساند و تمام ماه رمضان را روزه بگيرد به لقاي امام معصوم(ع) مي رسد و از برکات وجودي او بهره مند خواهد شد حتي اگر نداند که به لقاي امام رسيده است.
    روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان در شرايط سخت تابستان گرم و سوزان و همراه با تشنگي و مدت زمان بسيار حدود شانزده و هفده ساعت براي انسان خير است و نبايد آن را از دست دهد.
    در اين ماه خداوند شرايط را براي پذيرش همه مشکلات و سختي ها فراهم آورده و آن را آسان مي کند و به انسان توان و صبر ويژه اي مرحمت مي کند و زمينه را به گونه اي مهيا مي کند که شياطين نتوانند از بيرون وسوسه کنند و مشکلاتي را به وجود آورند. پس اگر انسان بتواند بر وسوسه هاي نفساني و خواسته ها و هواهاي نفساني چيره شود مي تواند به سادگي از اين آزمون سخت و دشوار بيرون آيد و نه تنها تکبير و تعظيم ماه الهي کرده و سپاسگزار خداوند باشد بلکه مي تواند اميد داشته باشد که به مقام تقوا دست يابد و خود را از بسياري از مشکلات در زندگي نجات دهد و فلاح و رستگاري ويژه متقين را براي خود رقم زند.
    خداوند در آيات 183 و 184 سوره بقره بيان مي کند که حتي مومنان نيز جاهل به خير بودن روزه ماه رمضان هستند و اگر مي دانستند که چه خيري در اين روزه هاي ماه رمضان است هرگز به کوچک ترين بهانه اي چون بيماري و کار و مانند آن سفر نمي رفتند و روزه خواري نمي کردند و خود را از برکات ماه رمضان محروم نمي ساختند.
    اصولاروزه را صبر گفته اند؛ چرا که شرايط آن عادي نيست و انسان بهترين و محبوب ترين چيزهاي دنيا از جمله شهوت غذايي و جنسي را بايد کنار بگذارد و خود را در شرايطي اختياري چنان تربيت کند که نخورد و نياشامد و زناشويي نکند.

روزنامه كيهان، شماره 20809 به تاريخ 8/4/93، صفحه 6 (معارف)

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا