اجتماعیاعتقادی - کلامیاقتصادیفرهنگیمعارف قرآنیمقالات

عوامل مادی ومعنوی ایجاد برکت در زندگی و مال

samamos برکت به معنای پایداری خیر الهی در چیزی و رشد و افزایش آن، درخواستی است که هر انسان مومن از خدا دارد. بار‌ها یکی از دعاهایی که در حق شما شده و یا شما در حق دیگری کرده اید، این بوده است: خدا به زندگی شما برکت دهد!،‌ خدا در مالت برکت دهد! خدایا در زندگی و مالم برکت ده! اما این که چگونه می‌توان به زندگی و چیزی برکت داد، مساله‌ای است که هر مومنی دوست دارد تا علل و عوامل آن را بشناسد؛ زیرا می‌داند برکت در چیز خوبی به معنای پایداری خیر و رشد و بهره گیری بهینه و کامل از آن است. در مطلب پیش رو عوامل مختلف برکت زایی در زندگی مورد بررسی قرار گرفته است.

مفهوم شناسی برکت
واژه «بركت» از ريشه «برك» به معناى ثبات و دوام است، از اين رو، خير و خوبى فراوان و بادوام، بركت ناميده مى شود. ابن فارِس، در اين باره آورده است: الباءُ وَ الرّاءُ وَ الكافُ أصلٌ واحِدٌ، وَ هُوَ ثَباتُ الشَّى ءِ، ثُمَّ يَتَفَرَّعُ فُروعا يُقارِبُ بَعضُ‌ها بَعضا ؛ باء و راء و كاف، يك معناى اصلى دارد و آن ثبات داشتن چيزى است، سپس، معانى ديگرى ـ كه به هم نزديكند ـ، از آن برگرفته شده است،( معجم مقاييس اللغة: ج ۱ ص ۲۲۷ «مادّه «برك» )
ابن منظور مى گويد :بركت، يعنى رشد و افزايش، و «تبريك»، دعاى بركت خواستن براى انسان و غير اوست،.. و «بارِك عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ»، يعنى: آنچه از كرامت و شرافت كه بر محمّد و خاندان محمّد داده اى، براى او و خاندانش ثابت و ماندگار بدار،..، زَجّاج، گفته است: «تَبارَكَ»، بر اساس سخن اهل لغت، صيغه تَفاعُلِ كلمه بركت است،.. و ابن عبّاس، روايت كرده است كه: معناى بركت، فراوانى در هر خيرى است، (لسان العرب: ج ۱۰ ص ۳۹۵ ـ ۳۹۶ مادّه «برك» )
خير (خوبى)، اگر با دو ويژگى همراه باشد، بركت ناميده مى شود: يكى، كثرت و فراوانى ؛ و ديگرى، ثبات و دوام، براى مثال، نسل بابركت، به معناى كثرت و دوام فرزندان نيكْ سيرت است، يا عمر بابركت، زندگى همراه با خير فراوانى است كه آثار آن، پايدار مى ماند.
كلمه «بركت»، در قرآن و حديث، دقيقا در همان معناى لغوى، يعنى خير فراوان و بادوام به كار رفته است، در قرآن، اين كلمه و مشتقّات آن، سى و سه بار در باره آفريدگار جهان، قرآن، فرشتگان، انبيا، انسان، آسمان، زمين، كعبه، آب باران و… به كار رفته است،
مفسّران بركت را به معناى خير نافع(تفسيرالتحريروالتنوير، ج‌22‌-‌24، جزء‌24، ص‌244) و امرى غير محسوس و اعمّ از مادّى و معنوى مى‌دانند و بين آن و نظام جارى اسباب و مسببات منافاتى نمى‌بينند، چنان‌كه معتقدند بركت، امرى نسبى است و در هر چيزى به حسب هدفى است كه در آن نهفته است.( الميزان، ج‌7، ص‌280‌-‌282)
عوامل ایجادی برکت
انسان برای اینکه به برکت دست یابد، می‌بایست علل و عوامل آن را شناسایی کند، البته برای ایجاد و نیز حفظ برکت در چیزی شناخت موانع نیز ضروری است؛ زیرا علت تام، زمانی شکل می‌گیرد که مقتضی موجود و موانع مفقود باشد. پس اگر مقتضی شناسایی و ایجاد شود ولی موانع ناشناخته بماند یا برطرف نشود، برکتی ایجاد نخواهد شد و حفظ و صیانت نمی‌شود. بنابراین شناخت اسباب و عوامل ایجادی و موانع آن لازم و ضروری است چنان که تحقق بخشیدن به عوامل و برطرف کردن موانع ضرورت دارد.
نکته‌ای که نباید در مساله برکت آن را نادیده گرفت، نقش اسباب معنوی و مادی در کنار هم است. در آموزه‌های اسلامی این معنا بار‌ها مورد تاکید قرار گرفته است که جهان مادی و دنیا، دارالاسباب است. حضرت امیر المؤمنین (ع) می‌فرماید: ابی الله ان یجری الاشیاء الّا باسبابها؛ سنت خداوند بر آن است كه افعال و اشیاء را به وسیله اسبابشان به جریان بیندازد.(بحارالأنوار، ج2، ص 90، باب 14، حديث 14 و 15 و همان، ص 168، باب 22، حديث 1) امام صادق(ع) نیز مى فرمايد: ابى اللّه ان يجرى الاشياء الاّ بأسباب، فجعل لكل شى ءٍ سبباً؛ خداوند ابا دارد از اينكه امور را جز از طريق اسباب فراهم آورد، پس براى هر چيزى سببى قرار داده است». (ميزان‌الحكمه، ح 8166، ج 3، ص 1231) این بدان معناست که خداوند هر چیزی را از طریق اسباب آن تحقق می‌بخشد. پس انسان ‌ها باید این اسباب را بشناسند و آن را به کار گیرند. البته دعا نیز همانند دیگر اسباب الهی است. با این تفاوت که دعا، سببی جامع است که همه امور را در بر می‌گیرد، در حالی که دیگر اسباب مادی از چنین جامعیتی برخوردار نیستند، بلکه می‌بایست برای هر چیزی سبب مناسب آن را شناخت و به کار گرفت. در اینجا به مهم‌ترین و اصلی ترین علل و عوامل مادی و معنوی ایجاد برکت به شکل فراگیر و کلی اشاره می‌شود.
علل و اسباب معنوی برکت فراگیر
1. خدا: از آن جایی که برکت به معنای خیر فراوان و با دوام است، در ایجاد آن باید به ریشه و خاستگاه خیر توجه کرد. شکی نیست که خیر از مصادیق حق است چنانکه شر از مصادیق باطل است. همان گونه که خداوند حق محض و بحت است(فصلت، آیه 53)، همچنین خدا خاستگاه و منشای هر حقی است.(بقره، آیه 147؛ آل عمران، آیه 60) امیرمومنان علی(ع) نیز در مناجاتش با خداوند به این امر اشاره کرده و می‌فرماید: يا مُنشِئَ البَرَكاتِ مِن مَواضِعِها؛ اى خاستگاه و پديدآورنده بركت ‌ها از جايگاه هايشان(بحارالأنوار: ج ۸۶، ص ۲۲۵، ح ۴۵) آن حضرت (ع) همچنین خدا را به عنوان جاعل البرکات، قراردهنده آن(بحارالأنوار: ج ۸۶، ص ۳۳۵، ح ۷۲ )، ومُخرِجَ البَرَكاتِ مِن مَعادِنِ‌ها ،بیرون آورنده بركت ‌ها از معادنشان(بحارالأنوار: ج ۵۲، ص ۳۹۱، ح ۲۱۴ )، وَلِيَّ البَرَكاتِ(بحارالأنوار: ج ۹۰، ص ۱۶۱، ح ۱۱ )،معرفی می‌کند. و پیامبر(ص) نیز خدا را به مُنزِلَ البَرَكاتِ، فرو فرستنده بركت ‌ها (بحارالأنوار: ج ۹۵ ص ۲۸۱ ح ۴ وص ۳۹۹ ح ۳۳ ) ستوده و امام حسین(ع) نیز خدا را مُجرِيَ البَرَكاتِ عَلى أهلِها، جارى كننده بركت ‌ها بر اهلش (بحارالأنوار: ج ۹۱ ص ۳۲۲ ح ۹) می‌داند.
بنابراین باید خداوند را علت تام برکت دانست. از این روست که برخی در معنای برکت گفته‌اند که آن خیر الهی کثیر و بادوام است. به این معنا که اصولا برکت تنها ارتباط با خداوند دارد و این خداست که به چیزی برکت می‌دهد و یا برکت را از آن سلب می‌کند و کثرت و دوام خیر را از آن بر می‌دارد. پس خاستگاه و علت العلل و مبدا و منشا همه برکات جهان خداوند تبارک و تعالی است. اوست كه همه بركات را پديد و فرود آورده و رحمت و بركتش، همه چيز را فرا گرفته است، از اين رو، مباركِ مطلق (بى قيد و شرط)، خداست و صفت و اسم «مبارك»، يكى از صفات بارى تعالى است و همه آفريده ها، چه بدانند و چه ندانند، چه بخواهند يا نخواهند، به اندازه ظرفيت و شايستگىِ خود، از بركات الهى، برخوردارند. پس خداوند به عنوان علت و منشا و خاستگاه اصلی برکت است و هر کسی برکت می‌خواهد باید متوجه این منشا و مبدا باشد و از او بخواهد.اما موارد دیگری که گفته می‌شود،‌در حقیقت زمینه ساز و اسباب و عوامل جلب نظر و توجه خداوند به شخص است تا در زندگی و یا امور و اشیای او برکت دهد.
2. ایمان:  چنانکه بیان شد برکت ارتباط تنگاتنگی با خدا و ایمان به او دارد؛ زیرا وقتی سخن از برکت می‌کنیم به معنای خیر الهی به بنده از طریق داوم بخشی به خیری و کثرت آن است. بنابراین،‌ در ذات برکت، ایمان به خدا نهفته است. کسی خواهان برکت است که باور داشته باشد که خداوند منشا خیر و افزایش و کثرت و تداوم آن است. از این رو در آیات قرآنی بصراحت از رابطه مستقیم ایمان به خدا و برکت، سخن به میان آمده است.
خداوند در این باره می‌فرماید: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ ؛  اگر اهل آبادى ‌ها ايمان مىآوردند و تقوا می‌داشتند، بركت هايى را از آسمان و زمين، بر آنان مى گشاديم» .(اعراف، آیه 96)
3. تقوا: ایمان به خداوند مقتضی ایمان به اموری چون ایمان به غیب از جمله عوالم دیگر غیر از عالم ماده و دنیا، عالم فرشتگان، عالم آخرت، حساب و کتاب و جزا در روز قیامت، بهشت و دوزخ، ارسال رسولان، انزال کتب آسمانی و انجام اعمالی چون نماز و انفاق و مانند آن است که در یک کلمه تقوای الهی است. (بقره، آیات 2 تا 5) مفهوم تقوا هر چند که به معنای وقایه و سپر گرفتن از خشم خداست؛ ولی این وقایه زمانی تحقق می‌یابد که از نواهی الهی اجتناب و به اوامرش عمل شود. پس مراد از تقوا چنین معنای عام و فراگیری است. از این رو در جلب نظر الهی و کسب برکت، دو شرط اساسی ایمان و تقوا در کنار هم مطرح شده است و خداوند می‌فرماید: اگر اهل آبادى‌ها ايمان مى آوردند و تقوا می‌داشتند، بركت هايى را از آسمان و زمين، بر آنان مى گشاديم» .(اعراف، آیه 96)  به این معنا که اسباب اصلی در برکت که انسان می‌بایست بدان توجه کند و اهتمام نماید، ایمان و تقواست و بقیه امور در حکم بستر و زمینه ساز برای این دو امر عمل می‌کنند.
خداوند در آیات 2 و 3 سوره طلاق بر نقش تقوا در افزایش روزی و بهره مندی شخص از نعمت و خیر الهی از جایی که گمان نمی‌کند، تاکید می‌کند و مردم را به تقوا تشویق و ترغیب می‌کند تا برکت را در آن بجویند. خداوند در این باره می‌فرماید: «و هر كس از خداوند پروا كند، خداوند، برايش راه خروجى [ از مشكلات] قرار مى دهد و او را از جايى كه گمان نمىكند، روزى مى بخشد؛ و هر كس بر خدا تكيه كند، او برايش بس است. خداوند، كار خويش را به سامان مى‌رساند. به يقين، خداوند براى هر چيزى، اندازه‌اى قرار داده است» .
همین مطلب را با گزارشی از قوم یهود مورد اشاره قرار داده ومی فرماید: «واگر آنان، تورات و انجيل و آنچه را از سوى پروردگارشان بر آنان نازل شده بود، بر پا مى داشتند، از بالاى سر و از زير پاهايشان [از نعمت هاى الهى] برخوردار مى شدند. برخى از آنان، گروهى ميانه رو و بيشترشان، زشت كردار بودند» .(مائده، آیه 66) پس اینکه مردم اگر تقوا داشته باشند خیر و برکت از آسمان و زمین به سوی مردم می‌آید و آنان از برکات معنوی و مادی الهی بهره مند می‌شوند، خود گواه روشنی است که تقوا از مهم‌ترین علل و عوامل کسب روزی و نیز برکت در زندگی و نعمت هاست.
4. استغفار: یکی از عوامل بسترساز برای رسیدن به مقام تقوا و ایمان، استغفار است. وقتی انسان استغفار می‌کند، خود را تحت پوشش غفران الهی می‌برد و از پیامدهای خطا،‌ اشتباه و گناهانش در امان می‌ماند. از این روست که پیامبران از جمله حضرت نوح(ع) به مردمش می‌فرماید که استغفار کنند تا از نعمت‌های الهی برخوردار شوند.آن حضرت (ع)می فرماید:  «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا يُرْسِلِ السَّمَآءَ عَلَيْكُم مِّدْرَارًا وَ يُمْدِدْكُم بِأَمْوَالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَل لَّكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَل لَّكُمْ أَنْهَارًا؛ پس گفتم: از پروردگارتان، آمرزش بخواهيد، كه او آمرزنده است. باران آسمان را فراوان بر شما، فرو مى ريزد و شما را با اموال و فرزندان، يارى مى رساند و برايتان، باغ هايى قرار مى دهد و برايتان، نهرهايى قرار مى دهد» .( نوح،  آيات ۱۰ ـ ۱۲ ) در آیات قرآنی برای استغفار سه کارکرد اساسی دفع بلایی که می‌خواهد بر آدمی بیاید، رفع بلایی که آمده است و انسان می‌خواهد از شر آن رهایی یابد‌ و جلب منفعت و نعمتی که از آن بهره مند نیست، بیان شده است. پس انسان می‌تواند با استغفار، شرایط خود را بهبود بخشد و در گام نخست، رفع بلا و دفع بلا کرده و جلب منفعت و نعمتی کند و در ادامه ،برکت را بخواهد.
اسباب و عوامل مادی برکت
انجام برخی از کار‌ها موجب برکت است. این اعمال می‌تواند شامل اموری چون عبادات، انفاق، احسان و مانند آن باشد. در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
1.انفاق: انفاق مال به مال برکت می‌دهد و آن را افزایش می‌بخشد و استمرار آن را تضمین می‌کند.( كنزالعمّال: ج ۳ ص ۶۴۳ ح ۸۳۰۴ ؛ الكافي: ج ۴ ص ۹ ح ۲؛ غرر الحكم: ج ۳ ص ۲۶۰ ح ۴۴۲۶)
2. اطعام: اطعام طعام از اسبابی است که تاثیر شگرفی در برکت امور دارد.( تنبيه الخواطر: ج ۱ ص ۱۷۱)
3. انجام کارهای نیک: این امری است که بار‌ها در روایات به عنوان سبب برکت بیان شده است.( غرر الحكم: ج۴ ص۲۰۵ ح۵۸۴۰ )
4. صله رحم: می‌تواند به معنای صلوات باشد؛ زیرا پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) پدران امت هستند و مسلمان مومن باید با ایشان از طرق گوناگون از جمله صلوات ارتباط خویش را حفظ کند. البته صله رحم با خویشان نیز این تاثیر را دارد که در روایات بسیار بیان شده است.( الكافي: ج ۲ ص ۱۵۷ ح ۳۳)
5.  میانه روی: از دیگر اسباب برکت است.( الكافي: ج۲ ص ۱۲۲ ح ۳)
6. طهارت و نظافت: این نیز از علل برکت و اسباب آن بیان شده است.( صحيح البخاري: ج ۳ ص ۱۳۱۲ ح ۳۳۸۶؛ كنزالعمّال: ج ۹ ص ۲۷۷ ح ۲۶۰۰۴ )
7. ازدواج: در آیات و روایات به عنوان یکی از اسباب برکت به ویژه در مال بیان شده است.( الكافي: ج ۵ ص ۳۳۰ ح ۲)
هم چنین اسباب دیگری چون عیادت مریض، مشورت با عاقل، آسان گرفتن درخرید و فروش، غذا خوردن دسته جمعی، افزایش پیمانه به نفع مشتری، عقیقه کردن، سحری خوردن، روزه گرفتن، دعا کردن و مانند آن به عنوان عوامل برکت زایی بیان شده است.
اسباب برکت در امور خاص
همان طوری که گفته شد، برخی از اسباب و عوامل در ایجاد برکت فراگیر نقش دارند. اما اگر بخواهیم در یک امر خاصی برکت ایجاد شود می‌توان با شناخت اسباب خاص آن، در تحقق آن برکت سرعت و شتاب بخشید.
1. اسباب برکت در عمر: اگر بخواهیم عمری با برکت داشته باشیم، می‌توانیم با نیکوکاری و حسن عمل(غرر الحكم: ج ۳ ص ۲۶۲ ح ۴۴۳۴ )، عدالت ورزی در میان مردم(كنزالعمّال: ج ۶ ص ۱۴ ح ۱۴۶۳۱)، صله رحم و ارتباط با خویشان (الكافي: ج ۲ ص ۱۵۶ ح ۲۹؛ و نیز  ۱۵۲ ح ۱۷ )، نیکی به مردم (مسند ابن حنبل: ج ۵ ص ۴۴۱ ح ۱۶۰۷۹)، نیکی به پدر و مادر(كنزالعمّال: ج۱۶ ص۴۶۸ ح۴۵۴۸۳ )، نیکی به خانواده(الكافي: ج ۸ ص ۲۱۹ ح ۲۶۹)، صدقه(كنزالعمّال: ج ۶ ص ۳۷۱ ح ۱۶۱۱۱ ) انجام زیاد کارهای نیک(غرر الحكم: ج ۳ ص ۲۱۲ ح ۴۲۳۹ )، خوش رفتاری با همسایه(الكافي: ج ۲ ص ۶۶۷ ح ۷) و کوتاه کردن آرزوها(المواعظ العددية: ص ۵۸.)، نیت حج دوباره(الكافي: ج ۴ ص ۲۸۱ ح۳)، زیارت قبر امام حسین(ع)( تهذيب الأحكام: ج ۶ ص ۴۲ ح ۸۶ )،داشتن وضوی کامل و مداوم (كنزالعمّال: ۱۵ ص ۹۰۹ ح ۴۳۵۷۱؛ بحارالأنوار: ج ۶۹ ص ۳۹۶ ح ۸۱.  )، پرهیز از شر رسانی به دیگران(بحارالأنوار: ج ۶۸ ص ۱۹ ح ۲۸ .)، نماز در مسجد سهله(بحارالأنوار: ج ۱۰۰ ص ۴۳۶ ح ۶ .)، دعا و نیایش(بحارالأنوار: ج ۹۸ ص ۱۷۷ ح ۲ .) می‌توانیم به عمرمان برکت دهیم.
2. اسباب برکت خانه: اگر بخواهیم خانه‌ای با برکت داشته باشیم این کار‌ها را به عنوان اسباب برکت انجام دهیم: قربانى كردن به هنگام ساختنِ خانه(الكافي: ج ۶ ص ۲۹۹ ح ۲۰)، اطعام کردن(الكافي: ج ۴ ص ۲۹ ح ۲)، داشتن دختر(جامع الأخبار: ص ۲۸۵ ح ۷۶۵)، سلام دادن به هنگام ورود به خانه(علل الشرائع: ص ۵۸۳ ح ۲۳)، نام گذارى اهل خانه به نام پيامبران(كنزالعمّال: ج ۱۶ ص ۴۲۱ ح ۴۵۲۲۱).
3. اسباب برکت در رزق: در روایات، اسباب خاصی برای برکت در رزق و روزی بیان شده است که از جمله آن‌ها عبارت است از: نیت خیرداشتن(الكافي: ج ۲ ص ۱۰۵ ح ۱۱)، خوش اخلاقی و خوش خویی(الفردوس: ج۲ ص۱۴۰ ح۲۷۱۳؛ بحارالأنوار: ج ۷۷ ص ۲۸۷ ح ۱ )، مودت و محبت(غرر الحكم: ج ۱ ص ۲۴ ح ۵۹ )، گفتار نيك(الخصال: ص ۳۱۷ ح ۱۰۰)، رفتار نيك با همسايه(الاُصول الستة عشر: ص ۲۴۵ ح ۳۰۹)،‌صدق و راستی(تحف العقول: ص ۱۴، بحارالأنوار: ج ۷۷ ص ۶۷ ح ۶ .)، سخاوت، بخشندگی و عطیه دادن(كنزالعمّال: ج ۶ ص ۳۵۰ ح ۱۶۰۰۹)، رفق و مدارا(الكافي: ج ۲ ص ۱۱۹ ح ۷ )، امانت داری(الكافي: ج ۵ ص ۱۳۳ ح ۷)، قناعت(الجعفريّات: ص ۱۶۰)، رضایت به قسمت الهی (بحارالأنوار: ج ۷۷ ص ۱۸۵ ح ۱۰؛ كنزالعمّال: ج ۳ ص ۳۹۰ ح ۷۰۹۰)
هم چنین در آیات و روایات برخی از مشاغل چون کشاورزی و دامداری و مانند آن از کارهای با برکت دانسته شده است که اشتغال به این امور برکت در مال و عمر و امور دیگررا افزایش می‌دهد. به هر حال بیان همه امور و اسباب در یک مقاله دشوار است و به همین میزان بسنده می‌شود.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا