دعا ، مغز عبادت
دعا در روایات به عنوان قرآن صاعد در برابر قرآن نازل معرفی شده است. به این معنا که بهترین ارتباط میان خدا و بنده، دعا کردن است. در آیات و روایات کسانی که از دعا پرهیز دارند و حتی برای کوچکترین نیاز خود از جمله نمک طعام دست به دعا بر نمیدارند، مورد سرزنش قرار گرفتهاند و خداوند این رفتار را رفتار شیطانی همانند استکبار ابلیس معرفی کرده است، زیرا کسی که نیازی دارد و دست به سوی غنی بینیاز دراز نمیکند در حقیقت انسانی مستکبر و متکبر است که حاضر نیست حاجت خود را به نزد خداوند ببرد.
با نگاهی به اعمال عبادی به سادگی میتوان جایگاه دعا را در آموزههای اسلامی به دست آورد. جالب این است که بهترین و کاملترین شکل عبادی که نماز است صلاه نامیده میشود و صلاه در لغت عربی به معنی دعا است. اصولا در عبادت چیزی که اتفاق میافتد دعا است، حتی اگر در عبادت به صفات و اسمای حسنای الهی اشاره میشود برای این است که ارتباط درست و دانش روشنی از حقیقت خداوندی به دست آید تا انسان با درک این حقایق نیاز خویش را به بینیاز عرضه دارد. به سخن دیگر، عبادت چیزی جز دعا و نیایش کردن با شناخت از خداوند بینیاز و غنی نیست. اگر انسان در دعا به خود اشاره میکند به فقر ذاتی و ناتوانی خود توجه میدهد و میخواهد با بیان فقر و فاقه خود توجه خداوندی را به خود معطوف دارد. از این رو در روایات، دعا را مغز عبادت دانستهاند.
همه زمانها برای عبادت و دعا و همه مکانها برای انجام آن خوب است ولی شکی نیست که برخی از زمانها و مکانها از شرافت و کرامت بیشتری برخوردارند. چنان که خداوند شب را زمان دعا دانسته است و در آیاتی از بندگان خواسته که شبها از بستر گرم و نرم خود برخیزند و به عبادت و دعا و تفکر در حقیقت هستی بپردازند تا راز هستی بر آنان گشوده شود و فلسفه آفرینش معلوم گردد.
فضیلت مناجات شبانه
خداوند کسانی را که شبها برای عبادت و دعا برمیخیزند دوست میدارد و آنان را محبوب خود میداند، زیرا عاشقانههای شبانه آنان را به نجوای مناجات میشنود و پاسخی از سر مهر و محبت میدهد. او در مناجاتهای شبها، به عاشق پاسخهای مناسب میدهد و دستهای نیاز را پر از بینیازی میکند. انابهها و خواهش نیایشگران را در نجواها و مناجات شبانه میشنود و به استجابتی پاسخ میدهد. خداوند میفرماید: ادعونی استجب لکم، مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. همچنین میفرماید: انی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان، من نزدیکم دعای هر نیایشگری را وقتی مرا میخواند پاسخ میگویم. در روایات است که هر گاه بنده ده بار رب بگوید خداوند میگوید: لبیک. پس به دور از هرگونه کبر و تکبر و استکباری در حالت تضرع و انابه و درک فقر ذاتی خود دستهای نیازمان را به سوی آن بینیاز دراز کنیم و از او بخواهیم که اجابتکننده است. به ویژه اگر دچار اضطرار اختیاری یا غیراختیاری باشیم و از او بخواهیم و بر خواسته خود پافشاری کنیم.